Піва — традыцыйны напой у беларусаў
Разам з мёдам (медавухай) піва выкарыстоўвалі падчас каляндарных і сямейных урачыстасцяў. “І я там быў, мёд-піва піў” — такімі словамі народныя апавядальнікі звычайна заканчвалі свае казкі. Без піва не абыходзіліся княжацкія бяседы, яго любілі ўсе — і шляхта, і мяшчане, і сяляне. Кірмашы на вёсках, калі гасцявала радня зблізку і здалёк, славіліся найлепшымі піваварамі. 
Шляхта ўводзіла выраб піва ў прамысловы абарот, бо мела з гэтага добры прыбытак. Так стала славіцца піва па месцы яго паходжання — койданаўскае, лідскае, нясвіжскае… Варылі піва і ў манастырах — таксама для прыбытку. Амаль да канца XX стагоддзя піваварэнне захоўвалася ў вясковым асяроддзі як сямейнае народнае кулінарнае рамяство. Яно найбольш было распаўсюджанае на тэрыторыі Паўночна-заходняй і Цэнтральнай Беларусі, часткова ў Падзвінні — пакуль прамысловае піва не выціснула яго даступнай цаной, вялікай колькасцю і разнастайнасцю гатункаў.
Але вясковы чалавек не толькі эканомны, але і ў пэўным сэнсе гурман, бо цэніць прадукты натуральныя, адчувае іх смак. Мае значэнне і тое, што беларусы ашчадна ставяцца да сваіх традыцый, у тым ліку кулінарных. Праўда, піваварэнне патрабуе шмат часу, акуратнасці ў прыгатаванні, добрай чыстай вады і ячменю, наяўнасці дзікага хмелю ў наваколлі. Ды і спрадвечныя навыкі ў яго прыгатаванні, якія раней перадаваліся з пакалення ў пакаленне, не ўсюды маглі захавацца, бо моладзь паступова перабіралася жыць у горад: на змену ручной працы прыйшла тэхніка, і рабочых месцаў на вёсцы рабілася ўсё менш. Апошнія гадоў 30 вясковае сямейнае піваварэнне стала рэдкай з’явай. Але імкненне да захоўвання натуральнай ежы (сусветная тэндэнцыя) у хуткім часе можа адрадзіць гэтае рамяство. І працэс ужо пайшоў. Напрыклад, у сталіцы нават стварылі клуб хатніх півавараў і аматараў-вінаробаў “Бонда”, а на рэспубліканскіх Дажынках традыцыйным робіцца піўны фестываль “Дажынкавы смак”. “Гільдыя півавараў” (аб’яднанне найбуйнейшых піўзаводаў), захоўваючы традыцыі нацыянальнага прамысловага піваварэння, з павагай ставіцца да сямейных народных традыцый, адшуквае захавальнікаў такіх традыцый.
Бярэзінскія півавары са Старой Машчаніцы
Вёска Старая Машчаніца Бярэзінскага раёна Мінскай вобласці здаўна славілася піваварамі. А варыла піва там некалькі сем’яў — усе сваякі. Некалі Бярэзінскі раён аблюбавала багатая жанчына з Латвіі, звалі яе Моніка. Стрыечны брат яе мужа даведаўся, што тут прадаецца маёнтак у добрым месцы і танна. Было гэта перад рэвалюцыяй. Пан, што прадаваў, прадчуваў яе надыход і з’ехаў за мяжу. А Моніка з мужам набыла зямлю і стала тут гаспадарыць. У святы варылі ячменнае піва, частавалі гасцей і сваякоў. Культурныя былі людзі. І сваіх дзяцей навучылі піва варыць. Бывала, папросяць суседзі да вяселля або на хрэсьбіны, провады ў армію — і ім бочку звараць. Усе хвалілі іх піва, бо мела яно асаблівы смак, а жанчыны гэтага роду былі акуратныя, прыветныя. Пасля рэвалюцыі, калі сям’я страціла сваю маёмасць, іх унучку Ганну пасватаў хлопец, які быў шаўцом. Нават у арміі шыў камандзірам. І жонку, і яе братоў, сясцёр навучыў кравецкай справе. У яго сям’і таксама ўсе ўмелі шыць. Працавітыя былі людзі — і на гаспадарцы спраўляліся, і падзаробак мелі з шытва. А яшчэ на ўсе сямейныя ўрачыстасці, на кірмаш, які тут адбываўся 7 студзеня, абавязкова варылі піва. Ганна, калі свае дзеці сталі падрастаць, прывучала іх да працы і ўсяму вучыла, у тым ліку піваварэнню. Дзеці насілі ваду, дровы, а яна варыла і тлумачыла, што ў якім парадку трэба рабіць, у якіх прапорцыях закладаць прадукты. Так і яе сын Міша навучыўся рэдкаму ў гэтым раёне рамяству.
Апошні з дынастыі
Міша Шукан быў, як і бацька, масцеравы хлопец — “ад скукі на ўсе рукі”: пчаляр, пячнік, паляўнічы, рыбалоў, сталяр, цясляр, на ўсе патрэбы добры работнік. З такім багажом адправілі яго бацькі пасля сёмага класа ў горад у вучылішча. Працаваў у мяса-малочнай прамысловасці Барысава і Мінска. З 1971 па 1978 год працаваў у сталярным цэху, і там пачаў рабіць для бацькоў дубовыя бочкі на піва, бо яны сваіх не мелі, а пазычалі ў бацькавага брата. Калі з іх роду хто жаніўся ці ішоў у армію, на застолле варылі піва. Калі бацькам трэба было ехаць да сваякоў на кірмаш у другую вёску — без бачуркі піва ў санях ці ў возе сорамна было ехаць, бо ўсе чакалі знакамітага півавара з яго півам. Пілі і хвалілі. І яму прыемна, і людзям радасць. Піва — не гарэлка, моцна галаву не адурманьвае, а настрой падымае, язык развязвае. Здаровы напой, і мужчынам, і жанчынам аднолькава падыходзіць.
Міхаіл Міхайлавіч захварэў, пальцы на пілараме страціў, а як дактары падлячылі, вярнуўся ў бацькоўскую хату. Разам з мамай абшаляваў дом і стаў тут жыць. Мамы ўжо няма. Застаўся ён адзін у сядзібе. Яшчэ пару гадоў таму гаспадарка была вялікая, а цяпер, у 74 гады, ён ужо не трымае жывёлу, толькі агарод сее, акуратна даглядае, пчол гадуе. Лес і рэчка — для яго адпачынак. А перад святамі або гасцей чакае, або, калі суседзі папросяць, варыць піва. Да гэтага рытуалу рыхтуецца старанна, у хаце, на верандзе і на двары прыбірае, каб было чыста, вымывае ўвесь посуд — вёдры, бочкі, чыгуны, катлы. Найперш прарошчвае ячмень, папярэдне намачыўшы. Дні праз тры, калі расткі па 1 сантыметры вырастуць, перасыпае яго на бляхі і сушыць на печы і ў печы. Затым на жорнах змеле (старыя жорны, якія служылі бацькам і дзядам, стаяць у хляве), падсмажыць моцна — да карычневага колеру. На двары ў яго спецыяльна для варкі піва зробленая печка, а побач пад навесам спецыяльная ліпавая бочачка з адкрытым бокам — цэнцер. У цэнцер на дно кладзе дубовыя клёпкі, наверх — жытнюю саломку. На печачцы ў катле варыцца вада. Калодзеж побач, і вада ў ім чыстая, смачная. З хлараванай вады піва не зварыш. Усе прадукты павінныя быць свежыя і добрай якасці. Хмель збірае загадзя, у канцы лета — пачатку верасня, пакуль ён зялёны і шышачкі толькі-толькі пачынаюць жаўцець.
Высушыўшы, складае хмель у вядро і шчыльна закрывае, каб не трапіла вільгаць, каб хмель быў сухі. Вось ужо ямень падсмажыўся — насыпае яго ў бочку, што стаіць побач з цэнцерам, залівае кіпнем і накрывае шчыльнай тканінай. Яшчэ порцыю ячменю падсмажвае і зноў залівае кіпенем. Усё паступова, не спяшаючыся, каб добра прапарыўся. І так працуе гадзін з 7 раніцы прыкладна да 12 дня, тады запарвае хмель, дадае яго ў бочку з запараным ячменем. Паколькі за гэты час вадкасць у бочцы ўжо астыла, на вуглях разаграе камяні і кідае іх у бочку. Усё бурна закіпела. Зноў накрывае — хай прапарыцца. Прайшоў нейкі час — чэрпае густую масу з бочкі і накладае яе ў цэнцер. Паступова, слаямі. Кожны слой палівае кіпнем. Вадкасць цэдзіцца праз спецыяльную адтуліну ў вядро. З вядра вылівае яе ў кацёл, каб астыла. Калі ўсё працэдзіцца і астыне, запраўляе дрожджы. Атрымліваецца салодка-гаркаваты напой. Але гэта яшчэ не піва. Яно будзе дні 2-3 брадзіць у вялікай бочцы, затым яшчэ пару дзён даходзіць у дубовай бочачцы… І ўсё. Пейце на здароўе!
Летам бочачку трэба трымаць у пограбе, бо адразу не вып’еш, ды і сапсуецца хутка, калі горача. А калі гасцей шмат, то і за адзін прысест вып’юць бочачку. Крэпкі напой, добрага колеру і смаку. Нездарма людзі хваляць. Славіцца піва з Машчаніцы па ўсім раёне. Хто прасіў некалі на вяселле зварыць, хто гасцяваў у Міхаіла Міхайлавіча Шукана, а да кагосьці і ён у госці са сваёй бочачкай прыязджаў. Большая ў яго на чатыры з паловай вядры, меншыя — на тры і паўтара вядра. Сам зрабіў, засвоіўшы бандарнае рамяство. З маладога дуба. Стары бывае сітняваты, прапускае вільгаць. Распараны дуб добра гнецца. Зробленая з клёпак, апаясаная абручамі бачурка — выдатны посуд для захоўвання піва. Шкада, што пасля Міхаіла Міхайлавіча ўжо няма каму ў Машчаніцы трымаць славу гэтых рамёстваў — бандарнага і піваварэння. А пакуль ёсць сілы і жаданне, майстар варыць піва і дзеліцца сакрэтамі яго прыгатавання. Няхай парадуе людзей сам рытуал і яго выдатны вынік — пеністае, празрыстае, густое, крэпкае, смачнае, пахучае, хмяльное… піва, у якім — чысціня падземных крыніц, багацце роднай зямлі, на якой вырас ячмень і хмель. Яны цягнуліся да сонца, сагрэтыя яго прамянямі. Падсмажанае на агні зерне ўвабрала ў сябе моц дуба і каменя, пах ліпы і золата жыта. А яшчэ шчодрасць душы патомнага півавара, які прыгатаваў яго ў добрым настроі на радасць людзям.
Аўтар: Рэгіна Гамзовіч, журналістка, грамадскі эксперт па нематэрыяльнай культурнай спадчыне
Фота: Аляксей Сталяроў
