Выхаванне дзяцей — не самая простая задача. Капрызы, істэрыкі — гэта толькі частка праблем, з якімі сутыкаюцца сучасныя бацькі. Але дарослыя павiнны ведаць, што ўсе дзеці па сваёй прыродзе добрыя, мудрыя, справядлівыя і добразычлівыя. Адкуль жа ў іх бярэцца хлусня, няўпэўненасць, страхі i хуліганства, разбіралася Звязда.

Адказ просты — ад прымусаў і пакаранняў з боку дарослых. Усе сказаныя дарослымі словы прамой выявай уплываюць на псіхіку дзіцяці. Бо ў дзяцей яна ўспрымальная і ранімая. Сваімі фразамі мы можам падарваць упэўненасць, знізіць энтузіязм, запалохаць акрыліць і натхніць. Прымушаючы і караючы дзіця, бацькі схiльныя праяўляць i гвалт. А ўсялякі гвалт спалучаны з нянавісцю! Назапашаныя крыўду i гнеў дзіця пераносіць на дарослага, грамадства і на самога сябе — у форме непаслушэнства і асацыяльных паводзін. Часцей за ўсё дарослы думае, што малое паводзіць сябе так спецыяльна і робіць на зло. Але гэта не так. Дык як жа прымусіць сваё дзiця слухацца, быць спагадным і ўдзячным?

Калі дзіця хлусіць, значыць вы, магчыма, занадта эмацыйна адрэагавалі на яго праўду. У такім выпадку дзіця ашуквае, каб пазбегнуць пакарання. Нават калі малое ніколі не каралі, да 3-4 гадоў яно ужо разумее, якія ўчынкі могуць выклікаць незадаволенасць бацькоў. Таксама часта дзеці хлусяць таму, што не жадаюць знерваваць дарослых. Дзеці заўсёды хочуць падабацца, і калі дарослыя рэзка адмоўна ставяцца да любых праяў негатыўных эмоцый, то дзіця будзе імкнуцца не хваляваць і не расчароўваць блізкіх.

Як быць? Калі хочаце, каб дзіця вам не хлусіла, заахвочвайце за праўду, кажыце, што вам прыемна, што дзіця прызналася ў хлусні. Размаўляйце з ім аб даверы.

Дзеці павінны быць упэўнены, што могуць падзяліцца сваімі перажываннямі і непрыемнасцямі і пры гэтым іх зразумеюць, падтрымаюць і, што самае галоўнае, — не адкінуць.

Калі ў вашага дзіцяці нізкая самаацэнка, гэта таму, што вы, магчыма, больш раіце, крытыкуеце, чым заахвочваеце. Падмурак правільнай самаацэнкі — безумоўнае каханне бацькоў. Ва ўсіх сітуацыях — ці страціла дзіця дарагі тэлефон, разбіла кубак або выцерла рукі аб запавесы. Вашы дзеянні — супакоіць, абняць падтрымаць. Не лаяць! Галоўнае — ніколі не пераходзьце на асобу, кажыце толькі аб учынках. Не «Ты дрэнны», а «Ты паступіў дрэнна». Не высвятляйце адносіны пры навакольных. Гэта сфармуе пачуццё сораму і няўпэўненасць. Памятайце, адэкватная самаацэнка — гэта тое, ад чаго залежыць паспяховасць дзіцяці ў вучобе, хобі, зносінах з аднагодкамі і бацькамі. Акрамя таго, падумайце, ці не прад’яўляеце вы завышаныя патрабаванні. Можа, вашыя патрабаванні проста несувымерныя з магчымасцямі дзiцяцi. Часцей хваліце за справу — чым больш канкрэтная пахвала, тым ясней дзіцяці, што дарослыя ў ім шануюць. І не бойцеся перахваліць.

Правільна сфарміраваная самаацэнка — гэта ўпэўненасць у сабе і паспяховая будучыня.

Калі дзіця просіць чагосьці большага, чым вы можаце яму даць, гэта не азначае, што яно няўдзячнае, эгаістычнае. Дзеці не ведаюць, колькі ім можна прасіць. Калі не дазволіць ім свабодна выказваць свае жаданнi, яны так і не даведаюцца, што могуць атрымаць, а што — не.

Калі ваша дзіця наўмысна турбуе вас, гэта таму, што вы, магчыма, нядосыць надаеце яму ўвагі.

• Калі дзіцяці не хапае бацькоўскай увагі, яно становіцца залішне эмацыйным, а дробныя непрыемнасці могуць быць вялікім выпрабаваннем. Такім дзецям у будучынi цяжка вырашаць праблемы.

• Калі вы мала часу надаеце дзіцяці, яно абвыкне разлічваць толькі на сябе, не навучыцца лічыцца з чужым меркаваннем і запатрабаваннямі. У выніку пакласціся на такога чалавека нельга, а кола яго зносін будзе не вялікім;

• Калі дзіцяці не хапае вашай увагі, яно становiцца замкнёным. I ў вашых сілах зрабіць яго таварыскім і эмацыйным. Для гэтага больш удзяляйце часу зносінам з ім, наведвайце разам мерапрыемствы і давайце адчуць, што яно не толькі патрэбна вам, але і запатрабавана ў грамадстве.

Самае галоўнае, у чым мае патрэбу кожнае дзіця, — гэта каханне і ўвага бацькоў

Не ўмешвацца ў жыццё дзіцяці гэтак жа небяспечна, як і ўмешвацца ўвесь час.

Калі ваша дзіця баязлівае, гэта толькі таму, што вы, магчыма, занадта хутка спяшаецеся дапамагчы яму. Не выдаляйце ўсе перашкоды з яго шляху. Страх — звычайная, нармальная з’ява. Ён неабходны чалавеку для самазахавання. Але з шматлікімі і занадта моцнымі страхамі неабходна змагацца. Таму:

• Не завіце дзіця баязліўцам, так яно будзе пачувацца слабым, лічыць сябе горш аднагодкаў;

• Дакапайцеся да прычыны страхаў. Ні водны страх не ўзнікае на пустым месцы;

• Не прымяншайце страх дзіцяці;

• Размаўляйце з малым аб яго турботах. Калі ён яшчэ зусім маленькі (3, 4 гады), няхай намалюе тое, чаго баіцца, а потым парве свае малюнкі. Такі метад падыходзіць і для дзетак шасці, сямі гадоў;

• Не давайце дзіцяці акунацца з галавой у свае турботы. Напрыклад, калі дзіця баіцца цемры, перад сном варта сказаць: «Глядзі, мы заўсёды побач, калі стане страшна, кліч, прыйдзем, пагладзім, прылашчым!»

• Зразумела, не варта высмейваць страх дзіцяці, — лаяць, дакараць за баязлівасць, дражніць, паджартоўваць асаблiва пры старонніх;

• Небяспечна параўноўваць з іншымі дзецьмі. Бо кожнае дзіця — унікальнае. Кожны чалавек нараджаецца са сваёй задачай, сваімі талентамі, жаданнямі і патрэбамі. У кожнага — свой тэмперамент i свае здольнасці. Таму нельга параўноўваць дзяцей адзін з адным. Важна дапамагчы знайсці свой талент і развіваць яго;

• Калі дома ўсё спакойна, то і дзіця не будзе баяцца амаль нічога. У сям’і павінна быць атмасфера прыязнасці, сапраўднай добразычлівасці, шчырасці пачуццяў, тады і дзіця адчуе ўпэўненасць, клопат і камфорт. Пастаяннае назіранне крыкаў і скандалаў дрэнна для развіцця малога: павялічваецца яго трывожнасць, яно становіцца клапатлівым і палахлівым.

Калі ваша дзіця не заступаецца за сябе — гэта таму, што з ранняга ўзросту вы каралі яго публічна. Бацькі не павінны гэтага рабіць нават у прысутнасці братоў сясцёр, сяброў. Маленькія дзеці вельмі ўразлівыя да чужой крытыкі. Калі мы караем і заахвочваем iх публічна, замест пачуцця віны за безадказнасць у іх фармуецца пачуццё сораму. А сорам — форма залежнасці ад меркавання іншых. Пачуццё віны ж злучана з фармаваннем індывідуальнай адказнасці. Таму ні ў якім разе нельга караць дзіця прыніжаючы на вачах навакольных.

Як дзейнічаць? Ніколі не кажыце: «А што скажуць іншыя? З цябе будуць смяяцца. Ніхто цябе не любiць». Трэба самому навучыцца і навучыць дзяцей выкарыстоўваць фармальныя, незалежныя ад асабістых прыхільнасцяў, крытэры дасягненняў. Гэта дапаможа дзіцяці выправіць свае памылкі і самому пракантраляваць вынік. З гонарам паведамляйце малому пра поспехі і відавочны прагрэс у занятках. «Я ганаруся, што табе гэта ўдалося!», «Я ведаў, што гэта табе па сілах», «З кожным днём у цябе атрымліваецца ўсё лепей». Ну а насамрэч, галоўнае, не словы, а той эмацыйны зарад, які вы ўкладваеце ў гэтыя словы.

Ва ўсім дзейнічайце сваім прыкладам. Дамагацца ад дзіцяці можна толькі таго, што робіш сам.

Непаслухмянае дзіця — нешчаслівае дзіця. Калi дарослы дамагаецца правільных паводзін, ужываючы кантроль і прымус, гэта нязбежна правакуе ў дзіцяці негатыўныя эмоцыі і супраціў. Як правiла, чым больш раздражняецца дарослы, тым больш ў гневе ўзмацняе кантроль. Атрымлiваецца замкнёнае кола. У такiм выпадку ў дзіцяці будуць толькi нарастаюць пачуцці крыўды і нянавісці. На глебе ўсяго гэтага развіваюцца лянота, агіда да вучобы, адмаўленне каштоўнасцяў дарослых і нарэшце асацыяльныя паводзіны. Вынік — дзіця становіцца некіравальным, бацькі і настаўнікі аказваюцца бездапаможнымі.

Што рабіць? Зняць ціск з дзіцяцi. Гэта ліквідуе негатыўныя эмоцыi, якія спараджаюць выхаванне. Коратка кажучы, прынiмайце дзiця такiм, якое яно ёсць. Здымайце прымус і дайце дзецям найграцца; аказвайце эмацыйную падтрымку, калi неабходна. Дзеці не паспяваюць найграцца, і ад гэтага адбываюцца ў далейшым псіхалагічныя праблемы. Давайце больш свабоды, пры гэтым назірайце за самастойным развіццём, беражыце яго спантаннасць, не навязваць сваіх задач, змірыцеся з памылкамі дзяцей і дайце ім магчымасць прыходзіць да правільных рашэнняў сваімі шляхамі і са сваёй хуткасцю.

Псіхолаг Алена Шаўчэнка, «Звязда»