Пра коцікаў-прэзідэнтаў, чаму Беларусь — краіна-сацзабес і ў чым падабенства беларусаў з латышамі распавяла «Салідарнасці» беларуская мастачка Вольга Якубоўская.
Вольга Якубоўская
Са жніўня 2020-га Вольга Якубоўская намалявала больш за 200 прац з коцікамі, якія сімвалізуюць герояў беларускага супраціву. Работы серыі «Коцікі свабоды» друкаваліся на календарах, паштоўках, значках і стыкерах.
«Я ілюстравала кнігі для дзяцей, а цяпер — наша жыццё», — кажа Вольга. Выставы яе знакамітых коцікаў-герояў прайшлі ўжо ў Латвіі, Польшчы, Бельгіі, Манака, Італіі.
Да першай гадавіны беларускага пратэсту мастачка адлюстравала ў выглядзе коцікаў Святлану Ціханоўскую, Марыю Калеснікаву і Вераніку Цапкалу. Нядаўна гэтая карціна «9 жніўня 2020 года» выстаўлялася ў Даўгаўпілсе ў рамках выставы «25 крокаў да свабоды». Вольга Якубоўская адкрывала яе разам са Святланай Ціханоўскай.
— Гэтая выстава ўжо была ў Рыжскай думе. І нашыя сябры, група дэпутатаў латышскага Сейма, якія падтрымліваюць свабодную Беларусь, даўно хацелі, каб выставу паказалі і ва ўсходнім рэгіёне Латвіі. Там даволі шмат людзей, якія падтрымліваюць Лукашэнку, і такім чынам было вырашана прыцягнуць увагу да рэпрэсій, якія працягваюцца ў Беларусі.
Даўгаўпілс знаходзіцца на мяжы, і жыхары Латвіі свабодна ездзяць са сваімі пенсіямі і заробкамі ў Беларусь, радуючыся коштам і бачачы толькі тое, што хочуць убачыць. Не жадаючы разумець, што вязуць свае грошы чалавеку, у якога рукі па локці ў крыві. Гэта людзі, для якіх свабода — пусты гук. Такія ёсць і ў Латвіі, і ў Беларусі.
Наша Беларусь зараз шмат у чым нагадвае краіну-сацзабес: часта мізэрнага заробку хапае ад авансу да зарплаты, і многія проста выжываюць. У Латвіі такіх таксама хапае. Я не магу іх абвінавачваць ці асуджаць, хаця мяне дзіка палохае, што ў сённяшняй сітуацыі нехта яшчэ можа любіць Лукашэнку і Пуціна.
— Вольга, у лістападзе мінулага года вы падарылі сваю карціну прэзідэнту Латвіі Эдгару Рынкевічу, які намаляваны на ёй коцікам разам са Святланай Ціханоўскай. Як ён адрэагаваў?
— Нас запрасілі ў МЗС, і мы, як суполка беларусаў у Латвіі, захацелі павіншаваць спадара Рынкевіча з абраннем на пасаду прэзідэнта. Была мілая душэўная сустрэча ў МЗС, мы ўручылі яму маю працу. Мне здаецца, ён вельмі ўзрадаваўся.
На сустрэчы быў і пасол Латвіі ў Беларусі Эйнарс Семаніс. Ён нам вельмі дапамагае, ягоная жонка Таццяна — выдатная мастачка.
Аднак у Латвіі прынята, што дзяржслужачыя пакідаюць падарункі там, дзе ім іх уручылі. І мае коцікі зараз знаходзяцца ў вітрыне мідаўскага музея.
Так што спадар прэзідэнт застаўся без коцікаў. А я задумалася, што, напэўна, трэба зрабіць яшчэ адну працу і ўручыць карціну ўжо яму асабіста, бо на ёй намаляваныя два прэзідэнты: ён і Святлана Ціханоўская.
«Не хвалюйцеся, у вас таксама так будзе! Мэр — усяго толькі выбарная пасада, такая ж, як і прэзідэнт »
— Выдатна жыць у свабоднай краіне, разумеючы, што чыноўнікі любога рангу — гэта проста людзі. Калісьці размаўлялі на гэтую тэму з тагачасным мэрам Рыгі Марціньшам Стакісам, які пазалетась прыходзіў падтрымаць нашу акцыю ў гадавіну беларускіх пратэстаў.
Я сказала Стакісу: «Дык дзіўна, што можна проста падысці і паразмаўляць з чалавекам, які прыйшоў падтрымаць. І гэта мэр горада». Ён адказаў: «Так, я проста мэр здаровага чалавека. Не хвалюйцеся, у вас таксама так будзе! Мэр — гэта ўсяго толькі выбарная пасада, такая ж, як і прэзідэнт».
— Каму з герояў вы падарылі іх партрэты ў выглядзе коцікаў акрамя Ніны Багінскай, з якой і пачалася ваша серыя? Вы казалі, што яна вас выратавала, таму што, апынуўшыся ў лавіне вар’яцкага гвалту, вы зразумелі, што можна альбо звар’яцець або пачаць рабіць тое, што ўмееш. Напрыклад, маляваць коцікаў.
— Так, усё так. Але зараз я стараюся быць асцярожнай з імёнамі, каб не нашкодзіць людзям у Беларусі, бо мае старонкі ў інстаграм і фэйсбуку прызнаны экстрэмісцкімі.
Паштоўкі і календары з маімі працамі канфіскоўваліся пры ператрусах, бо на кожнай ёсць наша сімволіка. Людзям дабаўлялі суткі проста за тое, што знаходзілі мае працы ў мабільніках.
Але было і іншае. Мне расказваў знаёмы, які выйшаў на волю пасля двух гадоў турмы: «У нас дома вісеў ваш каляндар, але сілавікі яго пагарталі, хацелі забраць, а потым сказалі: «Ай, прыгожы — няхай вісіць!»
Партрэты сваіх герояў, з тых, хто выехаў і зараз у бяспецы, я падарыла Мікіце Монічу, Маляванычу, Сашы Івуліну, Вольнаму хору, гуртам Kriwi і Irdorath і многім іншым.
Нядаўна быў стрым з BySol, і мне напісаў хлопец пасля адбыцця тэрміна: «Вашы паштоўкі нам тамака так дапамагалі!» Быў час, калі мае паштоўкі яшчэ можна было перадаць у беларускую турму. Для мяне гэта вельмі каштоўна — калі разумееш, што ўсё не дарма.
«Наша вавёрка ў Латвіі — ваверэ»
— На жаль, сёння не магу трымаць той тэмп, які быў пасля выбараў, калі здарыўся ўздым, была надзея, і я малявала працу раз на тры дні. Гэта быў нейкі супермарафон.
За гэтыя чатыры гады мы таксама перажылі шмат чаго, у тым ліку пераезд у Рыгу. Але пры ўсіх складанасцях і неразуменнях я ўсё роўна буду ствараць свае працы да таго часу, пакуль Беларусь не стане свабоднай.
— Як перажылі пачатковы перыяд эміграцыі, які многіх зацягвае ў дэпрэсію?
— Цяжка, як і многія. Калі ў чужой краіне, не ведаючы мовы і традыцый, не разумееш увогуле нічога.
Але ў нас тут ёсць суполка, якая падтрымлівала ад першых дзён. Многія прыязджалі і жылі на чамаданах: хто год, хто паўтара — спадзеючыся, што заўтра ўсё скончыцца, і вернемся дадому.
Але скончыліся грошы, скончылася магчымасць легальнага прыбывання, і толькі тады людзі пачыналі адаптоўвацца і нешта рабіць, разумеючы, што яны тут надоўга.
Паралельна мы лячыліся морам, у любое надвор’е пры першай магчымасці ездзілі і шпацыравалі, ветрылі мозг. Любаваліся прыгажосцю Рыгі, разумеючы, што жыццё працягваецца. Я не спынялася працаваць, паколькі мая праца, творчасць — лекі ад усіх хвароб.
Тут ёсць арганізацыя Droša māja («Бяспечны дом»), якая дапамагае бежанцам у Латвіі. Яна дала магчымасць наведваць бясплатныя адаптацыйныя курсы і курсы латышскай мовы.
Аказалася, што ў Латвіі і Беларусі вельмі шмат агульнага, нават у словах. Напрыклад, наша вавёрка — vāvere. Хлопцы ў суполцы нават прыдумалі гульню «Угадай слова», зрабіўшы спецыяльныя карткі.
Ужо другі год запар наша Supolka.lv (арганізацыя беларусаў Латвіі) удзельнічае ў правядзенні Дня Рыгі. Акрамя гульні-віктарыны «Угадай слова» праводзім майстар-класы. У гэтым годзе я праводзіла майстар-клас па роспісе шопераў (малявалі коцікаў!).
Бывае, спявае латышскі хор, а я думаю: «Выступаюць беларусы!» Прыслухоўваешся і разумееш, што не, але вельмі падобна сваёй напеўнасцю і музычнасцю.
Латышы, як і беларусы, вельмі любяць спяваць і танчыць. І іх гэта таксама ў свой час выратавала, калі яны былі вымушаны ўцякаць з Латвіі ў 40-я гады мінулага стагоддзя. Дыяспары захоўвалі сваю мову і сябе праз музыку і танцы.
Зараз раз на пяць гадоў ужо тут у Латвіі, праходзіць свята песні, і латышы цэлымі калектывамі прыязджаюць далучыцца нават з Японіі і Аўстраліі. Гэта спосаб не растварыцца ў свеце, захаваць сваю мову і культуру.
Тут ёсць цудоўны дом АНКТЛ (Асацыяцыя Нацыянальных Культурных Таварыстваў Латвіі), дзе і ўкраінцы, і беларусы, і многія іншыя нацыянальнасці. Прадстаўлена памяшканне і нашай выдатнай беларускай культурнай супольнасці «Світанак», якая ўжо 36 гадоў ходзіць пад БЧБ сцягам, а ля вытокаў стаяў 85-гадовы Вячка Целеш, кавалер ордэна Трох Зорак.
«Муж сказаў: «Ты можаш і павінна рабіць тое, што не робіць ніхто і не зробіць ніколі замест цябе»
— Амаль чвэрць стагоддзя я прапрацавала мастачкай на цяперашнім «Нафтане». У Наваполацку выйшла замуж, нарадзіла дзяцей. Гэта поўнач Беларусі і там, на жаль, не было размоўнай беларускай на вуліцах. Часцей на адкрыцці выстаў, і я яе ўпітвала.
Люблю Уладзіміра Караткевіча, гэта проста скарбніца жартаў і беларускіх прамудрасцяў. І чытаць яго трэба толькі на беларускай, любы пераклад горш у разы.
У мяне і ў Рызе ёсць свая міні-палічка з беларускімі кнігамі, амаль усе з аўтографамі. Нажаль, большасць кніжак засталася у хаце, а хату я перавезці не змагла...
Затое зараз я знаёмая са шматлікімі вядомымі беларусамі, да якіх калісьці і падысці не марыла, не тое што адважыцца загаварыць. А сёння з некаторымі нават сябруем. З мінусаў усяго што адбылося — гэта самы вялікі плюс. Уладзімір Арлоў, Уладзімір Някляеў, Галіна Казіміроўская, Лявон Вольскі, наш полацкі пісьменнік Алесь Аркуш і многія іншыя цудоўныя людзі.
І гэта так крута, што я зараз захапляюся тым, што вам гэта кажу. Можа, гэта ўсё не пра мяне? Гэта так дзіўна, і так здорава (усміхаецца).
— У эміграцыі востра стаіць пытанне грошай, арэнды кватэры. Вы праславілі беларускіх коцікаў, а яны вас змаглі пракарміць па-за домам?
— Прасоўваць мае працы вельмі дапамагала мая дачка, але цяпер у яе шмат працы ў Варшаве, вольнага часу амаль няма.
Мы выпускалі каляндары, значкі і паштоўкі з маімі працамі. Але насамрэч прыбытак зусім невялікі. Пры гэтым мы заўсёды данатылі частку ад яго ў BySol на зборы палітвязням.
У Латвіі ж, каб зарабляць па спецыяльнасці выкладчыка, мне пакуль не хапае ведання мовы. Часам я праводжу майстар-класы, гэта часавая і невялікая манетызацыя. Часам выконваю замовы на карціны, у гэтым вельмі дапамагаюць мае старонкі ў фэйсбуку і інстаграме.
Шмат гадоў у нашай сям’і грошы зарабляў муж, а я малявала. Калі сыходзіла з «Нафтана», муж сказаў: «Ты можаш і павінная рабіць тое, што не робіць ніхто і не зробіць ніколі замест цябе. Ты будзеш маляваць, а я буду зарабляць грошы».
Тое, што з’явіліся коцікі — не толькі мая заслуга. Гэта заслуга і майго мужа ў першую чаргу. Ён забяспечваў мой надзейны тыл. Калі б у мяне была неабходнасць кожны дзень хадзіць на працу, то і коцікі, хутчэй за ўсё, не з’явіліся б.
Мой муж заўсёды і ва ўсім мне дапамагаў і падтрымліваў. Вельмі складана выказаць словамі падзяку чалавеку, якога кахаеш. Але я ўдзячная бязмерна! І нашыя дзеці таксама мяне вельмі падтрымліваюць.
«Я і ў Латвіі гляджу на Дзвіну, дзе яна ўжо Даўгава. І радуюся, што гэтая вада цякла міма майго Наваполацка»
— Што перш за ўсё зрабілі, калі б заўтра можна было б вярнуцца ў свабодную Беларусь?
— Я вельмі хачу дадому. Ёсць такая ўкраінская песня, мне вельмі хочацца яе намаляваць, але яна неверагодна сумная: «...справа ў тым, што ў мяне няма дома...»
А каб заўтра вярнуцца, добра б прагуляцца каля Дзвіны. Я і ў Латвіі гляджу на Дзвіну, дзе яна ўжо Даўгава. І радуюся, што гэтая вада цякла міма майго Наваполацка. Ведаеце, гэта як у турмах людзі дамаўляюцца ў адзін і той жа час глядзець на Месяц і такім чынам перадаваць адно аднаму прывітанні... Але пакуль дыктатар ва ўладзе, вярнуцца я не магу.
Яны ж хацелі б, каб мы перасталі штосьці рабіць. Каб мы растварыліся, і нас не стала. Але калі мы так зробім, адразу ж станем пешкамі ў іх гульні. Дык вось не — будзем гуляць сваю гульню, супраціўляючыся злу і беззаконню і развіваючы беларускія дыяспары.
Чытайце яшчэ: Вольга Якубоўская: Серыя «Коцікі свабоды» скончыцца вялікай выставай у Мінску
