Жыццё на першым паверсе — тое самае, што жыццё на Марсе. Ніколі не ведаеш дакладна, што пра цябе яшчэ напрыдумляюць. Жывучы на першым паверсе, даводзіцца штовечар завешваць вокны, і гэта непазбежна абуджае ў іншых жыхароў дома розныя домыслы і нездаровыя фантазіі. Зусім як чырвоная планета ў зямных астраномаў. Ім карціць злавіць момант, стаць на дыбачкі і паспрабаваць зазірнуць праз шчыліну — а нельга. Культурныя астраномы так не робяць. Таму яны стаяць пад акном і абмяркоўваюць. Ёсць жыццё на Марсе?.. Няма жыцця?.. Святло, між тым, гарыць, за фіранкамі сноўдаюць цені, і калі ў цябе на тваім Марсе падгарыць амлет, пах адчуе ўвесь двор. Значыць, ёсць жыццё?.. Навука маўчыць, і за справу даводзіцца ўзяцца літаратуры.
У Дзіна Буцаці, аўтара шырока вядомага ў нас рамана пра будні Татарстана, ёсць вусцішнае апавяданне пад назваю “Сем паверхаў”. Сюжэт просты, як сон архітэктара. Герой апавядання кладзецца ў шпіталь, размешчаны ў сяміпавярховым будынку. Спачатку герой апынаецца пад самым дахам. На гэтым паверсе ляжаць пацыенты “лёгкія”, у якіх, скажам так, проста жывот баліць. Тых, чыё становішча прызнаецца больш сур’ёзным, чым здавалася на першы погляд, пераводзяць на паверх ніжэй. Лячэнне зацягваецца — тады яшчэ ніжэй. І яшчэ…
На першым паверсе ляжаць безнадзейна хворыя. “Смяротнікі”. “На кожным паверсе панаваў заведзены раз і назаўжды парадак. Гэта дазваляла праводзіць курс лячэння найлепшым чынам…” Урэшце героя пераводзяць туды, на самы ніз, увесь час запэўніваючы, што гэта часова і ўсё не так страшна: проста Так Склаліся Абставіны.
Так склаліся абставіны. За ніжнюю паліцу ў купэ спальнага вагона пасажыр часам гатовы маці родную прадаць. Правадніку або суседу. А вось жыць на першым паверсе не хоча, бадай, ніхто — хіба якая бабулька-смяротніца. Хаця кожнае купэ так ці інакш нагадвае турэмную камеру з цеснымі нарамі, а ў нетрах кожнага дома тоіцца патэнцыйны шпіталь. І ўсё ж жыццё на першым паверсе — гэта сапраўды не так страшна. На першым паверсе ты найбліжэй да зямлі. Да каранёў, да глебы. Паміж ёй і табой — толькі цеплавузел, зацягнуты на шыі зямное восі, абдымаць якую асуджаныя ўсе, незалежна ад паверха і ступені вывіху.
І калі зямля так блізка, дык, па сутнасці, чым гэта адрозніваецца ад вёскі? Прачынаешся з пеўнямі, а шостай раніцы проста пад вокнамі кожны чалавек — певень. Бачыш, як цягнецца на пашу чалавечы статак. Паехаць на ліфце — ужо вандроўка, бо ты ніколі не даедзеш на ім дахаты. Як у вёсцы, тут немагчыма выкінуцца з акна. То бок тэарэтычна можна, але спецыялісты не раяць. Жыць застанешся, жыццё даражэй.
Жыць. Жыць як найбліжэй да зямлі, на першым паверсе — значыць быць бліжэйшым да народу. Да яго векавых традыцый. Напрыклад, да традыцыі стаяць перад хатай… ці, дакладней, пад’ездам і голасна весці размовы пра ўраджай, паноў і новага ўрадніка, то бок участковага. Або да традыцыі знаёміцца з кожным, хто з’явіўся ў вёсцы. Нікому не цікава, хто жыве на пятым паверсе, але чалавека з першага запамінаюць раз і назаўжды. Яму не схавацца ў вышынях, у аблоках лесвічных пляцовак і туманнасцях прыступак, што вядуць угару, у ратавальную ананімнасць. Разам з суседам ён у адказе за тых, хто зверху. Таму ён трошачкі святы. Калі нехта прабярэцца ў пад’езд пагаварыць з грэшнікамі пра Хрыста, яму ў дзверы пазвоняць першаму. І яму першаму давядзецца паслаць місіянераў на… На другі паверх, вядома. Чалавек з першага часта бывае хворы, але амаль ніколі — злы.
З першага паверха наогул цяжка паглядзець на кагосьці звысоку. Пазіраючы на людзей пад такім ракурсам, сапраўды хутка вылечваешся: ад снабізму і фанабэрыі. Бо бачыш усіх такімі, якія яны ёсць. Жыхарамі першых паверхаў, якія вырашылі, што ўсё не так страшна, і перабраліся наверх, да сваіх зораў і тэлевізараў. На першым паверсе ты больш чым калі-кольвечы адзін з іх — бо вы ўсе ў натуральную велічыню і не мусіце пераймацца перспектывай. На першым паверсе хочацца лавіць рэальнасць, пісаць нейкую кроніку, а не фікшн, бо кожная выдумка падаецца тут недарэчнай.
Так, жывучы на першым паверсе, ты аднаго росту са светам. Аднаго росту з нізкім тутэйшым небам, з лядашчым кустом, якому аднаму дазволена зазіраць у твае вокны, з птушкай, сведкаю таямніцы, птушкай, якая спявае пра тое, што ўжо развіднела і можна адсунуць фіранкі, і хай Яхім Топал напісаў, што “на першы паверх галубы не залятаюць” — гэта ён проста п’яны быў; са снегавіком, якога абавязкова пакінуць тут дзеці гэтай яшчэ не пачатай як след зімой. З дрэвам, твару якога табе не відаць, дрэвам, якое расло тут ужо тады, калі ніхто не пераймаўся, на якім паверсе зручней жыць: першым або трыццаць першым, бо гэты горад яшчэ не вырас тады яшчэ як след з зямлі, гэты слотны горад, гліняны салдат.
Для нас нават балконаў не прадугледжана. Нам увесь свет балкон, на які ў любы момант можна выйсці, з кавай і без. Вось так аднойчы, сыходзячы, забудзеш зачыніць вокны, забудзеш, што жывеш на першым — і свет зойдзе да цябе проста ў хату. Пройдзе па пакоях, прыхопіць з сабой камп’ютар, нэтбук, кашалёк, тэлефон, рыдар, плэер… Жывучы на першым паверсе, мусіш быць удвая пільнейшым. Бачыць вока ды ляжыць высока — гэта не пра нас. Пра нас вось гэта:
Oh man! Wonder if he’ll ever know
He’s in the best selling show
Is there life on Mars?..
Альгерд Бахарэвіч