Эміграцыя і беларусы — заўжды актуальная тэма, а з 2020 года — адна з самых вострых. Нямала прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі Беларусі змушана пакінулі краіну, сярод іх — Сяржук Доўгушаў, вядомы музыка і папулярызатар народнай беларускай культуры. Са снежня 2021 года Сяржук жыве ў ЗША. Пра сваё новае жыццё Сяржук распавёў sn-plus.com.
З жонкай Віялетай. Фота з асабістага архіву героя
— Тваё быццё ў Штатах зараз — гэта эміграцыя, падарожжа, гастролі?..
— Я гэта ўспрымаю як american movie: усё заблытана і падобна да гульні, у якой я спрабую разабрацца. Да таго ж, дарога ў Беларусь мне пакуль закрытая, сітуацыя розніцца ад падарожжа ў 2018 годзе, калі я быў у Штатах на гастролях: тады мне ўсё не падабалася, і я чакаў, калі ўжо вярнуся дадому. Цяпер няма куды вяртацца, і статус мой больш афіцыйны тут, чым дома, — я атрымаў ПМЖ. Цяпер не страшна рабіць тыя ж ахвяраванні на карысць рэпрэсаваным ці ўкраінцам: калі сядзіш у Беларусі, любыя фінансавыя аперацыі здзяйсняеш азіраючыся, нават грошы здымаеш з карткі з адчуваннем, што хтосьці стаіць за спінай. Але мяне турбуе тое, што адбываецца ў Беларусі. Я раблю па-ранейшаму шмат, хоць і за межамі краіны.
— Што стала штуршком? Як ты апынуўся за акіянам?
— Мая жонка атрымала грын-карту, пасля чаго я два гады чакаў афармлення папераў. Цяпер атрымаў Social Security number (нумар сацыяльнага забеспячэння, які выдаецца грамадзянам і рэзідэнтам ЗША — СН), зрабіў правы, ПМЖ.
— То бок, гэта больш асабістая гісторыя.
— Так. Але з сакавіка па снежань 2021-га я жыў у Варшаве, і калі б не было магчымасці паляцець у ЗША, там бы і заставаўся. Варшава стала цэнтрам Беларусі, можна сказаць, і я ў гэтым таксама актыўна ўдзельнічаў: стварыў Варшаўскі Вольны Аркестр, потым — Арт-рэзідэнцыю «Дом творцаў» для культурніцкіх дзеячоў з Беларусі; разам з аднадумцамі, музыкамі Андрэем Еўдакімавым і Аляксеем Варсобай заснавалі гурт IsnaTrio.
— Ты кажаш, што нават на такой адлегласці працягваеш рабіць праекты ў Беларусі. Можаш пра гэта расказаць?
— Займаюся тым жа, чым заўжды — захаваннем і развіццём традыцыйнай беларускай культуры. Зараз засяроджаны на стварэнні інтэрнэт-прасторы, дзе цэнтралізуем наробак, найперш — кантэнт з канала Tradycyja: абрады і фільмы пра іх, народныя танцы, відэа пра строі, спевы і так далей. Арганізоўваў выступы, але цяпер прасцей зладзіць беларускі івэнт у Варшаве, чым у Беларусі: па пальцах можна пералічыць тых, хто застаецца ў Беларусі, мае жаданне і магчымасці штосьці рабіць у такіх умовах.
— Удалося наладзіць кантакт з беларусамі Амерыкі?
— Так, я сябе адчуваю часткай беларускай супольнасці. Рыхтую гастрольны тур — Купалле ў Лос-Анджалесе, Сан-Францыска, Мінеапалісе і Чыкага. Быў добры зімовы тур — дзевяць штатаў з Каляднай праграмай. У кожным штаце, у кожнай суполцы ёсць актывіст, які ўсё арганізоўвае. Але праз мясцовы лад жыцця бывае складана сабраць людзей: па буднях усе працуюць і маюць час толькі з пятніцы па нядзелю. Узяць той жа Мінск: самы актыўны дзень для канцэртаў заўжды быў чацвер, пакуль людзі не з’ехалі на лецішчы.
Канцэрт у падтрымку Украіны ў штаце Агайо
— Гэта геаграфічная разрозненасць, а ці праўдзівы стэрэатып, што беларусы ў эміграцыі трымаюцца паасобку, замкнёна?
— Хапае рознага, але трэба адрозніваць хвалі. У хвалю пасляваеннай эміграцыі усе ядналіся, стваралі хоры, цэрквы, адукацыйныя ўстановы. Быў штуршок пасля 2020 года: усе актывізаваліся, сталі займацца рознымі імпрэзамі, і тыя, хто быў абыякавы да Беларусі, выйшлі ў Штатах з нацыянальнымі сцянамі. Цяпер зноў спад праз тое, што ў Беларусі спынілася жыццё, людзі пачалі расчароўвацца. Тут дапамагаюць сустрэчы з украінцамі, яны цяпер вельмі актыўныя, і беларусы далучаюцца, удзельнічаюць у мітынгах, валанцёраць...
— Як па тваіх назіраннях, ці ёсць істотная розніца паміж беларусамі ў Польшчы і ў Штатах?
— Не, гэта як параўноўваць беларусаў з Мінска і з Гародні ці там Берасця. Кожны варыцца ў сваім, робіць, што можа. Хацелася б, канечне, пабудаваць мосцік паміж беларусамі Амерыкі і Польшчы, але хапае і актыўнасцяў на месцы. Калі прыязджае сям’я з Беларусі, у чаце адразу ж пішуць: прыехала сям’я, трое дзяцей, чым можам дапамагчы?.. Вельмі моцная салідарнасць, табе, напрыклад, дапамогуць знайсці кватэру, а гэта надзвычай складана — ты толькім прыехаў, у цябе няма папер і афіцыйнай працы, крэдытнай гісторыі, і табе праз гэта ніхто не здасць жытло. Вельмі цешыць і выклікае павагу, гонар за наш народ такая ўключанасць у працэсы салідарнасці, як да сваіх людзей, так да ўкраінцаў.
— Ты сутыкаўся з дыскрымінацыяй — з боку амерыканцаў у тым ліку — як грамадзянін краіны, якая аказалася ўцягнутай у ваенную агрэсію (так званае «пракляцце сіняга пашпарта»)?
— Сюды асабліва нічога не далятае, а ўкраінцы ўсё разумеюць. У мяне, напрыклад, усе апошнія канцэрты былі прысвечаныя Украіне, сабралі вялікую суму ў падтрымку. Але часам бывае такое, што размаўляеш з амерыканцам, і ён такі «о, Беларусь, агрэсар», і я тлумачу: гэта не ёсць беларускі народ, ёсць вось такі прэзідэнт... У прынцыпе, Амерыка тым і класная, што гэта дэмакратыя, ім без розніцы, як ты выглядаеш, ці філіпінец ты, ці беларус, ці расіянін; яны глядзяць на твае асабістыя якасці, як ты сябе паводзіш. У Еўропе ў некаторых краінах адчуваеш сябе эмігрантам: ёсць свае, тутэйшыя, а ты «панаехаў». Таму і едуць у Штаты з усяго свету: тут ні рэлігійнай, ні расавай дыскрымінацыі, ні ўзроставай — у 50 адчуваеш сябе маладым.
— Ты ў такім захапленні ад гэтай краіны, што ўзнікае пытанне: ці змог бы ты пабудаваць там свой дом, сваю сям’ю і гадаваць дзяцей амерыканцамі?
— Я не кажу, што яна самая лепшая, я кажу, што ёсць пэўныя магчымасці. А жыць я хачу ў сваёй краіне і там будаваць дом. Я магу столькі мінусаў назваць... Вось нават словы «будаваць дом». Знайсці драўляны дом у Амерыцы нерэальна, тут усё зроблена са шлаку і палачак — скрыначка, на якую вецер падзьме і яна рассыплецца. А я хачу нармальны драўляны зруб, як дзе-небудзь у нас на Лепельшчыне.
Штаты — краіна для тых, хто любіць працаваць. Вось я будаўнік, кожны дзень зарабляю нармальныя грошы і ўсё маю. І таму сюды людзі едуць, заводзяць сем’і і жывуць. Мне, праўда, сумнавата жыць дзеля адной працы, нявылазна сядзець у адным месцы — а тут шмат людзей, якія па дваццаць гадоў жывуць у адным штаце і раз на паўгады выязджаюць у адпачынак.
Заробак тут іншы. Вось няма ў цябе ні дакументаў, ні досведу, нічога. Ты проста ідзеш і знаходзіш працу — хоць прадукты на паліцы раскладай, ці дапамагай падносіць скрыні — і атрымаеш на самым старце 18 даляраў за гадзіну. Хочаш больш працаваць — працуй. У Беларусі мы крыху ў паветры лётаем, не ведаем, што будзе заўтра, не ведаем, колькі заплоцяць напрыканцы. Калі я працаваў ў філармоніі, там такія сюрпрызы бывалі!.. «О, мне далі 389 рублёў, як бы іх размеркаваць...» А тут запытай у чалавека пра заробак — ён назаве гадавую суму, бо ўпэўнены ў ёй, і мне гэтая стабільнасць падабаецца. Яшчэ класная штука — крэдыт пад маленькі адсотак, калі ты добры жыхар і ўсё спраўна сплочваеш. Можна сходу набыць дом. З іншага боку, гэта матэрыяльнае рабства, ты не можаш нікуды з’ехаць, узяўшы крэдыт. Так жыве ўся Амерыка.
На працы
— Вось дарэчы: нярэдка можна пачуць скаргі на тое, што працы няма, усё не тое і ніхто цябе не цэніць. А ты адразу пайшоў працаваць рукамі. Не было думак пра тое, што «рукі трэба берагчы для інструмента»?
— Я па ўнутраных адчуваннях просты мужычок з вёскі — у мяне нармальныя працоўныя рукі. А калі мужчына сядзіць дома на пячы і марыць, што яго куды-небудзь запросяць і стануць добра плаціць...
Я разумеў: у мяне ёсць чатыры вольныя ад канцэртаў дні, трэба знайсці работу, якая будзе прыносіць грошы. Мяне багата куды запрашалі, і сярод прапаноў была праца ў прыватнай мэблевай майстэрні. Гэта цікава, я сапраўды хацеў павучыцца, уключыць мазгі... Самае галоўнае — не займацца фігнёй. Калі ўжо няма што есці, тады разгружай вагоны, так, але ў іншых варунках губляць час на тупую працу не хочацца. Я працаваў два дні грузчыкам, называецца прыгожа — мувінг, але праца дурная: прыязджаеш у дом, дзе хтосьці памёр, і вызваляеш яго ад мэблі, рэчаў, фота — усё вывозіш на сметнік. Што гэтая справа дае, які духоўны рост?.. Працу трэба любіць. Я прайшоў свой урок, калі толькі пераехаў у Мінск і працаваў грузчыкам, афіцыянтам, кухарам, кур’ерам: хочаш зарабіць грошай, а яны ўсё больш разыходзяцца; траціш на іх увесь час — а іх не хапае. Грошы пачынаюць прыходзіць, калі справа падабаецца і ты ў яе ўкладаешся. Я сябе знайшоў як стваральнік і арганізатар культурніцкіх мерапрыемстваў. У ідэале было б класна адкрыць беларускія цэнтры. Тут свая Беларусь, сур’ёзна. Нядаўна быў у Канадзе, там таксама шмат беларусаў, эмігранты розных хваляў. Нашая краіна разрастаецца па ўсім свеце, і гэта крута. Галоўнае падтрымліваць сувязі і не губляцца.
— Цікава, што ты ўспрымаеш гэта не як распыленне народа, а як рост краіны. Такая мяккая глабальная беларусізацыя атрымліваецца...
— Яшчэ Янка Запруднік казаў: калі вы пераехлі ў іншую краіну, важна, што вы працягнеце рабіць для Беларусі. Трэба вучыцца ў той эміграцыі, якая заснавала беларускія цэнтры, гурткі і ўсё такое. Ёсць людзі, што прыехалі і як бы растварыліся, але часам спрацоўвае самасвядомасць ад зваротнага: людзі вызначаюць сябе ў процівагу ўкраінцам, рускім і г.д. Я часта чуў на канцэртах аповеды пра тое, што людзі эмігравалі пасля 2020 года, пачалі шукаць сваіх, хадзіць на нацыянальныя мерапрыемствы, шыць народныя строі... У Беларусі нас доўгі час налаштоўвалі на такі лад, маўляў, ты ніхто, няважна — беларус ці расеец, хоць па-кітайску размаўляй. Ні рыба ні мяса, проста маса, якой зручна кіраваць. Калі эмігруеш, адразу паўстаюць пытанні — хто я, што я?.. А калі ты сам імі не задаешся, запытаюць у цябе: ты адкуль? Напачатку 2000-х, калі замежнікі яшчэ мала ведалі пра Беларусь, я назіраў такія выпадкі, што беларусы ў адказ на пытанне «адкуль?» казалі «мы рускія», каб не пускацца ў тлумачэнні. А зараз паспрабуй скажы... Нават аматары ўсяго расейскага задумаюцца, скажуць, што яны беларусы, таму што да беларуса будуць лепш ставіцца, чым да расіяніна — пасля вайны і ўсяго такога. Хаця ёсць добрыя рускія, напрыклад, у мяне ў сталярцы працуе такі Васілій з Волгі, класны спецыяліст.
З украінцамі Мінесоты
— Ты выкарыстаў выраз «добры рускі». Цяпер з яго злосна іранізуюць, кажуць, усе рускія заплямленыя крывёю, усе саўдзельнікі зла. Як ты для сябе гэтае пытанне вырашаеш?
— Для мяне важныя чалавечыя якасці. Прывязі афраамерыканца ў беларускую вёску — рэакцыя будзе прадказальна недалёкая. Амерыка вучыць, што твая нацыянальнасць, можа, і мае нейкае значэнне, але ты не адказваеш за сваю краіну. Людзі, якія гэтага не разумеюць, лічаць, што беларусы адказныя за ваенную агрэсію з боку Беларусі. І шмат беларусаў пачынаюць сябе абвінавачваць: вось, я выбачаюся... За што выбачацца? Ты гэта рабіў? Ты мо нешта падпісваў? Тыя людзі, што пратэставалі і цяпер сядзяць у турмах, або былі збітыя і вымушана з’язджалі — ім яшчэ выбачацца за тое, што маньякі твораць на тваёй зямлі?.. Ты не нясеш адказнасць за тое, што адбываецца ў тваёй краіне, асабліва калі ў ёй не жывеш.
Я веру ў людзей, па шчырасці. Будзе сярод тых, хто цяпер вайну падтрымлівае, моцнае расчараванне, слёзы, будуць прасіць пакаяння. Прынамсі, хацелася б верыць, што ў іх адкрыюцца вочы, як некалі ў немцаў, якія пабачылі рэальныя кадры вайны.
