Калі ў барселонскім метро хтосьці гучна лепіць лухту на іспанскай, можна перажыць: чужое кіно, не кранае. Польскія слоўкі на Варшаве-Цэнтральнай валяць дваровым хіп-хопам, пераклічка рымскіх мяснікоў закручваецца опернай партытурай. Проста слухай музыку мовы. Яна ўсё адно не пра цябе. З тутэйшым гонам інакш.
Ён непазбежны, як Каляды, і траўматычны, як Гедройц. Хапае за рукі. Кідаецца ў ногі. Блытае мовы. Мроіць уголас. Лекуе душы карагодамі і калумністыкай. Ён не “супраць”. Ён не “за”. Ён стаміўся трываць. І гатовы з усімі дамовіцца і ўсё ўсім дараваць. Ідэальны ўзор лёгкага публічнага партызанінгу: нібыта шчыра, але дыпламатычна. Нібыта праблемна, а насамрэч прыемна. Здаецца, “па-нашаму”, а па сутнасці – як з “Саўбелачкі”. Новы прагрэсіўны падыход? Як на мяне, наадварот: олдскульны канфармізм.
Свежы тэкст Віктара Марціновіча гучыць палымяным маніфестам нацыянальнага адзінства і татальнага братэрства перад выклікамі з Усходу і Захаду. І адначасова – спробай пралічыць магчымыя версіі інтэлектуальных манеўраў у сітуацыі вычарпанасці папярэдніх сцэнароў палітычна-эстэтычнага супрацьстаяння. Дакладней, першае мусіць выглядаць як абгрунтаванне другога: барацьбе капец, абодва бакі не могуць перамагчы і не маюць свежых ідэяў. Трэба, браткі, кідаць дурное і разам будаваць светлую будучыню. Але спачатку “перастаць крыўдаваць” і аб’яднацца на глебе базавых нацыянальных каштоўнасцяў. Вось і культурная адліга наспела: вышыванкі, мова, Вольскі, symbal.by.
Што тут новага? Фактычна, нічога. Пра ўзаемную вычарпанасць рэсурсаў палітычнага супрацьстаяння прамаўлялася шмат кім (у тым ліку і аўтарам гэтых радкоў) яшчэ з канца нулявых. Разнастайныя спробы “дыялогу” ўлады з пратэстнай культурай цягнуцца з тых жа часоў. Заклікі яднацца – згадайма хоць бы колішнія прапановы суполкі Уладзіміра Мацкевіча – маюць аналагічны тэрмін (не)спажывання. Новае тут – спозненае паглыбленне літаратара Марціновіча ў сітуацыю “смерці змагання”. Якое ён, як вопытны белетрыст, ператварае ў сторы пра ломку парадыгм і хуткі трыумф – калі дзве Беларусі (“датацыйная” і “нелегальная”) шчасліва сальюцца ў адну.
Цяжка сказаць, чаго тут болей – нацыянал-рамантызму, палітычнай гнуткасці ці прагматызму інтэлектуальнага gun for hire. У любым выпадку кейс Марціновіча (як кажуць у ЕГУ) выдатна ілюструе папулярныя хваробы памяркоўнай постсавецкай разумнасці. Якой цяжка зразумець, што:
- Кропкавыя змены ў графіку культурных падзеяў (канцэрты Вольскага, Brutto і інш.) нельга лічыць глыбіннай трансфармацыяй дзяржаўнай культур-палітыкі. Тым больш – запрашэннем да сістэмнай партнёрскай працы. Аб тым, як дзяржава разумее сваю місію (і магчымае кола сваіх хаўруснікаў), красамоўна сведчыць найноўшы Кодэкс аб культуры.
- Значную частку актуальнай культуры (ад незалежнага кіно да кавярняў) грувасткая і крэатыўна нулявая “датацыйная Беларусь” зусім не цікавіць. “Нелегалы” не патрабуюць “легалайзу”. Бо яны ніякія не “нелегалы” і даўно не змагаюцца (як, зрэшты, і “датацыйныя”). Такім чынам, Марціновічаў квазіленінскі падзел на “дзве культуры”, заточаныя пад спарахнелае палітычнае супрацьстаянне, страчвае сэнс: “аб’яднацца” няма каму і няма навошта.
- Культуру будуюць не дамовы, а канфлікты. Разнастайнасць – натуральны рэсурс сучаснай культурнай дынамікі (калі вы толькі не Паўночная Карэя). Таму трэба не “дзве Беларусі” рабіць адной, а наадварот: будаваць беларускасць як адкрытую прастору з бязмежным дыяпазонам культурных міксаў ды рэміксаў.
- Няма свабоднай культуры ў несвабодным грамадстве. Усе спробы культурных альянсаў з аўтарытарна-бюракратычнай сістэмай – кампрамісныя калабарацыі з невідавочным вынікам, спрэчным медыйным рэзанансам і непазбежнымі рэпутацыйнымі стратамі. Культура мяняе мазгі. Але не заменіць ратацыі ўлады і эканамічных рэформаў.
Гэта ўсё – “па панятках”, як для навуковага семінара. Што да асабістага, дык для мяне ў тэксце Віктара гучыць ціхая радасць чалавека, які – як яму падаецца – дачакаўся нарэшце той цудоўнай пары, калі за прынцыпы можна больш не змагацца. Калі ў прынцыпе неістотна, ці маеш ты тыя прынцыпы.
Дачакаўся. Гатовы любіць усіх. Не, ну яны ж ужо ўсё зразумелі! І мы ў адказ іх зразумеем.
Мір – рэальны ці прымроены – асалода канфарміста. Бо не трэба рабіць рэзкіх жэстаў, казаць жорстка і дзейнічаць насуперак, памятаць нязручнае. І нават хістацца больш не трэба – бо мы ж цяпер усе разам!
Ідэалісты. Махляры. Рамантыкі. Прайдзісветы. Цынікі. Навалач. Каты. Ахвяры. Хлусы. Барацьбіты. Брахуны. Паэты. Ціхары.
Мы – разам? Соры, ніколі. Побач – але не разам.
Закладнікі часу. Шалёная брыгада дзіўнага цягніка да беларускай Шамбалы: кожны ў свой бок. Кроў, пот, слёзы, сцягі з улёткамі, фаер-шоў ад зомбі-менеджменту, спевы, бойкі, бімбер ды зёлкавая гарбата.
Час абламаць канструктара “адной Беларусі”: ягонага адзінства не будзе. Нідзе і ніколі. Але будзе (і ўжо ёсць) іншае. Мазаіка сэнсаў. Адзінства непадобных ды спрэчных, адзінства няроўных ды нязгодных, адзінства канфліктных, варожых ды нестабільных. Нашая шматвектарная і шматкаляровая, шматканфесійная і полістылістычная краіна. Адвечны беларускі шлях.
Максім Жбанкоў
