Віктар Марціновіч прэзентаваў у Гродне новы раман “Ноч”, крытыкаваў гаджэты, раіў наноў авалодваць тэхнікай чытання і трошкі мацюкаўся.
Вечар аўторка, этнакрама “Цудоўня” ў цэнтры старога Гродна. Чутно, як за шклянымі дзвярыма праносяцца легкавікі ды тралейбусы. Усярэдзіне за пару хвілін да прэзентацыі ўсе месцы ўжо занятыя, а тым, каму не хапіла, давядзецца стаяць найбліжэйшыя паўтары гадзіны.
Віктар Марціновіч пачынае з ёмістага маналога пра кнігу – нічога лішняга, агульнае апісанне атмасферы і эстэтычнай канвы. “Ноч” – гэта пра сусвет, у якім аднойчы не ўзышло сонца, пануе вечная цемра, вечны лістапад, вечнае “каля нуля”: такі сабе постапакаліптычны “дзень сурка” альбо “ноч сурка”.
Марціновіч: “Як і любая фантастыка, гэты раман не пра будучыню, а пра свет, у якім жывём мы. Пра змрочныя часіны, у якія спрабуеш дачакацца світанку… Чытаючы навіны на Tut.by, я шмат чаго не разумею, той жа свет нашмат больш зразумелы, нават прыцягальны. Паверыць у свет “Ночы” прасцей, чым у свет Tut.by…”
З аповеду аўтара ўяўляецца ландшафт у стылістыцы “Пікніка на ўзбочыне” Стругацкіх ці “Метро-2033”. Галоўны герой ідзе змрочным краем да дзяўчыны, сустракаючы па дарозе розных персанажаў, якія ў выніку катаклізму былі змушаныя змяніць сацыяльныя ролі. Напрыклад, былога чыноўніка, які размаўляе на трасянцы, прадаючы мёд.
“А адкуль там мёд? Адкуль пчолы, калі няма сонца?..” – нясмела шэпча дзяўчына з задніх шэрагаў. Хлопец побач разводзіць рукамі, а пытанне да аўтара так і не далятае.
Марціновіч працягвае тэму двух паралельных сусветаў, аб’яднаных у кніжцы, якія нібы і не судакранаюцца, але насамрэч выцякаюць адзін з аднаго:
Марціновіч: “На момант, калі я пісаў гэтую кнігу, жывучы за мяжой, для мяне гэта было ўцёкамі ад навінаў. Цяпер я разумею, што той свет – проста люстэрка Беларусі. Гэта выпрабаванні, якіх хапае і ў нас на кожны дзень. Напрыклад, у мяне ёсць эпізод, калі галоўнага героя, які ідзе да сваёй дзяўчыны, спрабуюць сілком ажаніць. Па-мойму, гэта цалкам беларуская сітуацыя, рэальная для якога-небудзь горада-зэро.”
Марціновіч увесь час гаворыць надзвычай ціха, нават калі яго ахопліваюць эмоцыі (расказваючы пра водгукі на ягоную п’есу “Бона Сфорца”, аўтар нават мацюкнуўся). Добра чуваць пстрыканне фотаапаратаў, чыесьці крокі з суседняга памяшкання, вокліч “Насця!” з вуліцы, нават характэрны шоргат пласцінкі з таблеткамі, якую раскалупвае дзядуля, што завітаў на прэзентацыю. Ціхі голас – выдатны спосаб, каб цябе слухалі.
Марціновіч: “На гэты раман я змарнаваў мінулае лета. Не чатыры-пяць тыдняў, як раней, а цэлае лета: ад ранку да глыбокай ночы. Я пачаў яго ненавідзець… мабыць, чым старэйшы робішся, тым мацнейшы голас унутранага рэдактара: маўляў, гэта ўжо было, і гэта было, а так нельга… Марыў толькі паехаць з намётам на пару дзён на возера, але пісаў”.
Паводле Віктара, яму паступалі прапановы наконт друку “Ночы” ад рускіх выдавецтваў першай катэгорыі, але ён адмовіўся: важна, каб раман спярша ўбачыў свет на роднай мове, а пасля, праз шэсць-восем месяцаў ці нават год, можна і па-руску.
Чаму наогул кніга выйшла на паперы? “А на чым чытаць, калі гаджэты згаснуць?” – іранізуе Марціновіч, зноўку адсылаючы да рэаліяў “Ночы”. У працэсе дыскусіі, нібы цені мінулага, паўстаюць персанажы з мінулых кніг аўтара, напрыклад, Яся з “Возера радасці”:
Марціновіч: “Шмат хто казаў, што Яся – “сапля”, падпарадкоўваецца і скараецца рэчаіснасці. Герой “Ночы” зусім іншы, гэта хэмінгуэеўскі ці лонданаўскі персанаж, моцная асоба. Адначасна гэта не я, калі што. Я не змагар і не люблю сабак (смяецца). Разам з тым, хто ж створыць героя, калі не аўтар?”
У канцы, перад аўтограф-сесіяй, Марціновіч настойліва раіць чытаць кнігу, бо кніга менавіта для таго створаная. Узяць аўтограф і паставіць на паліцу недастаткова:
“Феномен нашых дзён – гэта чалавек без часу, пра гэта пісаў яшчэ Хайдэгер. Гаджэты, у якіх мы заліпаем, крадуць энергію і час. Кніга вяртае і запавольвае яго… Таму я раю кожнаму зноў авалодаць тэхнікай чытання, бо менавіта час робіць нас людзьмі”, – рэзюмуе Марціновіч.
Алесь Кіркевіч, фота Аляксандра Саенкі
