1 красавіка не зусім звычайны дзень. У гэты дзень, згодна з вераваннямі нашых продкаў, прачынаецца Хатнік (Дамавік). Па іншых звестках, у гэты дзень ён святкуе свае імяніны. У любым выпадку — гэта цудоўная нагода зладзіць свята! Як выглядаў Хатнік? Пра тое, чаму нашы продкі спрабавалі яго залагодзіць і як можна адзначыць свята абуджэння Дамавіка ў сучасных умовах, распавядаем у артыкуле.

Дамавік і дамавуха. Ілюстарцыя В. Славука, mythology.by

Ва ўяўленнях беларусаў хата, як і любая іншая лакацыя, мае свайго духа-ахоўніка. Версіі пра яго паходжанне і выгляд існуюць розныя. Часцей за ўсё Хатніка ўяўлялі сівенькім калматым дзядком альбо дзядзькам, падобным да гаспадара дома. На Палессі Дамавіком называлі вужа ці ласку, якіх бачылі побач з жытлом, і верылі, што яны аберагаюць дом, клапоцяцца пра дабрабыт сям’і.

Таксама хатні дух цесна звязаны з продкамі. У некаторых рэгіёнах лічылі, што Дамавіком стае першы памерлы ў новай хаце. А дзесьці кажуць, што ў хату не заселіцца апякун, пакуль хтосьці там не памрэ. На сувязь Дамавіка з продкамі ўказвае і тое, што ніводнае значнае сямейнае ці каляндарнае свята ў беларусаў не абыходзілася без ушанавання хатняга духа. І ўтаймаваць Дамавіка, калі ён раз’юшаны, прасілі менавіта продкаў.

Прыйшлі Дзяды. Ілюстрацыя праекта "Беларускія нячысцікі"

Хрысціянская царква аднесла духа-ахоўніка да кола нячысцікаў. Хаця святы Ілля шкадуе Хатніка, не б’е яго сваімі стрэламі. Ды й увогуле, у народным уяўленні Дамавік застаецца «добрай» істотай. І, бадай, гэта адзіны дух-ахоўнік, які дапамагае людзям.

Калі сям’я жыве дружна, гаспадары руплівыя, то Хатнік будзе клапаціцца пра людзей і гаспадарку. Пагайдае калыску, каб не заплакала немаўля, напрадзе нітак, калі гаспадыня вельмі стамілася, даглядзіць за печкай, каб не выпала вуголле.

Калі набліжаецца нейкая бяда, будзе намагацца папярэдзіць гаспадароў — скрыгатаць, завываць, казытаць у сне. Таму, відаць, яго часта блытаюць з нямецкім полтэргейстам. Але, у адрозненне ад «калегі», беларускі Хатнік грукоча, каб папярэдзіць пра магчымае няшчасце, а не напалохаць.

Любіць Дамавік пагарэзіць час ад часу. Можа хаваць патрэбныя рэчы, звінець посудам, казытаць сонных людзей. Калі яго жарты моцна замінаюць, гаспадар просіць продкаў утаймаваць гарэзу.

Але ж Дамавіка і раззлаваць можна. Не любіць ён сварак, неахайнасці, п’янства. Раз’юшаны Хатнік будзе помсціць: псаваць рэчы і ежу, душыць у сне, можа нават мор і бясплоддзе на хатнюю жывёлу наслаць. Праўда, трэба вельмі «пастарацца», каб настолькі раззлаваць Хатніка.

Хатнік. Ілюстрацыя праекта "Беларускія нячысцікі"

Як і іншыя духі-ахоўнікі пэўных лакацый (Вадзянікі, Лесавікі і інш.), Дамавік засынае на зімовы перыяд. Дзень яго абуджэння (імяніны) — 1 (14 па юльянскім календары) красавіка. Традыцыю хлусіць і жартаваць у гэты дзень якраз і прымяркоўваюць да гэтай падзеі. Маўляў, Хатнік можа прачнуцца не ў гуморы, то варта яго павесяліць. Хлусіць жа трэба, каб заблытаць Дамавіка (праўда, не ўказана, для чаго яго блытаць).

Прапануем некалькі ідэй, як адзначыць імяніны вашага хатняга духа, каб ён і надалей спрыяў вам. А калі вы не верыце ў яго існаванне, то гэта будзе цудоўная нагода парадаваць сябе і блізкіх незапланаваным святам.

1. Прыборка ў хаце

Дамавік любіць чысціню. Самы час перабраць рэчы: зімовыя адправіць у глыбіню шафаў, а летнія пакласці бліжэй. Тое, чым вы не скарысталіся ні разу за цэлы год, смела можна аддаць каму-небудзь ці вынесці на сметнік. Свята абуджэння Дамавіка можа стаць вясёлым матыватарам прыборкі для вашых дзетак. З нуднага занятка прыборку можна ператварыць у захапляльны квэст!

2. Смачная вячэра

Нашы продкі гатавалі для Хатнікаў адмысловыя пачастункі. З фальклорнай спадчыны вядома, што Дамавічкі любяць малако, кашы, салодкае.

І па сёння дзе-нідзе захаваўся звычай класці цукерку ў які-небудзь далёкі кут і прасіць Дамавіка вярнуць згубленую рэч.

Прыдумайце адмысловае меню для свайго духа-ахоўніка і прыгатуйце святочную вячэру. Калі прыцягнуць да яе гатоўкі ўсіх чальцоў сям’і ці сяброў, будзе яшчэ цікавей! Прыбярыце стол прыгожымі сурвэткамі, запаліце свечкі. Пастаўце дадатковы прыбор.

3. Жарты і добры настрой

На дзень адкіньце ўсё, што вас турбуе. Падарыце сабе такую псіхаэмацыйную разрадку. Адмоўцеся, па магчымасці, ад выкарыстання гаджэтаў, прагляду навінаў і іншага «негатыўнага» кантэнту. Уключыце фантазію, прыдумайце бяскрыўдныя жарты ды павесяліце сябе і блізкіх. Узгадайце «хуліганскія» песні свайго дзяцінства, жартаўлівыя частушкі ці вершы. Зладзьце конкурс на лепшы анекдот альбо проста паспявайце разам.

4. Яркія фарбы

Дамавікі любяць прыгажосць. Чым не нагода апрануць любімыя рэчы і ўпрыгожанні? Фарбаў і прыгажосці можна дадаць і прасторы навокал: пакладзіце на канапу яркія падушкі, засцяліце стол прыгожым абрусам, пастаўце кветкі. Можна і каляровыя ліхтарыкі дастаць дзеля такой нагоды. Рознакаляровыя стужкі таксама будуць дарэчы.

5. Атмасфера

Дадайце не толькі яркіх фарбаў, але і прыемных водараў. Пахі цытрыны, апельсіна, цынамона, бергамота вам дапамогуць. Зрабіце нарэзку з садавіны, напячыце булачак, запарце смачнай гарбаткі. Альбо проста запаліце аромасвечку ці дадайце некалькі кропель эфірных алеяў у аромалямпу ці місачку з цёплай вадой. Можна, дарэчы, і ванну прыняць з духмянымі зборамі. І, канечне ж, не дапускайце сварак і крыўд. І не толькі 1 красавіка. Жывіце ў згодзе з сабой, са сваімі блізкімі і вашым Дамавічком!

Ева Вятрыскіна, budzma.org