Аляксандр Чарнуха — беларускі журналіст, працаваў у «Народнай газеце», Ultra-Music і Onliner.by 13 гадоў. Пра рэлакацыю ў Кракаў, пра тое, што падштурхнула напісаць свой першы раман пра беларускую глыбінку і ў чым знаходзіцца натхненне, размаўляла для BAJ.BY Яна Чарняўская.
Пра прафесію: сапраўдны журналісцкі прывілей — заехаць кудысьці, адчуць драйв і потым зрабіць тэкст
«Журналістыка зацягнула мяне ў той момант, калі я перадумаў паступаць у музычную вучэльню ў школе. Я тады вучыўся граць на акардэоне, але з ім не зраслося. У 2005 годзе паступіў на дзённае аддзяленне журфаку і, паралельна, доўгі час супрацоўнічаў з "Кур’ерам" з Барысава — гэта была недзяржаўная газета, якую потым зачынілі. Насіў туды публікацыі, пісаў пра музычныя дзвіжухі, якіх тады ў Барысаве было шмат. У 2008 годзе трапіў у штат "Народнай Газеты", куды потым размеркаваўся і адпрацаваў яшчэ 2 гады пасля ўніверсітэта. Звычайны шлях звычайнага беларускага журналіста. Інтэрнэт-медыя былі тады ў зачаткавым стане або толькі пачыналі развівацца і такога патоку журналістаў у гэты сегмент прафесіі не было, а "Народная Газета" на той час была добрым варыянтам, тым больш, што рэпарцёрская школа там была моцнай. Маім першым рэдактарам у "Народнай газеце" быў Алег Гаруновіч, цяпер галоўны рэдактар "Трыбуны"» — успамінае Аляксандр.
«Больш за ўсё ў працы журналістам я цаніў магчымасць ездзіць, бачыць, мець зносіны з людзьмі і тое, што мог аддзяляць факты ад эмоцый і з гэтага зляпіць выразны тэкст па журналісцкіх канонах. Я лічыў, што вось ён — сапраўдны журналісцкі прывілей: заехаць кудысьці, адчуць вось гэты драйв і потым зрабіць такі тэкст, каб мае чытачы маглі атрымаць выразную карціну таго, што адбываецца.
Калі я рабіў рэпартажы для «Народнай Газеты», гэта былі заўсёды прыгоды, таму што ніякай службовай машыны не было, я купляў сабе квіток на маршрутку ці цягнік і ехаў рабіць рэпартажы.
Была адна смешная гісторыя, калі ў Жлобіне рамантавалі мост, там не было ніводнага цягніка, які мяне адвёз бы назад у Мінск пасля рэпартажу, а ўсе гатэлі былі занятыя. Таму мне давялося выйсці на трасу і галасаваць 2 гадзіны да таго моманту, пакуль не спыніўся дальнабойнік. Па дарозе ад Жлобіна да Мінска я даведаўся ад яго пра ўсе расклады: колькі прастытуткі каштуюць, на якім участку трасы іх шукаць, як ён жонку накарміў цыгарэтамі, таму што яна не хацела кідаць паліць. Ужо потым, калі я шэсць гадоў працаваў у «Анлайнеры», мы ў асноўным ездзілі на машыне ў камандзіроўкі. Прыязджаем, пачынаем камунікаваць з людзьмі: яны спачатку баяцца адказваць, таму што незнаёмыя людзі прыехалі, пытанні задаюць, потым смялеюць і пачынаюць гаварыць.
Ад «Анлайнера» мы ездзілі ў Талачынскі раён, гэта як раз было пасля гісторыі з абасранымі каровамі. Хацелі пагаварыць са звычайнымі работнікамі — тымі, хто кожны дзень працуе ў кароўніку, даведацца больш пра іх жыццё, боль і праблемы. Ходзім мы вакол кароўніка, а адтуль даносяцца жахлівыя крыкі і мыканне кароў. І мы думаем, ну значыць там хтосьці сапраўды ёсць! Там такія крыкі! Я такія крыкі толькі ў фільмах жахаў чуў, нядаўна паглядзеў фільм «Экзарцыст» і там было падобнае.
Выходзіць з кароўніка мужык і спакойным голасам, праўда асіплым, таму што ён яго толькі што сарваў, кажа: «Што вы, мальцы, хацелі? Што, пагаварыць з вамі? Ну, давайце пагаворым». Мы з ім добра пагаварылі, ён распавёў, як яму палову заробку выдаюць талонамі на ежу ў мясцовай краме, а палову заробку наогул не плацяць.
Людзі не баяліся казаць аб праблемах — у іх звычайна ніхто і не пытаўся. Бывала кажуць: «А, вы, напэўна, з мясцовай раёнкі» Так што вам расказаць? Вы ўсё роўна не напішаце».
Мы часта прыязджалі на сельскія дыскатэкі, таму што звычайна ў такіх маленькіх гарадах у чалавека вельмі мала варыянтаў для забавак. І для іх такія дыскачы — гэта натуральнае месца, дзе можна выплюхнуць свае эмоцыі і неўтаймаваную энергію ці то ў танцы, ці то ў бойцы, ці то ў непрыкрытым флірце. За гэтым класна назіраць, калі ты не ўключаеш у сабе сталічнага сноба, а маеш зносіны на роўных і з гэтага заўсёды атрымліваюцца цікавыя жыццёвыя гісторыі.
У 2020 годзе ўсё рэзка памянялася. Так атрымалася, што 9 жніўня я быў у адпачынку і выйшаў на працу 11 жніўня і адразу нырнуў у гэты вір падзей. Працавалі мы вельмі шмат, па 16, а часам нават па 20 гадзін у суткі. Праца на знос была і ў эмацыйным, і ў фізічным плане: інфармацыі было вельмі шмат і ўсё трэба было адфільтраваць. У такіх умовах журналісту вельмі цяжка не зблытаць журналістыку і грамадзянскі актывізм. Гэта той момант, калі чалавека раздзірае на часткі, ён жа не сляпы — бачыць, што адбываецца і яму моцна хочацца стаць часткай агульнага руху. Разам з тым твая праца ў тым, каб адстаронена фіксаваць падзеі. У маральным плане любая рэдакцыя ў той час была ў вельмі цяжкім рэсурсным стане. У адзін момант пасадаў не стала, усе ў рэдакцыі займаліся адной навіновай тэмай, таму што ўсё, акрамя яе, перастала існаваць і стала нязначным. Да верасня 2021 года я працаваў у «Анлайнеры», потым з’ехаў у Кракаў.
За 13 гадоў працы ў незалежнай журналістыцы я паспеў папрацаваць на розных пазіцыях. Апошнім часам я працаваў з камерцыйным падраздзяленнем «Анлайнера» над спецпраектамі, да таго ж усе нестандартныя праекты, якія былі на Анлайнеры, так ці інакш прайшлі праз мяне. Я запускаў падкасты, рабіў вялікія праекты, напрыклад праекты «Бухло» і «Вёска». Цяпер я таксама на мэнэджарскай пазіцыі ў IT-кампаніі і, так ці інакш, працую з тэкстамі, таму пераналадзіцца было нескладана. Для мяне праца з людзьмі заўсёды была зразумелай.
Пра раман «Свінні»: мне важна было стварыць дакладнае і поўнае выказванне
У пэўны момант жыцця мне стала важным адрэфлексаваць тое, што адбываецца ў Беларусі. Я не бачыў сэнсу пісаць фрагменты і абрыўкі думак у сацыяльныя сеткі, якія абраслі б каментарамі з усіх бакоў. Важна было стварыць дакладнае і поўнае выказванне, якое не захочацца дапаўняць. Так з’явіўся раман «Свінні».
Пачаў працу над раманам у кастрычніку 2020 года і скончыў у красавіку 2021. Гэта быў мой першы досвед працы з такім вялікім тэкстам — 400.000 знакаў. Спачатку ў мяне не было выразнага сюжэту, тэкст складваўся паступова. Час ішоў, здараліся розныя нядобрыя падзеі ў беларускім навіновым парадку дня, з’яўляліся новыя крылатыя фразы, якія, дарэчы, можна знайсці ў рамане.
Вокладка кнігі: Таісія Чарнуха
«Свінні» — гэта свайго роду раман-перасцярога, тое, што магло б здарыцца і, я спадзяюся, ніколі не здарыцца. Часам нават мне становіцца зусім не зразумела хто ўсё ж такі свінні. Ці то гэта жывёлы,ці то людзі — на гэтае пытанне чытачу прыйдзецца адказаць самастойна. Дзе праўда? Дзе выдумка?
Кніга ярка паказвае ўмоўны Чэрвень ці Крупкі, дзе відаць Беларусь такой, якая яна ёсць: не гатовай да Дажынак або да прыезду важнага госця. Яна не прыхарошвалася перад люстэркам, не прыпамадзілася і яе не прычасалі граблямі — у нейкі момант яна можа апынуцца брудненькай і дэпрэсіўнай, але яна такая якая ёсць — наша Беларусь.
У рамане няма станоўчых персанажаў, у ім жывуць функцыянеры рознага калібру — такіх можна знайсці ў любым беларускім райцэнтры. Райцэнтр Груздзева і вёска Качанава — гэта ключы да рэальнасці чалавека, які сваё дзяцінства і юнацтва правёў у глыбінцы.
Безаблічны груздзяўчанін сімвалізуе народ, які пакутуе ад цалкам канкрэтных людзей — і вось тут ужо шчыра лічу, што народ павінен ведаць сваіх «герояў». Ведаеце, ёсць цалкам вызначаны стан чалавека, пры якім яго можна назваць паскудай.
«Свінні» — мая спроба прамовіць услых і так відавочныя рэчы. Паняцці маралі, сумлення і гонару — яны цалкам канкрэтныя, як бы іх не хацелі размазаць і сказаць, што ўсё адносна.
****
Першая прэзентацыя рамана Аляксандра Чарнухі пройдзе 6 траўня ў Варшаве ў Беларускім Моладзевым Хабе. Больш падрабязна па спасылцы.
І ўжо зусім хутка з’явіцца на свет сайт, на якім можна будзе замовіць друкаваную альбо электронную версію кнігі. А пасля — беларускамоўная версія раману. Сачыце за навінамі!
