27 красавіка 2018 года ў Мінску другі раз пройдзе музычны фестываль «Беларускі стыль». Першая фестывальная сустрэча адбылася ў чэрвені 2016 г. у Мінску па ініцыятыве музыкаў Аляксея Варсобы і Ірэны Катвіцкай. Тады на сцэне канцэртнай залы «Атлант» выступілі Іван Кірчук, дуэт Agata і трыа Port Mone, а таксама госця з Індыі Ніці Куумар. Сёлета таксама плануецца насычаная праграма.
Напярэдадні фестывалю мы паразмаўлялі з адной з ініцыятарак і арганізатарак «Беларускага стылю» — этнаспявачкай, выкладчыцай і этнамузыколагам Ірэнай Катвіцкай.
— Ірэна, распавядзіце крыху пра галоўны канцэпт сёлетняга фестывалю «Беларускі стыль»
— Фестываль «Беларускі стыль» — гэта не толькі музыка, але і інтэрактыўная пляцоўка для актуальных формаў музычнага мастацтва, блізкіх да стылістыкі World Music і эксперыментальных кірункаў Urban Music. У Беларусі, акрамя «Камяніцы», няшмат месцаў, дзе можна выступіць з музыкай такога фармату, таму мы, гурт Warsoba, і адчулі патрэбу ў гэтым фестывалі. У сацыяльных сетках беларусы часта адно аднаго папракаюць, што ёсць зайздрасць, няма падтрымкі, але ў нас адваротная сітуацыя: мы сабралі фольк-гурты, якія не адчуваюць канкурэнцыі, але гатовыя да ўзаемадапамогі. «Беларускі стыль» пакуль не знайшоў сабе фінансавага партнёра, але да яго ёсць цікавасць ва ўдзельнікаў, слухачоў — яны прыўнеслі шмат сваёй энергіі. Гэта вельмі крута.
— А чаму вы не праводзілі фестываль у 2017 годзе?
— Мы не ведалі, ці варта яго працягваць. 2017 год па настроі, адчуваннях увогуле быў вельмі крызісны, шмат у чым праза падзеі мінулага Дня Волі.
— Адносна нядаўна вы разам з Аляксеем Варсобай заснавалі новы праект Warsoba. А што сталася з дуэтам «Агата»?
— Дуэт «Агата» працягвае існаваць. Пэўны час нам было вельмі кайфова: такі вытанчаны, эстэцкі праект! Але ў пэўны момант мы зразумелі: гэта як з рэдкім водарам — мала хто можа яго ацаніць.
— І вы вырашылі шукаць выйсце з сітуацыі?
— Так. Паколькі ў нас з Аляксеем шмат этнафантазіі і мы вельмі адкрытыя, да нас увесь час звяртаецца шмат людзей. Сярод іх — маладыя музыкі, якія хочуць нечаму навучыцца.
Хачу адзначыць, мне не падабаецца нашая адукацыя ў музычнай сферы: яна неактуальная і не прыносіць карысці. Наадварот, моцна закамплексоўвае людзей, змяшчае ў рамкі нейкай снабісцкай закрытай культуры. Гэта няправільна. Пасля такой адукацыі рэдка выходзяць музыкі, якія робяцца публічнымі і выступаюць на сцэне. Уся актуальная ў Беларусі музыка — гэта людзі, якія выйшлі не з прафесійнай адукацыі.
Таму мы вырашылі запусціць новы праект Warsoba і зрабіць яго стартавай пляцоўкай для такіх вось зацікаўленых маладых творцаў.
— У праекта цікавы рунічны лагатып. Ён мае нейкае значэнне?
— Лагатып нам падарыла мастачка Ксенія Кажура. Ён складаецца са старажытных германскіх рунаў: двух знакаў, якія абазначаюць жаночы і мужчынскі пачатак, жыццё і смерць і яшчэ шмат іншых рэчаў, з якіх агулам утвараецца цэласная карціна свету і цыкл чалавечага жыцця.
— Дарэчы, да тэмы карціны свету. Ці мае сэнс сучаснаму гарадскому чалавеку спрабаваць далучыцца да мікракосмасу вясковай фальклорнай старажытнай культуры? Ці магчыма гэта ўвогуле?
— Гэта вельмі добра і карысна. Гэтак жа добра, як і ведаць, хто былі вашыя дзядуля і бабуля, дзе яны жылі, якія былі іх імёны і прозвішчы, колькі дзяцей яны нарадзілі. Гэта важна, бо гэтыя веды даюць устойлівасць. Мае продкі маюць шляхецкае паходжанне, у нашай сям’і тры гербы, адзін з іх XI ст. — род па маці пайшоў ад рыцара Біберштайна. Таму мая старэйшая дачка, калі ў яе ў жыцці складанасці, уяўляе ўсіх продкаў-рыцараў, якія за яе спінай стаяць і грукаюць мячамі па сваіх шчытах. Гэта вельмі яе падтрымлівае і дапамагае выходзіць са стрэсу.
Калі мы спяваем песні дахрысціянскага перыяду, якія, па сутнасці, вельмі кансерватыўныя па структуры і мала змяніліся з часам, мы маем шанец зразумець, як яны гучалі тысячы гадоў таму. І гэтыя спевы на фізічным узроўні працуюць вельмі дабратворна, па-за нашым інтэлектам, па-за свядомасцю. Гэта арт-тэрапія. Чалавек атрымлівае адчуванне моцы, свабоды і прыгажосці. Я і імкнуся перадаць сваім слухачам гэтыя тры рэчы.
— То бок да мікракосмасу ўсё ж далучыцца можна?
— Я думаю, не трэба з гэтага рабіць новую рэлігію: думаць — вось, я цяпер бабуля дванаццатага стагоддзя, і, адпаведна, надзяваць строі тых часоў. Але трэба ведаць сапраўдны змест гэтай музыкі, умець адчуць і перадаць яго на любым узроўні, прафесійным альбо аматарскім. У спеўным ансамблі, да ўсяго, з’яўляецца адчуванне супольнасці людзей, якія цябе разумеюць. І гэта ж сінергія: усе пачынаюць узмацняць адно аднаго.
— Як выканаўца вы адчуваеце змену культурных кодаў, калі змяняеце мову спеваў?
— Толькі адна песня ў рэпертуары праекта Warsoba на польскай — яна таксама з архіўных матэрыялаў. У мяне ў асноўным усе песні — беларускія дыялекты: палескія, Паазер’я, Панямоння, Падняпроўя. Іх ніхто не разумее, акрамя спецыялістаў, і гэта нармальна. Нават у суседніх вёсках не заўсёды могуць зразумець адно аднаго. Беларусь — вялікая еўрапейская краіна, на поўначы ў нас адны традыцыі, на поўдні — іншыя, гэтым можна ганарыцца. Я была ў экспедыцыях ва ўсіх рэгіёнах Беларусі, шмат размаўляла з носьбітамі розных традыцый. Адчуванне менталітэту ўсё ж іншае ў кожным рэгіёне.
— А як вы ставіцеся да заўваг, што спяваеце абрадавыя песні не ў традыцыйны для правядзення гэтых абрадаў час?
— Я не раблю з сябе музей. Як і не раблю выгляду, што я бабуля з вёскі, якая будзе спяваць вясной толькі вясеннія песні, а на Каляды — толькі калядныя. І калі летам папросяць спець «Каляды» — зачыняць дзверы, каб суседзі не пачулі, ганьба ж! Я вынесла песні на сцэну як прафесіянал і музыка, зрабіла іх аб’ектам эстэтыкі. Яны для мяне — спецыяльны транспарт для перадачы маіх эмоцый. І я бачу: людзі мяне разумеюць. Ёсць яшчэ такое шырокае паняцце, як метатэкст. Кажуць, шаман можа бачыць некаторыя падзеі адразу: прадгісторыю, падзею і наступствы. І этнамузыка таксама дапамагае паглядзець на штосьці цэласна. Людзі выпраўляюцца са мной у вандроўку, я ім прапаноўваю дарогі, але мапы — у іх галаве, маршрут яны складаюць самі. Гэта крыху ўмоўна, што мы разам. Фізічна — так, але ў кожнага свая вандроўка.
— У наш час вельмі проста запісаць альбом: дастаткова наяўнасці камп’ютара і адпаведных праграм. Народныя песні нярэдка «ўплятаюцца» ў папулярную цяпер электронную музыку, сінт-поп. Як вы бачыце далейшае развіццё этнамузыкі, улічваючы сучасныя ўмовы і тэндэнцыі? Гэта справа толькі прафесійных музыкаў ці ёй можа займацца любы ахвочы?
— Гэта мусіць быць сімбіёз. Можа быць, сам этнамузыколаг, фалькларыст не будзе спяваць, але ён абавязкова павінны быць запрошаны музычнымі камандамі ў якасці кансультанта, нават калі гэтыя каманды выкарыстоўваюць іншыя інструменты і іншыя музычныя кірункі. Каб яны ведалі, што за матэрыял бяруць, як ён працуе. Той, хто займаецца фальклорам, абавязаны быць прафесіяналам, каб расшыфраваць тэксты, мелодыю, у якіх вельмі шмат арнаментыкі, рытмічных асаблівасцяў. Але самае галоўнае — кантэкст, адкуль бярэцца напеў. Абрадавыя рэчы — яны працуюць і цяпер, і гэтую магію ніхто не адмяняў. Таму нельга проста дэкаратыўна выкарыстоўваць матэрыял. Мне такі падыход агідны.
— Інакш атрымліваецца лубок?
— Так. Я прынцыпова супраць дылетантызму. Многія сацыёлагі называюць наш час часам дылетантаў, якія ўмеюць сябе прэзентаваць на публіку, але іх кампетэнцыі вельмі нізкія. Я за тое, каб людзі ўмелі адрозніваць і выбіраць якасныя рэчы. Калі чалавек у краме набывае ёгурт, ён глядзіць на тэрмін захоўвання. Ён не дазваляе сабе есці няякасную ежу, і на Макдоналдс не дарма ўвесь свет сварыцца. Я за тое, каб да музыкі было такое ж стаўленне. Музыку трэба слухаць і чуць. Яна ўплывае на мозг, свядомасць і здароўе, як і якасная здаровая ежа.
— Ці хапае у вас часу цяпер на выкладчыцкую дзейнасць?
— На дадзены момант я сышла з музычнай школы, дзе восем гадоў вяла фальклорны ансамбль «ФолкРада». Але я сябра Рэспубліканскага рэабілітацыйнага цэнтра для дзяцей-інвалідаў, займаюся з дзецьмі арт-тэрапіяй. Таксама планую адкрываць курсы пры Ableton Belarus School — школе па стварэнні электроннай музыкі — і ў Мастацкім цэнтры Е. Паповай пры Беларускім саюзе музычных дзеячаў.
— Ёсць меркаванне, што любое дзіця можна навучыць спяваць. Зыходзячы з вашага вопыту ці так гэта?
— Мне падаецца, так. Проста хтосьці навучыцца за два ўрокі, а хтосьці — за два гады. І пытанне тут выключна ў асобе настаўніка, якая вельмі важная. Гэта цэняць і ўжо дарослыя людзі: ідуць да таго трэнера ці коўча, з якога можна ўзяць мадэль паводзінаў. Дзеці здымаюць з настаўніка «карцінку», пераймаючы манеру паводзінаў, пачуццё гумару, кампетэнцыю. Калі «карцінка» не падабаецца — яны не будуць вучыць прадмет. Таму важна выбраць такога настаўніка, з якім будзе камфортна. Каб не пакутаваць, але насалоджвацца працэсам атрымання ведаў.
— Усюды на канцэртах з вамі адны і тыя ж званочкі. Яны маюць для вас нейкае асаблівае значэнне?
— Мой любімы бацька, які, на жаль, ужо сышоў з жыцця, быў інжынерам грамадзянскай авіяцыі. Ён часта ездзіў у камандзіроўкі, і з адной з іх — з расійскага горада Валдай, вядомага на ўвесь свет вытворчасцю царкоўных званоў, — прывёз мне, тады яшчэ маленькай дзяўчынцы, гэтыя званочкі. Вось чаму яшчэ важна ведаць свае карані і сваіх продкаў: калі я трымаю іх у руках, яны надаюць мне моцы.
Ірэна Катвіцкая — этнаспявачка, кампазітар, піяністка, выкладчыца, этнамузыколаг. Нарадзілася ў Мінску, дзе атрымала музычную адукацыю. ад музычнай школы да аспірантуры Акадэміі навук як этнамузыколаг і этнічная спявачка. З 1999 года ў этнаграфічных экспедыцыях па Беларусі збірае фальклор, выдае навуковыя працы, выкладае студэнтам і школьнікам. Аўтарка і лідарка праектаў «Ethno-NHS», «Akana-NHS» і інш.; вакал і аранжыроўка праектаў «Kazalpin», Беларусь-Швейцарыя; у розныя часы супрацоўнічала з «Князь Мышкин», «Apple Tea», «Muzzart» і інш. Аўтарка ідэі і мастацкі кіраўнік шэрагу дзіцячых этнапраектаў. Адна з заснавальніц і ўдзельніц дуэта «Agata» і музычнага праекта «Warsoba».
Тэкст: Аляксандра Дварэцкая
Фота: Зарына Кандрацьева
