Кніга вершаў Андрэя Адамовіча “Дзень паэзіі смерці дзень” (выдавец Логвінаў) — самы доўгачаканы, мабыць, дэбют апошніх гадоў, і гэта адзіная рэч, якую пра гэтую кнігу можна сказаць з усёй дакладнасцю. Ніякая тэорыя ў свеце не дапаможа ўцямна патлумачыць, чаму мне, напрыклад, падабаецца “Верш на Свабоду” і чаму, напрыклад, не падабаецца верш “Халат”. Ну, з “Вершам на Свабоду” ў мяне, магчыма, нешта і атрымалася б, а вось з “Халатам”, думаю, зусім ніяк. Таму адзінае, што тут застаецца, — гэта падзяліцца некаторымі ўражаннямі ад зборніка.

Паэзія Адамовіча, як на мяне, — адно з самых дзіўных спалучэнняў традыцыйнага вершаскладання і яго адмаўлення ў сучаснай беларускай літаратуры, спалучэнне, пра якое цяжка сказаць, робіць гэта аўтар наўмысна ці несвядома. З аднаго боку, у зборніку ёсць такія рэчы, як “Імпатэнцыя паэтычная”, “Не спаўшы дзве ночы…” ці нават “Парады маладому верлібрысту”, іранічныя як у дачыненні да сілаба-танічнай формы, так і да вольнага верша. Прычым усё гэта дзеецца побач і з верлібрамі, і з досыць неарыгінальнымі для беларускай паэзіі рыфмамі “кулакамі-нагамі”, “нагою-вадою” ці “варажбітамі-ілбамі” (пра больш арыгінальныя рыфмы тыпу “АМАПу-мапу” я прамаўчу — чытач, напэўна, і сам зверне на іх увагу). З іншага боку, на фоне ўсіх гэтых паважных размоваў з сілаба-тонікай і пра яе ў верлібрах Адамовіча шмат інверсіяў і такіх нечаканых тут прыўкрасных азёраў, першых зорак, што пачынаюць зіхцець, ці старажытных лясоў. Нечаканых — таму што традыцыйных. І выніку немагчыма сказаць: суплёт традыцыйнай паэтыкі і адмаўлення ад яе — гэта адмысловы прыём, адзін са спосабаў узарваць чытачу мозг, ці ўсё ж незапланаваная агаворка па Фройду. На фоне ўсяго гэтага брутальны верш “Мае яйцы” ці поўны забаўных эўфемізмаў верш “Хайдэгер лох” пачынаюць падавацца маскай, спробай пагуляць з чытачом, якому прапануецца адгадаць нескладаны рэбус.

Дарэчы, пра Хайдэгера, які лох, а таксама пра іншыя вершы. Вынаходлівасць Адамовіча што да эўфемізмаў і метафараў здаецца мне, з аднаго боку, амаль фантастычнай — у яго вершах, цытуючы анатацыю, не толькі словы “цыркуль” і “астралябія” ўжываюцца часцей, чым слова “каханне” (хаця ўвогуле самым ужывальным словам у яго вершах усё адно застаецца слова “я”), але і колькасць нетрывіяльных вобразаў зашкальвае (у гэтым плане верш “Айцец Піё думае пра спа” падаецца яшчэ больш паказальным, чым верш “Хайдэгер лох”). У той жа час вобразнасць такога кшталту ў беларускай паэзіі — вельмі заўважная: нягледзячы на відавочную арыгінальнасць творчай манеры і Андрэя Хадановіча, і Віталя Рыжкова, і Андрэя Адамовіча, вельмі цяжка адмовіць сабе ў жаданні паставіць у гэтым тэксце іх імёны побач як самых яркіх прадстаўнікоў пэўнай паэтычнай тэндэнцыі. Гэта, безумоўна, тэма хутчэй для навуковай дысертацыі, чым для невялікага артыкула, аднак не заўважыць гэтую тэндэнцыю хаця б чыста інтуітыўна падаецца немагчымым.

Гульня з чытачом — адна з улюбёных гульняў сучаснай паэзіі, і адзін з самых вясёлых прыёмаў гэтай гульні палягае ў тым, каб апошнім радком перакрэсліць усё чытацкае ўяўленне пра верш. Так адбываецца ва ўсё тым жа вершы “Айцец Піё думае пра спа”, у вершы “Парады маладому верлібрысту” ці ў вершы “Паўгода”. Аўтар можа нават зрабіць выгляд, што верш і пісаўся менавіта дзеля апошняга радка, але як на мяне, у двух з трох згаданых тут твораў (за выключэннем “Парадаў маладому верлібрысту”) сам верш акурат атрымліваецца цікавейшы за канцоўку. Яшчэ адну цікавую рэч у гэтай кнізе мы назіраем на прыкладзе вершаў “Калі паедзеш да мяне, малы, цягніком на поўнач…” і “Мой Хрысце, табе прывітанне ў Тора-Бору і ў Гаўтаму…” Калі верыць колькасці радкоў у гэтых вершах, а таксама іх строфіцы, то гэта санеты. Безумоўна, санеты новага часу, калі ад цэлага тузіна фармальных патрабаванняў (вершаваны памер, напрыклад, ці адсутнасць паўтаральных словаў) засталося ўсяго нічога. У дадзеным выпадку так званы парадаксальны сюжэтна-эмацыйны пералом у ключы (то бок у двух апошніх радках) — рэч абсалютна чаканая. На фоне астатніх вершаў зборніка два гэтыя санеты здаюцца фармальнай гульнёй з таго самага шэрагу, што і замовы, якія цалкам адпавядаюць структурным патрабаванням да гэтага жанру. І менавіта гэтыя замовы, якімі заканчваецца другая частка зборніка (“Смерці дзень”), падаюцца апафеозам аўтарскай гульні з чытачом, са словам, з самім разуменнем паэзіі. Гэта зноў жа постмадэрнісцкая гульня дзеля гульні, сутыкненне рэчаў, з аднаго боку, несутыкальных (замовы і сэйлы, напрыклад), з другога ж — звязаных досыць лагічна, бо калі б сучаснаму чалавеку прыйшло ў галаву карыстацца замовамі, зусім не выключана, што яны б менавіта так і выглядалі.

Зборнік вершаў Андрэя Адамовіча складаецца з трох частак (з гэтага, мабыць, і варта было пачынаць): “Дзень паэзіі”, “Смерці дзень”, “Дзень паэзіі смерці дзень”. Калі б размова вялася не пра Адамовіча, тут можна было б зрабіць выснову, што аўтар такім чынам вядзе ў кнізе аповед ад паэзіі да смерці, прыводзячы іх ў канцы да гармоніі ці прынамсі да нейкага балансу. Але ў нашым выпадку ў галаву закрадаецца думка, што гэта зноў жа гульня, у якой і паэзія, і смерць то бачацца чымсьці канцэптуальна важным, то робяцца зусім несур’ёзнымі.

Ганна Янкута