У Беларусі з’яўляецца ўсё больш прыхільнікаў навучання па-за агульнаадукацыйнай школай. Упершыню загаварылі пра культуру адукацыі. Чаму бацькі аддаюць перавагу дамашняму навучанню дзяцей? У чым праблема сучаснай беларускай адукацыі? Ці можна засвоіць школьную праграму за пару гадоў? Каго выпускае сярэдняя школа і ці патрэбная выпускнікам ВНУ? У рамках праекту “Культура паляпшае жыццё!” адказы на гэтыя і іншыя пытанні дае Вольга Юркоўская, маці траіх дзяцей, бізнес-кансультант, выкладчык, аўтар кніг і дзелавых выданняў. Дзеці Вольгі, зразумела, вучацца па-за школай.
— Мае дочкі не вучацца ў школе так, як гэта робіць большасць дзяцей. Дзяўчынкі здалі экзамены і па іх выніках былі залічаны адразу ў другі клас. Цяпер яны займаюцца паводле індывідуальнага вучэбнага плана дома, а ў канцы чвэрці ім даюць кантрольныя і па іх выніках выстаўляюць адзнакі за чвэрць. Хатняе навучанне было маім свядомым выбарам — я бачу шмат плюсаў у тым, што дзіця развіваецца па-за сценамі школы. Хоўмскулеры сацыялізаваныя лепш за школьнікаў: вырастаючы, яны хутчэй за сваіх аднагодкаў будуюць кар’еру і больш паспяхова ўзаемадзейнічаюць з навакольнымі людзьмі, пачынаюць зарабляць раней і зарабляюць больш грошай. Пакуль іх равеснікі ходзяць у школу, многія з хоўмскулеров ўжо ствараюць паўнавартасныя праекты, вядуць прадпрымальніцкую дзейнасць, далучаюцца да паспяховых кампаній.
— На якіх сёння правах homeschooling (“хатняя адукацыя”) у нашай краіне? Якія варыянты ёсць у Беларусі ў прыхільнікаў навучання дома?
— Ёсць два шляхі. Першы — экстэрнат. Трэба прыйсці ў школу і здаць экзамены на абраны клас па абавязковых прадметах. Другі варыянт — індывідуальны навучальны план. Пры гэтым вучань лічыцца ў класе, можа наведваць або не наведваць па сваім выбары любыя заняткі. У канцы чвэрці дзіця піша кантрольныя работы, пацвярджаючы такім чынам свае веды.
— Ці трэба нам тады навучанне ў школе, у вышэйшай навучальнай установе ў тым выглядзе, у якім яно існуе цяпер?
— Узровень патрабаванняў у існуючай сістэме адукацыі такі нізкі, што для асваення праграмы любога класа пачатковай школы спатрэбіцца ад сілы 5 дзён. Менавіта столькі часу трэба дзіцяці для вывучэння матэматыкі і рускай мовы з рэпетытарам. У сям’і, дзе бацькі сапраўды зацікаўленыя ў навучанні і развіцці дзіцяці, няма праблем з засваеннем і здачай школьнай праграмы на “дзявяткі” і “дзясяткі”. У Амерыцы больш за мільён дзяцей займаюцца дома. І амаль ўсе яны моцна апярэджваюць сваіх аднагодкаў з дзяржаўных школ. У Расіі — сотні тысяч хоўмскулераў. Больш за тое, цяпер нашы суседзі (Расія) на дзяржаўным узроўні плацяць бацькам хоўмскулераў грошы, спецыяльную дапамогу.
У нашай школе мы не адзіны такі прыклад. У РАНА ведаюць пра нас і ставяцца вельмі добразычліва, яны задаволеныя поспехамі нашых дзяцей: такія вучні паказваюць вышэйшыя вынікі, займаюць прызавыя месцы на школьных алімпіядах.
— Дзіўна, што Міністэрства адукацыі не задумалася, чаму так адбываецца.
— Бацькі, якія бяруць на сябе адказнасць за заняткі з дзіцем ў хатніх умовах, максімальна ўкладаюцца ў дзяцей, у процівагу тым бацькам, якія ўсю адказнасць за навучанне ўласнага дзіцяці ўскладаюць на настаўніка. Здольнасці або няздольнасці да набыцця ведаў у дзяцей не існуе. Навыкі і ўменні дзіцяці наўпрост звязаная з тым, колькі намаганняў і часу выдаткавалі на яго бацькі.
— Чаму ж у вачах дзяржавы сем’і анскулеров (тыя сем’і, якія не хочуць мець са школай наогул нічога агульнага: ні станавіцца на “ўлік”, ні здаваць экзамены ў канцы чвэрці) лічацца асацыяльнымі, аж да пастаноўкі сям’і на ўлік як нядобранадзейнай?
— У гэтым пытанні я згодная з дзяржавай, таму што 95% дзяцей, якія наогул не наведваюць школу, — гэта дзеці алкаголікаў і наркаманаў. Пагаджуся, што калі бацькі не ў стане мірна ўжыцца з сістэмай і грамадствам, патрабуецца ўмяшанне дзяржавы ў справы сям’і, каб забяспечыць правы дзіцяці, у тым ліку на адукацыю.
— Атрымліваецца, што Мінадукацыі больш заклапочанае выкананнем агульнадзяржаўных законаў…
— У Міністэрства адукацыі няма ўласных намераў. Праўда заключаецца ў тым, што існуе агульнадзяржаўная мэта: выпусціць стандартных сацыялізаваных робатаў для працы чыноўнікамі і рабочымі заводаў. І Міністэрства адукацыі цудоўна спраўляецца з гэтай задачай.
— А школа зацікаўленая ў высокаадукаваных выпускніках?
— Фармальна настаўнікі здаюць навучальныя планы, якія год ад года спрашчаюцца, але прынцыпова школе ўсё роўна, ці зможа дзіця ў рэальным жыцці выкарыстоўваць веды, атрыманыя за партай.
У нас школы нясуць адказнасць толькі за фізічную бяспеку дзяцей. Асабліва паспяховых нашай краіне не трэба. Ёсць заказ дзяржавы, каб дзеці былі цэлыя і лёгка кіравальныя.
— Тады навошта школа нагружае дзяцей ведамі, якія ім, магчыма, ніколі не спатрэбяцца? Адным ў жыцці неабходныя дакладныя навукі, іншым — гуманітарныя веды…
— На жаль, той спосаб выкладання, які ў нас ёсць як дадзенасць, іх не нагружае, а наадварот, адбівае жаданне вучыцца, забівае пазнавальную актыўнасць. Навучанне магчымае толькі праз пражыванне і ўласнае дзеянне. Увесь гэты інфармацыйны шум, які завецца ў школе ўрокамі, ёсць не навучаннем, а стратай часу. Дзецям патрэбныя заняткі, прыдатныя ў рэальным жыцці — забаўляльныя, зразумелыя, патрэбен вопыт, які можна прайграць ўласнаручна. Узяць, напрыклад, хімію або фізіку — нудныя прадметы ў школе. Аднак у Маскве ёсць “Шоу прафесара Нікаля”, якое дэманструе фізічныя і хімічныя вопыты на дзіцячых святах і днях нараджэння. Дзеці ў захапленні: ім цікавая менавіта такая зразумелая і наглядная форма навучання.
— Але гэта супярэчыць існай на сённяшні дзень форме сярэдняй адукацыі ў Беларусі!
— На жаль, у гэтым і ёсць сутнасць нашай культуры адукацыі: праграма школ, мякка кажучы, састарэла, і атрыманыя навыкі і веды цалкам не адпавядаюць рэальна неабходным. Але з іншага боку, праграма такая лёгкая і прымітыўная, што яе можна засвоіць за значна меншы інтэрвал часу, чым на яе адводзіцца. Таму прасцей яе прайсці, не ўступаючы ў супярэчнасці з сістэмай, і пакінуць у галаве толькі патрэбнае.
— Колькі часу вы траціце на хатні навучальны працэс і колькі сродкаў патрабуе такая форма навучання?
— Паслугі рэпетытара ў Мінску каштуюць ад 5 да 10 долараў у гадзіну, калі гаворка ідзе пра добрых выкладчыкаў. Большасць рэпетытараў — пенсіянеры і настаўнікі — не шануюць сябе, прывыклі нічога не зарабляць і гатовыя навучаць за 2-3 даляра ў гадзіну. Я лічу, што любы бацька можа сабе дазволіць аплаціць такую суму, калі ўжо ён узяўся за хатнюю адукацыю. Мае дзеці, якія лічацца ў 3 і 4 класах, займаюцца дзве акадэмічныя гадзіны ў тыдзень.
— Як будзе адбывацца навучанне ў сярэдніх класах?
— Далей мне хацелася б правесці эксперымент. Калі мае дочкі асвояць праграму да пятага класа, запрасіць настаўніцу матэматыкі, каб яна за паўгода дала ўсю школьную праграму па гэтым прадмеце. Асвоім — здадзім па чарзе за кожны клас. Я хачу, каб мае дзеці ў 11 гадоў здалі матэматыку за 11 класаў. Лічу, што ў нашай праграме няма нічога складанага і неспасціжнага. Галоўнае — выбраць правільную тактыку выкладання, каб зацікавіць дзіця.
— А як да вашага эксперымента ставяцца дочкі? І ці не скажуць яны, калі вырастуць, што мама перанасычала іх ведамі?
— Уся задача ў тым, каб падтрымаць у дзіцяці цікавасць, тады яно даведаецца нашмат больш, чым пры навязванні школьнай праграмы. Калі вы будзеце дакучаць з патрабаваннямі выканаць руцінную, нецікавую, непатрэбную працу ў адпаведнасці са школьнымі рамкамі, дзіця пачне вам перашкаджаць. Але калі вы прапануеце дзіцяці зрабіць нешта займальнае, яно не будзе супраціўляцца.
— У Ведах гаворыцца, што ад нараджэння да пяці гадоў дзіцяці не трэба нічога, акрамя любові і кантакту з бацькамі, ад шасці да дванаццаці яно павінна пазнаваць сацыяльныя навукі, а ад дванаццаці да васямнаццацi гадоў набываць прафесійныя навыкі. Што вы думаеце аб такім падзеле?
— Гэта схема падыходзіць для таго часу, калі яна стваралася. Некалькі тысяч гадоў таму, калі людзі жылі ў прыродным рытме, у грамадстве гэта сапраўды было актуальна. Але цяпер дзеці ў два гады ўмеюць карыстацца ўсімі гаджэтамі лепш, чым бацькі. Паскораны тэмп жыцця абумоўлівае і тэмпы пазнання дзецьмі навакольных прадметаў і з’яў.
— Ці ўплывае гэта на здольнасць да канцэнтрацыі ўвагі? Ці паспявае дзіця цалкам паглыбіцца ў жыццё, што пралятае міма?
— Здольнасць сучаснага дзіцяці да канцэнтрацыі на адным прадмеце ў сотні разоў адрозніваецца ад такой жа здольнасці сялянскага дзіцяці некалькі стагоддзяў таму. Па ўзроўні развіцця абстрактнага і лагічнага мыслення сённяшняе сямігадовае дзіця адпавядае чатырнаццацігадоваму селяніну, які жыў у мінулым стагоддзі. Сучаснае грамадства, працэс камп’ютэрызацыі, велізарная колькасць інфармацыі аўтаматычна фармуюць ў гэтым чалавеку тыя здольнасці, на якія людзі мінулых стагоддзяў трацілі гады і дзесяцігоддзі. Таму я не згодная з сістэмай навучання, апісанай у Ведах, — свет занадта змяніўся за мінулыя тысячагоддзі. Раней чалавек адчуваў сябе адным цэлым з прыродай, навакольным асяроддзем, грамадствам, але не быў лагічным, разумным і сканцэнтраваным. Цяпер намаганні грамадства накіраваны на тое, каб задушыць адчувальнасць, каб чалавек не адчуваў, а ўмеў думаць і канцэнтравацца.
— Як жа, па-вашаму, вырасціць паспяховага ў сучасным грамадстве чалавека? Спрыяе гэтаму беларуская культура адукацыі?
— Калі мы хочам, каб дзіця ў будучыні было паспяховым, шчаслівым, запатрабаваным прафесіяналам, варта ўзяць за ўзор агульнапрызнаны аўтарытэт, эксперта ў абранай сферы, прааналізаваць яго кампетэнцыі, навыкі, веды — хто ён, што ён робіць, што ўмее, чаму яго так ўспрымаюць. І навучыць дзіця менавіта гэтым кампетэнцыям.
У Беларусі ні вышэйшыя навучальныя ўстановы, ні школы не ставяць перад сабой мэту выпусціць паспяховага прафесіянала. Экспертамі робяцца насуперак існай сістэме навучання праз шмат-шмат гадоў пасля ВНУ. Таму, калі вы ведаеце сваю мэту, выберыце якасці, якія патрэбныя для яе дасягнення, і канкрэтна набывайце менавіта гэтыя якасці. Не спадзявайцеся на нашу сістэму навучання — як правіла, ні ў школе, ні ў ВНУ нават не думаюць, якое канкрэтнае ўменне трэба падаць, каб вырасціць спецыяліста сваёй справы, што ўмее рабіць пэўныя рэчы лепш за ўсіх у сваёй вобласці. Менавіта рабіць. Ні ў ВНУ, ні ў школах рабіць нас не вучаць. Таму відавочнай робіцца бессэнсоўнасць такога навучання.
Ёсць дзяржава, якая ставіць перад Міністэрствам адукацыі мэту — пладзіць паслухмяных, аднолькавых вучняў, зручных, прыдатных для працы ў дзяржаўных установах або на канвееры. Дзяржава атрымлівае менавіта такіх людзей. Калі ваша індывідуальная мэта — вырасціць іншых дзяцей, каб у іх было іншае жыццё, то з намерамі дзяржавы вам не па дарозе. Значыць, вам трэба вызначацца з вашай мэтай, знаходзіць спосабы яе дасягнення і — наперад! Ісці і рэалізоўваць!
Ганна Трубачова, Таццяна Смаленская
Фота — Аляксандр Tarantino Ждановіч
(Журналісцкае агенцтва “Таранціны і сыны”)
