На фолк-фэст «Камяніца» варта трапіць хаця б для таго, каб адчуць простую і вельмі важную рэч: ты не адзін.
Ні шпацыр па Кастрычніцкай вуліцы, ні наведванне cocktail party пасля добрай выставы, ні (тым больш) візіт у оперу, дзе з ложаў тырчаць храпы, якія па вечарах ільсняцца на ТБ, не даюць таго адчування датычнасці да талакі прыгожых людзей, якіх ты мог бы назваць «сваімі».
Дзе яны, беларусы? Ды вось тут! У Музеі народнай архітэктуры і побыту ў адну цудоўную ноч пад вераснёўскімі нябёсамі. Іншыя тэматычныя беларускія мерапрыемствы не заўсёды пакідаюць такі цудоўны настрой і адчуванне, што ў нас – усіх нас – ёсць будучыня.
Але на любым фестывалі – хай тое будзе psy trance gathering пад назвай Tundra, схаваны на аддаленай выспе ў Літве, ці легендарны Burning Man у пустыні Чорнага каменя ў Невадзе – здараецца падзея, якая тычыцца выключна цябе. Дзеля гэтай падзеі ты і мусіў сюды прыехаць. Гэтая падзея – твой здабытак, які цябе зменіць, прымусіць задумацца. Пра яго ты будзеш згадваць праз шмат гадоў апасля.
У мяне такая гісторыя адбылася не перад сцэнай, не ў адзін з тых цудоўных музычных момантаў, калі ўсё поле раптам уздымалася на ногі і пачынала танцаваць. Дзякуючы ўдаламу лайн-апу, wake-up-moments тут было дастаткова – здагаць хаця б той сюрпрыз, калі на сцэне падчас выступу Re1ict з’явіўся неверагодны Сяргей Доўгушаў і вось так, разам, цяжкаваты (як на мяне) Re1ict і саліст філарманічна-вытанчанага Vuraj выдалі такое, што дрыжыкі пабеглі па спіне.
Але ўсё гэта бачылі тысячы іншых людзей і адчуў кожны, хто быў на тым полі. Мая гісторыя больш маргінальная, таму пра яе варта іншай інтанацыяй.
Я ўзяў чорнай гарбаты і заглыбіўся ў поцемкі ля беларускай таверны. Тут, далёка за агароджай фестывалю, былі выстаўленыя драўляныя столікі. Свяцілі зоры. Люд навокал піў піва. Стаяў гоман. Дзьмуў ветрык. Збоку даносіўся прыглушаны роў постметалу. Акустыкі не было аніякай. Пасадзі тут за столік любую зорку беларускай эстрады і папрасі выканаць «Ясная свеээтлая чыыйстая неееээжная беелая Беееээлая Русь» – за тры метры ад яе спеваў не будзе чутно.
І вось раптам ад століка, за якім сабралася некалькі дзецюкоў ды адна кабета, грымнуў беларускі народны спеў. Людцы пелі вельмі зладжана, галасы гучалі дасканала выбудаваным акордам, такім, які, бывае, чуеш у ірландскіх спевах на мове кельтаў. Яны спявалі не для публікі, а для сябе. Проста крышачку выпілі і захацелася пакамунікаваць на мове, адрознай ад той, на якой я цяпер камунікую са сваімі чытачамі. І вы б гэта чулі!
Мэсідж перадаваўся адразу на некалькіх узроўнях.
Быў і тэкст, але ён быў не важны – таму я не дазволю сабе знізіць усё да пераказу сюжэта песні.
Гэтыя людзі размаўлялі ўласнай еднасцю, тым, што кожны голас, сплятаючыся з іншымі галасамі, бег быццам па ўласнай сцежцы, бачыў іншыя галасы, але ведаў сваю дарожку. І ў гэтай суадненасці за тым сталом нараджалася сяброўства найвышэйшага гатунку. Так блізка не паразмаўляеш. Так блізка можна толькі пець разам.
Яны вялі размову не толькі адно з адным. Яны былі ў повязі з продкамі, бо да іх гэтую песню выконвалі сотні іншых галасоў, якія знайшлі аптымальныя тропы, вызначылі сугуччы, замацавалі іх у традыцыі. І, аднаўляючы тыя акорды, тое, што вось Мікола тут бярэ вышэй, а Сярожа – ніжэй, а Зіначка сягае ў аблокі ды лунае там, пад Месяцам, гэтыя начныя спевакі ажыўлялі ўсіх тых, хто некалі выводзіў гэтыя цудоўныя тужлівыя радкі на лавах пад грушамі. Продкі паўсталі вакол таго стала празрыстымі зануранымі постацямі.
Вакол спевакоў умомант узнікла аўра, іх ахапіла насланнё той музыкі, якую яны стваралі. Яны былі ў спеве як у спрадвечным доме, у які кожны з нас вяртаецца, калі чытае матчыны казкі ці згадвае песню, што яна выводзіла ля калыскі. Мне вельмі хацелася падхапіць, каб увайсці у чароўную будыніну, якую яны выклалі цаглінкамі ўласных спеваў.
Беларускія народныя песні вельмі проста падхапіць. Радкі ў іх паўтараюцца – наўмысна дзеля таго, каб прыядноўвалася ўся грамада. Але я ведаў, што калі дадам свой не ўбудаваны ў іх еднасць голас, прыгажосць чароўнага лесу, праз які яны ідуць сваімі сцежкамі-галасамі, ператворыцца ў звычайную п’яную ночку на ўзбочыне фолк-фэсту.
Я слухаў іх і разумеў, што не ведаю ніводнай роднай песні, акрамя хіба што «Цячэ вада ў ярок» і «Я лягу прылягу» (ну й «Надзенькі» з «Народнага альбому»). І што – самае галоўнае – навучыцца такому праз Youtube на чужыне немагчыма, бо тут мала ведаць словы і ноты, тут патрэбна мець вялікі досвед вось такога няспешнага сядзення пад зорамі з талакой блізкіх сяброў ды перабірання таго, што старыя спявалі на вяселлі.
Навык тут прыходзіць не праз традыцыйнае еўрапейскае навучанне, не праз падручнікі і практыкаванні, а праз улучанасць у еднасць іншых – тых, хто ведае традыцыю і здольны перадаць яе далей. І раптам робіцца зразумелым, чаму Караткевіч так любіў спяваць «Ой, косю мой, косю» ды «На цвярдыню тваю ўпаваю». Колькі, цікава, сучасных аўтараў здольныя згадаць словы «Ой, косю мой, косю»? Я не здольны.
Але вось што: вазьмі любога з-за гэтага стала, пастаў іх пад дождж, на шпацыр уздоўж берлінскай Шпрэе – і ні веданне таго, як спяваць, ні туга з настальгіяй, ні жаданне сагрэць душу спевам не адродзіць вось гэтага добрага наслання, якое паўставала вакол іх у тую вераснёўскую ноч. Бо каб улучыцца ў спеў, патрэбныя іншыя харысты. Патрэбныя сябры і блізкія. Тыя, хто пры жыцці спявае з табой за адным сталом, а пасля смерці ляжыць на адных з табой вясковых могілках.
Радзіма ёсць яшчэ і магчымасцю спяваць з сябрамі родныя песні. Шмат якія эмігранты робяць сайты па-беларуску, дамагаюцца правядзення ў касцёлах імшы па-беларуску, збіраюць бібліятэкі на роднай мове, а Радзіма – яна яшчэ і ў гэтым.
У спяванні з сябрамі пад роднымі зорамі таго, што цешыць табе сэрца.
Словы «Ой, косю мой, косю» ўжо вывучыў.
Хто б яшчэ навучыў, як праспяваць?
Віктар Марціновіч
