Затое цяпер ён стаіць у кнігарні “логвінаЎ”. Якія пазнакі рабіў класік на сваім пісьмовым стале? Што можна знайсці ў скрынях? Пра што так доўга маўчаў Адам Глобус?
Музейныя экспанаты падобныя да хворых, якія знаходзяцца ў коме: яны быццам яшчэ і жывыя, ды паспрабуй крані. Беларускі мастак і пісьменнік Адам Глобус перакананы, што рэчы, якія некалі служылі уладальнікам у зямным жыцці, здольныя “расказаць” пра іх нямала дзіўных гісторый маладзейшым пакаленням. Вось толькі вельмі важна, як, дзе і калі іх пачнуць расказваць.
З нядаўніх часоў мінская кнігарня “логвінаЎ”’ абзавялася, па сутнасці, унікальным сталом, за якім класік беларускай літаратуры Уладзімір Караткевіч калісьці напісаў свае найлепшыя творы. Стол не стаіць за шклом, ён нават не абгароджаны спецыяльным канатам, на ім не пыліцца таблічка з грозным папярэджаннем “Рукамі не чапаць”. Наадварот, кожны з нас можа зазірнуць у кнігарню ў любы час, паглядзець на экспанат, палазіць па шуфлядах, знайсці пазнакі алоўкам, якія Караткевіч пакідаў на залацістым дрэве, і, можа быць, яшчэ што-небудзь цікавае. Калі праводзіш далонню па стальніцы, здаецца, што пад ёй ажываюць гісторыі, напісаныя аўтарам пры жыцці.
Апошнія гады стол належаў сям’і Адама Глобуса, па суседстве з якой пісьменнік жыў спачатку ў доме на Чарнышэўскага, а пасля — на Карла Маркса.
— Жонка Уладзіміра Караткевіча Валянціна Браніславаўна ўгаварыла мужа купіць сабе новы стол, — згадвае мастак. — Маўляў, так і ўсё жыццё прасядзець за адным можна. Стол купілі, а Караткевіч стары пашкадаваў і, каб не выкідаць, прапанаваў маёй маці завезці яго на дачу. Тады мы яго забралі. Гэтую гісторыю я даўно забыў, але аднойчы землякі майго бацькі вырашылі арганізаваць музей яго памяці, сабралі дружыну яго імені, якая звярнулася да мяне з просьбай даць якія-небудзь асабістыя татавы рэчы. Вядома, мы падзяліліся, але крыху пазней мне патэлефанаваў дырэктар школы, дзе адкрывалі той самы музей, і пачаў гаварыць, маўляў, у вас ёсць стол, за якім сядзеў ваш бацька і Аркадзь Куляшоў. Я кажу, няма ў нас такога стала, а ён кажа — ёсць, ваша маці сказала.Тады я зразумеў, пра што гаворка. Дырэктар проста пераблытаў прозвішчы пісьменнікаў. Я вырашыў, што аддам стол, за якім бацька пісаў у апошні час, а са сталом Караткевіча зраблю крыху інакш…
— Чаму?
— Таму што ў нас з’явілася такая тэндэнцыя, можа, яна і добрая: рабіць нешта на радзіме. Музей Уладзіміра Караткевіча знаходзіцца ў Оршы — выдатна, што ён ёсць, але хто да яго даедзе? Думаю, не кожны. Добра, што аршанцы паважаюць свайго пісьменніка, але большая частка яго жыцця, як і майго бацькі, прайшла тут, у Мінску. Чаму тады не зрабіць кватэру-музей Караткевіча ў сталіцы, назваць у яго гонар якую-небудзь школу?..
Успомніўшы пра стол класіка, Адам Глобус вырашыў паспрабаваць пакінуць яго менавіта ў Мінску, каб як мага больш людзей змагло паглядзець і дакрануцца да яго. Аршанскі музей доўга ўгаворваў мастака перадаць прадмет інтэр’еру свайму фонду, аднак той на гэта не пагадзіўся, аргументаваўшы, што і так шмат чым дапамог музею.
Наш літаратурны музей, наадварот, не прыняў стол. Як расказаў потым Глобус, у яго пастаянна з’яўляюцца нейкія праблемы — то грошай няма, то рамонт ідзе, то ставіць няма куды… У газеце “Культура” супрацоўнікі музея апраўдваліся, чаму не могуць забраць стол пісьменніка сабе.
— Гэта чорт ведае што! — абураецца Адам Глобус. — Потым яны мне пачалі даваць парады, куды і ў якія інстанцыі мне трэба звяртацца. Можа, мне яшчэ каму-небудзь пакланіцца? Я вырашыў проста аддаць стол у добрыя рукі, тут жа знайшліся людзі, якія пагадзіліся перавезці яго з маёй дачы ў сталіцу, а пасля размяшчэння аб’явы ў “Нашай Нiве” ахвотнымі забраць стол сталі людзі, якія працуюць у кнігарні ”логвінаЎ”. Натуральна, я пагадзіўся, таму што лічу, што менавіта там стол запрацуе як арт-аб’ект. Наведнікі кнігарні любяць і паважаюць беларускую культуру, ім будзе прыемна заходзіць і глядзець на стол класіка. Так, па сутнасці, звычайная мэбля, якая стаяла на дачы, ператворыцца ў рэліквію. Сказаць папраўдзе, я не люблю музеі за тое, што да іх экспанатаў нельга дакрануцца. Стол Уладзіміра Караткевіча чапаць можна. На яго нават можна што-небудзь пакласці, вакол яго — сабрацца і правесці вечар памяці. Гэта вельмі важна сёння.
Што звязвае Адама Глобуса і Уладзіміра Караткевіча
Як ужо было сказана вышэй, пісьменнік і будучы мастак, які таксама пачне пісаць, жылі па суседстве.
— Момант, калі мы пачалі мець зносіны, я чамусьці звязваю з кактэбельскімі каменьчыкамі. У Кактэбелі ёсць дом пісьменнікаў. У ранейшыя часы многія літаратары імкнуліся там адпачыць. Памятаю, дзядзька Валодзя, якога любілі ў нашым доме, вярнуўшыся адтуль, паказваў мне і маці прывезеныя марскія камяні, раскладваў на кніжнай паліцы і ўсё хацеў падарыць. Але навошта мне былі патрэбныя тыя камяні, калі я і мора ні разу не бачыў? Камяні так і засталіся ляжаць на палічцы, а Караткевіч пакрыўдзіўся, быццам хлапчук. Гэта было недзе ў 1964 годзе. Нашы ключы заўсёды былі ў сям’і Караткевіча, а іхныя — у нас. Калі суседзі з’язджалі, я заходзіў да іх і паліваў кветкі. Так было прынята.
— Караткевіч быў самым апошнім, хто прыходзіў у наш пад’езд на Чарнышэўскага, таму што ён любіў тэатры, кіно, любіў пагуляць.Я, наадварот, уставаў раней за ўсіх і выходзіў самым першым. Калі на прыступках валяліся капейкі, я збіраў, ведаючы, што згубіў іх дзядзька Валодзя. Такія знаходкі набліжалі мяне да маёй мары — хвалістых папугайчыкаў, які прадаваліся ў краме “Прырода”.
— Я пісаў вершы і карціны, — успамінае чарговую гісторыю Адам Глобус. — Караткевіч прыходзіў да мяне, і мы абмяркоўвалі тое, што атрымалася. Аднойчы я напісаў вялікі партрэт Якуба Коласа. Сусед прывёў да мяне яго сына, які сказаў, што мой Колас атрымаўся нейкім злым і ў жыцці ён быў зусім іншы, на што я заявіў, маўляў, гэта не злосць, а прынцыпова… Караткевіч напісаў прадмову да маёй першай кнігі вершаў. Я яшчэ тату свайму іх не паказваў, а Караткевіч ужо іх бачыў. Гэта былі зусім не тыя вершы, што пісалі беларускія літаратары, але дзядзька Валодзя мяне падтрымаў.
— Пераехаўшы на Карла Маркса, наша сям’я зноў пасялілася па суседстве з пісьменнікам. Я запомніў вось што: у Караткевіча была старэнькая мама, якой было цяжка пастаянна падымацца на пяты паверх. Тады сусед паставіў на кожным паверсе па крэсле, каб маці магла адпачыць. Трэба сказаць, што дамафонаў не было і пад’езды не зачыняліся, таму крэслы маглі сцягнуць. Прадбачачы гэта, Караткевіч моцна прывязаў кожнае. І стаяў наш пад’езд з крэсламі, як знак павагі да маці. Яна ў дзядзькі Валодзі выяўлялася заўсёды вельмі магутна, што мяне цешыла. А яшчэ аднойчы ён нечакана раптам спытаў, ці змагу я напісаць пра яго праўду. Я адказаў, што змагу, вядома. Мне здавалася, што гэты момант ніколі не наступіць, але ён усё ж такі наступіў…
***
Менавіта Адам Глобус быў тым, хто дапамог санітарам данесці насілкі з беларускім класікам у машыну хуткай дапамогі, што забірала яго ў шпіталь, з якога той ужо не вярнуўся.
— Пячэ! — не супакойваўся Караткевіч, пакуль яго спускалі з пятага паверха. — Пячэ!..
***
З іншымі ўспамінамі Адама Глобуса пра жыццё па суседстве з адным з самых любімых беларускіх пісьменнікаў можна пазнаёміцца ў яго кнізе “Імёны: літаратурныя партрэты”.
6 лістапада ў 19.00 у кнігарні “логвінаЎ” будзе праходзіць фестываль “Лятучы стол Караткевiча”. Пра свайго Караткевіча раскажуць Адам Глобус, Уладзімір Арлоў, Кася Камоцкая, Анатоль Івашчанка і Антон Рудак.
Чакаюцца нечаканыя госці.
Марыя Вайтовіч, OPEN.BY