Будзьма беларусамі! » Віктар Марціновіч: Ці былі ў Беларусі “шасцідзясятнікі”

Віктар Марціновіч піша на budzma.by пра такі феномен савецкай культуры, як “шасцідзясятніцтва” і разважае аб тым, ці было яно ў БССР.

Сёння заўсёды вынікае з учора.

Калі я думаю, чаму ў Беларусі ўсё ніяк не скончыцца СССР, то ў першую чаргу прыгадваецца Адамовічава “беларуская Вандэя” і тое, што тут так і не адбылося паўнавартаснай Перабудовы з хаця б нейкай люстрацыяй. Гэта, дарэчы, моцна адрознівае нас ад Расіі, у якой якая-ніякая, але ж была і крытыка Сталіна-Гулагу, і ачышчэнне ад камуністаў ва ўладзе.

Але ёсць прытоены перыяд, які, здаецца, не менш важны за Перабудову, Цоя, “Перамен” — усе рэчы, пра якія могуць згадаць народжаныя ў 60-я і 70-я. Я вяду гаворку пра такі важкі для культуры СССР феномен, як “шасцідзясятніцтва”. Свайго кшталту “Перабудова 1.0”, якую яшчэ не пафіксілі дэфіцыт, Афганская вайна і малыя цэны на нафту.

Віктар Марціновіч: “Лета”, у якім мы жывём

Пры слове “шасцідзясятнікі” найперш згадваюцца аблашчаныя партыяй паэты і выканаўцы: Вазнясенскі, Акуджава, Еўтушэнка. Але недзе побач тут былі і Ахматава, і Бродскі, і Высоцкі, і Венцлава — усё постаці значныя, з сусветнай вагой. Калі мы кажам “шасцідзясятнікі” сёння, найперш у галаву прыходзіць дзёрзкі маладзён у грубым швэдры з фільма пад Даўлатава.

Ці былі яны супраць улады?

Адназначна не.

Ці былі яны “за партыю”?

Хм, з гэтым складаней. Гімнам эпохі лічыцца верш Андрэя Вазнясенскага “Прыбярыце Леніна з грошай”. Ён не такі борзы, як можа падацца з загалоўя, бо правадыра прыбраць Вазнясенскі прапанаваў таму, што “цана яго (Леніна)” — высокая. Ён не казаў нічога крамольнага, асуджаючы тое, што Леніна “за ліцо” мацаюць спекулянты і таварышы, якім трэба набыць “паўлітру і агурцоў”. А Ленін — “самая чыстая дзея”, “ён для сэрца і для сцягоў”.

Але заклік прыбраць — асноўнае.

Пазіцыя шасцідзясятнікаў — як і гэтае выказванне Вазнясенскага — фіга ў кішэні. Каралі за тую фігу па-рознаму — кагось (Высоцкі), напрыклад, пазбаўлялі камандзіроўкі ў Парыж, кагось (Бродскі, Венцлава) — выпраўлялі ў вечнае мытарства.

Але вось што прынцыпова: сапраўднымі, не экраннымі і не газетнымі, героямі той эпохі былі менавіта вальнадумцы і выгнаннікі: Бродскі, Венцлава, Пастарнак і іншыя.

Людажэр Сталін знік, прыйшоў памяркоўны Хрушчоў з ягонай адлігай, і інтэлігенцыя — акцёры культавых тэатраў буйных гарадоў, паэты, барды — адчулі сябе ў праве бухцець. Хаця б на кухнях, за келіхам і цыгарэтай “Шыпка”.

Але — што істотна — іх кухонны бухцёж нейкім чынам чула ўся краіна.

А што ж Беларусь? Яна ў тыя часы была часткай СССР і мусіла атрымаць ад адлігі і шасцідзясятніцтва тыя ж бонусы і прывілеі, што і Масква з Ленінградам.

Дык вось не! Шасцідзясятніцтва ў Беларусі праявілася ў татальным заціску, вынішчэнні, русіфікацыі і наступе на ўсё жывое.

60-я ў Беларусі — найперш час, калі зноў прыняліся знішчаць архітэктурную спадчыну славутых часоў. Вынішчаць мэтаскіравана, старанна, як не рабілі дагэтуль. 6 цэркваў за дзесяцігоддзе было зруйнавана толькі ў Оршы. Велічны саборны мячэт з 32-метровым мінарэтам быў знесены ў Мінску ў 1962-м, каб выбудаваць і добраўпарадкаваць пляцоўку ля гасцініцы “Юбілейная”. Яшчэ адна страта Мінска 1960-х, часоў усесаюзнай адлігі, — сабор Войцеха і кляштар бенедыктынак. На ягоным месцы цяпер знаходзіцца генеральная пракуратура. У 1967-м знеслі старэйшы храм у Беларусі, царкву Дабравешчання ў Віцебску. У Берасці старажытныя гандлёвыя рады і сінагогу зрабілі кінатэатрам.

Паралельна, пасля таго як Хрушчоў паслухаў беларускамоўны выступ Мазурава, “нічэво не понял” і сказаў, што “чем быстрей мы заговорім по-русскі, тем быстрей наступіт коммунізм”, распачатая была маштабная кампанія барацьбы з беларускай мовай у школе і ва ўніверсітэтах. Наступ ішоў адразу па ўсіх франтах, суправаджаючыся судовым пераследам вернікаў і заціскам ва ўсіх сферах, дзе яшчэ віравала жывое жыццё.

То: не. Шасцідзясятнікаў у Беларусі не было.

Не было сваіх Бродскіх, якія пры выразна трагічных лёсах рабіліся сапраўднымі героямі насельнікаў вялікіх гарадоў. Вершы якіх, нягледзячы на пераслед, распаўсюджвалі ў спісах студэнты ўсіх ВНУ. Беларуская наменклатура замест адлігі ўсталёўвала тут у 1960-я зусім іншую тэмпературу па палаце.