Прызнаюся: я звычайна не езджу ў летні адпачынак. Бо з траўня па верасень камфортна і ў Беларусі. Да мора варта выпраўляцца тады, калі лістапад зашторыць неба цемрай, паветра набрыняе вільгаццю, а пад нагамі зачвякае шэрая гідота. Лета — час для тутэйшага: над ружовым гарызонтам кітайскім ліхтарыкам уздымаецца балонік Марса, у чароце стараюцца жабы, бугай дуе ў банку, ветрык разносіць гэтую сімфонію па-над воднай роўняддзю.
У любой іншай краіне ў такія моманты ды пры цяпельцы згадаеш словы Петраркі з Арэца, пачнеш пераказваць бліжняму ўразлівыя факты з біяграфіі Дантэ ці хаця б завядзеш гутарку пра тое, на якіх гнасеалагічных падставах Харватыя змагла перамагчы Расію.
Але ў Беларусі да ўсёй гэтай раскошы: прыцемненых соснаў, дыяментавых зор ды аксамітавага неба — будзе адзін невыносны дадатак. Настойлівы гуд камароў. Якія падгрызуць і таго, хто пнецца цытаваць Петрарку, і тых, хто слухае, і цень самога Петраркі, калі ён неабачліва прамалюецца ў паветры. І скончыцца ўсё тым, што вы разбежыцеся па намётах, у якіх вас працягнуць жэрці. Ці напырскаецеся хіміяй, і вас усё роўна працягнуць жэрці. Ці захутаецеся ў швэдры, пледы і коўдры, і сапрэеце, і вылузаецеся, і тады вас зноў будуць жэрці.
Пра што б ні пачынаў размову беларус на прыродзе пасля 20.30 у летні вечар, гэтая размова скончыцца камарамі. Камары здольныя разагнаць мітынг і перапыніць любошчы. Камары — галоўная перашкода рамантыцы і філасофіі, рабоце думкі і кручэнню катушкі спінінга. Сутыкаючыся з імі, здзіўляешся таму, што беларусы ў прынцыпе неяк дажылі да ХХІ стагоддзя. Неяк пладзіліся, нараджалі паэзію і захоўвалі прыгажосць у знясіленай камарамі нацыянальнай душы.
Беларускія камары — не роўня рускаму гнусу. Той жарэ ўвесь час, пакуль жывы. І раніцай, і ў абед. Гнус лезе ў вочы, у нос і ў вушы. Беларускага камара ў той момант, калі чалавек мусіць працаваць, не бачна і не чутно. Камар дбае пра занятасць нацыі лепей за сацыяльнага работніка. Робіш у полі — рабі цэлы дзень, не пачуеш ніводнага камарынага дзыку. Камар вылазіць тады, калі свінні накормленыя, градкі праполатыя, дровы паколатыя, сонца села і саспеў час для размовы ці пацалункаў. Тут прыляціць камар і вымусіць зрабіць усё лаканічна, паспешліва, а потым схавацца і заснуць бервяном да раніцы — калі Божанька зноўку пакліча беларуса працаваць.
Беларускія камары зусім не падобныя на паўднёвых маскітаў. Тыя рухаюцца непрыкметна, джаляць ласкава і, раскланяўшыся, адлятаюць так, што ты іх і не заўважыш (аж пакуль у аэрапорце па дарозе дадому не перажывеш калатун і не пачуеш страшнае слова “малярыя”). Маскіты выключаныя з сацыяльнага жыцця, яны не ўплываюць на тое, як людзі ядуць ці бавяць час пад зорамі. Колькі разоў было: сядзіш на возеры ў Інданезіі, каштуеш пасмажаную ў лайме рыбу, і толькі калі падымаешся з-за стала — бачыш, што ногі ад кален да сандаляў спрэс пакрытыя слядамі ўкусаў. Маскіт не замінае табе замілоўвацца відам сонца, якое заходзіць над акіянам. Ягоныя ўкусы чэшуцца толькі першыя дзесяць хвіль.
Беларускі камар заўсёды лезе ў цэнтр размовы. Ён (а дакладней, яна, бо грызуць выключна самкі (паручнік, маўчаць!!!) — дзыкае ў вуха ў той самы момант, калі ты падыходзіш у анекдоце да смешнага месца. Ён бесцырымонна кружляе проста перад тваімі вачыма, не хаваецца пад сталом, як хітрэйшы азіяцкі калега. Хлопні, забі гэтую скаціну (згубі пры гэтым думку і забудзься, пра што казаў!), і на ягонае месца прыляцяць яшчэ тры. Беларускі камар — гэта зомбі-хорар і вампірскі экшн у адным флаконе.
Вечарок ля ракі пры камарах — першы крок да разумення таго, чаму мы такія цярплівыя. І чаму мы не хлопаем. Чаму толькі хутаемся.
О, гэтыя ўкусы ў аголеныя далоні! Яны будуць часацца яшчэ тры тыдні! О, гэты нясцерпны сверб, што пакідае камарыны след на апошняй фаланзе мезенца, на ўскрайку пазногця! Гэта самы жудасны варыянт, несуцяшальнае казытанне, нібы са страшнай усходняй казкі: руцэ проста не хапае пляцоўкі для разбегу, каб пачасаць як след. І ты драпаеш ранку, раскалупваеш яе і ўсё ніяк не суцешышся.
Як нашыя братэрскія стасункі з камарамі паўплывалі на нашу гісторыю і культуру? На маю думку, вельмі моцна.
Бо чалавек ёсць не толькі тое, што ён есць. Чалавек ёсць і тое, што есць яго. Уявіце сябе Мефістофеля, які задуменна валачэцца з Фаўстам па звечарэлым узбярэжжы ракі. Ён разгортвае перад Фаўстам карункавае палотнішча складанай аргументацыі за тое, каб Фаўст аддаў сваю душу, бо таямніцы сусвету (плясь!) недаступныя звычайнаму чалавеку (плясь! плясь!), а Фаўст (плясь!) ужо ж ладна пагараваў (плясь! плясь!) і можа зведаць (плясь! плясь! плясь!)… ай, праехалі, беражы ты, хлопча, сваю душу, а я палячу адсюль у Італію, спакушу кагось у больш прыдатным клімаце!
Вазьміце беларускую гісторыю, прыбярыце з яе камароў, і вы пабачыце нешта з Гофмана. Стомленыя дзённай працай сяляне адпачываюць пад грушамі ля дома і па коле кажуць казкі пра цмока, вылупленага з яйка, знесенага чорным пеўнем; пра небараку, што выкапаў скарб з магілы воіна; пра кабету-інсекту і драўлянага дзядка.
Раптоўнае знікненне камароў змяніла б Беларусь мацней, чым выпадковае з’яўленне мора дзе-небудзь пад Вілейкай. Простыя людзі, тыя з іх, каго прыгажосць сусвету кліча падвячоркам да зор (то бок самыя разумныя), пачалі б у размовах даставаць да тэмаў, да якіх сёння не пушчаюць камары. Шчыра вам кажу: калі б у Афінах вадзіліся беларускія камарыхі, Платон далей за “Апалогію Сакрата” не зайшоў бы. А Адысея канчалася б на першым радку, тым, дзе музу просяць расказаць пра “шматдасведчанага мужа”. Шанцу на адказ музе не пакінула б рэзкая патрэба хавацца ў хату.
І нездарма ў творах беларускай залатой класікі кожная другая спроба ўзнёслага прызнання ў каханні сустракае хрыплы дзявочы смех. Фігура апантанага пачуццём рамантыка ў нашай літаратуры амаль заўсёды роўная фігуры кволага фацэта, прыдатнага адно да пацалункаў з катом. Беларускі мужчына ў п’есах, паэмах і раманах XIX — першай траціны XX стагоддзя мусіць быць нешматслоўным і хуткім у разгортванні. Каб ягоную спадарожніцу не пажэрлі камары. Яму дастаткова лаканічнага: “Марыська, ходзь да мяне”. І ўсё. Марыська ідзе. Астатняе пакінутае італьянцам.
Ну і ў канцы — пра харошае. Прыкладна ў 23.30 3 24.00 заўсёды наступае момант, калі на траву падаюць росы. У выніку чаго ў братоў нашых меншых падмакаюць крылцы. Лятаць ім робіцца цяжэй. Дачакайцеся гэтай часіны — і зможаце цытаваць Петрарку, ажно пакуль сонца не выпаліць расу!
Віктар Марціновіч, budzma.by
