Пасля самавітага ды глянцаванага Цюрыха Зальцбург успрымаецца як малахольная Усходняя Еўропа. Тут танна, весела ды вірліва. Гэта як скерца Баха пасля Пятай сімфоніі Бетховена.
Тут сустракаюцца жабракі, “Моцарт” — назва курынага кебаба ў піце, які табе замастыраць усяго за тры еўра. На тратуары можа пабачыць недапалкі (у Цюрыху яны таямнічым чынам знікаюць разам з усім астатнім смеццем, якое замінае буцікам Hermes і Chopard даваць чароўныя водбліскі на ходнікі). Горад напакаваны турыстамі — нашы чытанні супалі з традыцыйным Тыднем Моцарта, які працягнецца да 5 лютага.
На афішах — запрашэнні на Falco і канцэрты-трыб’юты Abba. Абагульняючы, можна сказаць, што горад крышачку болей зачараваны эстэтыкай 1980-х, чым нават Вена ў межах першага кальца. Буцік-гатэль, куды мяне змяшчае Літаратурны дом Зальцбурга, тэматычна арганізаваны вакол тэмы палявання ў ХІХ стагоддзі. Выява аленя тут нават на кубачку, з якога я п’ю ранішнюю каву. Не кажучы ўжо пра падушку з габелена на стогадовым арэхавым ложку ў стылі мюнхенскага ампіру. Заўважыўшы ля ўзгалоўя латунную панель, я кранаю на ёй круцелку — уключаецца радыё з Still loving you гурта Scorpions — so sweet!
Па ўсёй зямлі гатэлі гандлююць утульнасцю, гасціннасцю, камфортам, і толькі ў Аўстрыі (які раз гэта заўважаю!) да стандартнага набору дадаецца час. Табе прапануюць сягнуць ва ўласную маладосць, у XVIII стагоддзе, у паслязаўтра. Заўважыўшы радыё ды саўну на чацвёртым паверсе, разумею, што часавае вымярэнне майго прытулку — уяўленні людзей з 1980-х пра тое, як выглядаў паляўнічы дамок ў ХІХ стагоддзі. Майстравіта!
Уваход у Літаратурны дом Зальцбурга аздабляе галава аднарога. “Мы раней думалі, што гэта конь. Ці, можа, Пегас, сімвал натхнення,— размаўляем з Томасам Фрыдманам, дырэктарам Літаратурнага дома. — Але пасля знайшлі гістарычныя дакументы і дадалі рог”. Я асабіста лічу, што аднарог — больш круты сімвал стварэння тэкстаў: сярэднявечныя апокрыфы надаюць яму маскулінна-сэксуальныя канатацыі (літаратура — гэта палкі акт стварэння, а не гойсанне пад нябёсамі). Да таго ж Пегас ужо заняты Саюзам беларускіх пісьменнікаў!
Пасля двухгадзіннага шпацыру па старажытным цэнтры я абсалютна ўпэўнены, што на прэзентацыю маёй кнігі ніхто не прыйдзе. Гэта ж якую прагу да рамана “Мова” трэба мець, каб мяняць чытанні на канцэрт Моцарта, спектакль у Marionettentheater ці месу ў святым Руперце, дзе хрысцілі Моцарта! Калі па шчырасці, дык я і сам бы збег з уласнай прэзентацыі пабадзяцца па зацішных дворыках ды паслухаць постук абцасаў па старажытнай брукаванцы. Але цікаўнасць бярэ верх, тым больш на вечар запланаваныя адразу два інтэрв’ю, ад якіх не адкруцішся.
Даведаўшыся пра маю апантанасць Моцартам, спадар Томас падбаўляе ўрачыстасці: перакладае для мяне ліст Леапольда Моцарта, бацькі генія, Вольфгангу Амадэю. Пра тое, як яны ладна павесяліліся ў Айзенбергерхофе, як напіліся і гралі “Начную серэнаду”, як скакалі так, што расхрэнькалі жырандоль з венецыянскага шкла. І за яе цяпер давядзецца плаціць.
Айзенбергерхоф — гэта вось гэты дакладна будынак. Жырандоля была вось тут. Гэтыя дзверы зробленыя ў 1603-м. А пілі яны хутчэй за ўсё вось у гэтай вялікай зале, бо ў 17-18-м стагоддзях на нізе жыло быдла. Менавіта ў гэтай зале і адбудуцца нашы чытанні.
Потым пачынаецца казка. Збіраюцца людзі. Гэта не самая шматлюдная з маіх сустрэч у нямецкамоўным свеце, але зальцбургцы чамусьці прыходзяць.
Паслухаць з рамана “Мова” пісьменніка з нікому не вядомай Беларусі.
Тут ёсць дзве жанчыны, якія на аўтограф-сесіі вымаўляюць “dobry dzien” і “dziakuju”, яўна падглядзеўшы фармулёўкі ў Google Translate. Тут ёсць іранічны сівы зубр з маладой красуняй за столікам. Некалькі чалавек у швэдрах, па выглядзе — ці то паэты, ці то аматары паэзіі (мне робіцца ўсёй складаней іх адрозніваць). Яшчэ некалькі тыповых наведнікаў еўрапейскіх літаратурных імпрэз з лукамі ці то бывалых хіпі, ці то майстраў-джэдаяў з ранніх «Зорных войнаў».
Сцэнар дзеі распісаны па хвілінах, у мяне ўвесь час адчуванне, што я кажу занадта доўга, нават калі дазваляю сабе толькі адзін сказ. Двухгадзінны выступ распісаны па хвілінах. Я дранцвею, калі фрагменты з “Мовы” чытае прафесійны акцёр (святло ў зале падчас інтэрлюдый гасяць, выклікаючы атмасферу антычнай містэрыі).
Я па звычцы прамаўляю па-англійску, пакуль Томас Фрыдман, заінтрыгаваны фрагментамі з “Мовы”, не просіць перайсці на беларускую. І зноўку паўтарае запыт, калі я ўсё ж збіваюся на англійскую. Я не ведаю, колькі беларусаў наведвае Зальцбург штогод. Затое я дакладна ведаю, што я першы беларускі літаратар у Зальцбургскім літаратурхаўзе за ўсю гісторыю ягонага існавання (словы Томаса). То, калі бяруся цытаваць Дубоўкаў пераклад Шэкспіравага санета, ад хвалявання крыху займае дыханне.
“18 гадоў таму на кніжным развале ў Вене я набыў вялікую калекцыю ГДРаўскага часопіса пра літаратуру. Я не памятаю, як ён называўся, мне падаецца, Sowjetische Literatur, ці неяк так (насамрэч, Google пра такі часопіс нічога не ведае, — В. М.). Адтуль я даведаўся пра існаванне беларускай літаратуры. Я дагэтуль памятаю дзіўны па прыгажосці пераклад Янкі Брыля. Яшчэ там былі прозвішчы Янкі Коўпала ды Якуба Колаша”, — кажа мне адзін з чытачоў, які нечым няўлоўным падобны на рэспектабельнага Язэпа Драздовіча. — Менавіта з-за таго часопіса я і прыйшоў на вашу імпрэзу. А дакладна — з-за Янкі Брыля”. Той, хто паклапаціўся даведацца, чаму мой другі раман называецца “Сцюдзёны вырай” і як гэта звязана з “Птушкамі і гнёздамі” Янкі Брыля, ацэніць іронію моманту.
Пасля пачынаецца традыцыйная афтэпаці, мы балбочам пра саентолагаў, аднарогаў, інтэр’ерны роспіс у 17 стагоддзі і Моцарта. На развітанне мне прапануюць пакінуць аўтограф на сценках. Тыя спісаныя шчыльна, вока заўважае подпіс руска-швейцарскага пісьменніка Шышкіна ды іншых заўважных літаратараў. Я хачу напісаць тое, што звычайна пішу на ўсіх архітэктурных святынях: «ТУТ БЫЎ ВІЦЯ», але мяне далікатна просяць накарэбаць MOVA, што я і раблю проста на столі, каб было лепей бачна.
На наступны дзень за сняданкам падаюць малафарматную папяровую газету, якую штораніцы выдрукоўвае гатэль. Тут ёсць парады на вечар (казіно, музей, тыдзень Моцарта) і прагноз надвор’я. So sweet, so sweet.
Падчас развітальнага шпацыру я заходжу ў краму побач з Моцартхаўзам ды нейкі час узважваю, ці не набыць мне раскошны цёмна-блакітны капялюш з фетру. Капялюш робіць мяне падобным да Дзіна Рыда. Але з крамы я выходжу з пустымі рукамі. Казка мае ўласцівасць канчацца, калі вы разумееце, пра што я кажу.
Віктар Марціновіч
