Кінакрытык Тарас Тарналіцкі піша на budzma.by пра скандал вакол экранізацый раманаў «Радзіва Прудок» Андруся Горвата і «Сфагнум» Віктара Марціновіча, які днямі разгарэўся ў байнэце.
Айчыннае кінамастацтва ніколі не было бездакорным.
У нас заўжды існавалі таемная цэнзура, езуіцкая бюракратыя, востры недахоп прафесійных кадраў і адсутнасць добрых сцэнароў. Але ўсе перашкоды ўмомант сціраюцца з памяці, калі фінансы кінамайстроў, вымушаных кожны раз стаяць з працягнутай рукой у Мінкульце, спяваюць рамансы. Што ж зробіш, грашовае пытанне ужо амаль трыццаць гадоў псуе кроў нацыянальнаму кіно.
Тым не менш нядаўні скандал з неспадзяваным ухваленнем, а потым такім жа неспадзяваным скасаваннем дзяржпадтрымкі экранізацый раманаў «Радзіва Прудок» і «Сфагнум» прагрэсіўная частка грамадства палічыла наездам на беларушчыну і інтрыгамі «крывавага рэжыму». Ісціна, як звычайна, аказалася больш празаічнай.
Рэч у тым, што мадэль размеркавання грошай на кіно ў Беларусі апошнім часам грунтуецца на дзяржзакупках у анлайне. То бок Мінкульт як заказчык паслуг аб’яўляе тэматычны тэндар на вытворчасць стужкі, а «Беларусьфільм» і ўладальнікі прыватных студый як выканаўцы адпраўляюць заяўкі, у якіх прапаноўваюць пэўны праект і неабходны памер грошай на яго рэалізацыю.
Такая, мякка кажучы, дзіўная сістэма, дзе здымкі стужкі прыраўнаваныя да набыцця будматэрыялаў, на ўсёй постсавецкай прасторы дзейнічае толькі ў нас. Асаблівай пікантнасці дадае той момант, што конкурс адбываецца кулуарна, толькі з удзелам чыноўнікаў і мастацтвазнаўцаў Акадэміі навук, якія па цэлым наборы часам невідавочных крытэраў выносяць рашэнне. Добра хоць пратаколы паседжанняў публікуюцца ў адкрытым доступе.
Гэты бюракратычны расклад да нядаўняга часу даваў магчымасць нацыянальнай кінастудыі атрымліваць дастатковыя грошы пад уласныя праекты, але сёлета ўсё кардынальна змянілася. Збанкрутаваны «Беларусьфільм» з назапашанымі запазычанасцямі на рахунку паўдзельнічаць у распіле бюджэту ўлетку не змог, што паспрыяла рэкорднаму наплыву незалежных студый на конкурс, дзе кожны удзельнік, як высветлілася пазней, пераследаваў розныя мэты.
Тры з чатырох лотаў выйграла студыя «Першая кінавідэакампанія» Віктара Лабковіча з прапановай здымак біяграфічнага міні-серыяла «За паўгадзіны да вясны» пра фронтмэна «Песняроў» Уладзіміра Мулявіна, экранізацыі беларускамоўнага бэстсэлера «Радзіва Прудок» Андруся Горвата і падлеткавай стужкі «Дзесяць жыццяў Мядзведзя» пра савецкага асілка Аляксандра Мядзведзя. І чацвёрты — «Дэмарш-фільм» Валерыя Дзмітрачэнкі з экранізацыяй трэцяга па ліку рамана Віктара Мартіновіча «Сфагнум» пра сталічных злодзеяў і містычную багну беларускага Палесся. Такой колькасці сапраўды цікавых праектаў за адзін раз дзяржава яшчэ ніколі не падтрымлівала!
10 пытанняў пра беларускі блакбастар «Купала», адказы на якія трэба ведаць
Што не ўтрымала кінематаграфістаў ад яшчэ адной сваркі. Студыя «Без Буслоў Артс» паскардзілася ў Міністэрства антыманапольнага рэгулявання і гандлю (МАРГ) на праект «Радзіва Прудок», а «Телевізійны прадзюсарскі цэнтр» — на «Сфагнум» і «Дзесяць жыццяў Мядзведзя». Вось так шматгадовыя казкі пра тое, што сапраўднаму развіццю айчыннага кіно замінае толькі існаванне «Беларусьфільма», імгненна растварыліся ў паветры.
Вядома, Андрэй Курэйчык ва ўласнай калонцы на «Навінах» паспрабаваў апраўдаць такі сумнеўны крок «Буслоў» неабходнасцю барацьбы за рэфармаванне дзяржконкурсу, завышанымі цэнамі на здымкі і наваяўленым «манапольным» статусам «Першай кінавідэакампаніі» (цэлыя тры перамогі, бач ты!), але змест усіх пададзеных скарг наводзіць зусім на іншыя высновы.
Фактычна, перад намі разгарнуўся яшчэ адзін этап барацьбы за рэсурсы і ўплыў у кінаіндустрыі, у якой усе рашэнні ідуць з самага верху ўладнай вертыкалі ў самы ніз, а перамены да лепшага настолькі павольныя, што іх з’яўлення можна і не дачакацца пры сваім жыцці. І грувасткая, пазбаўленая гнуткасці машына дзяржзакупак гэты працэс толькі падаўжае.
Безумоўна, беларускаму кіно неабходныя змены. І чым раней яны адбудуцца, тым лепш. Але наіўна лічыць, што яны паскорацца, калі вы наўмысна сарвяце конкурс, па «несправядлівых» правілах якога ўсё ж пагадзіліся гуляць. І яшчэ больш наіўна пераконваць у сваіх невідавочных метадах барацьбы актыўна настроенае грамадства. Так, маральна вы застаняцеся пераможцамі, каліфамі на гадзіну, ахвяраваўшы пры гэтым перазапускам лакальнай кінавытворцасці ў цяжкія часы пандэміі, нармальнымі ўзаемаадносінамі ў кінапрасторы і чаканнямі простых гледачоў, якія свайго кіно могуць і не дачакацца.
Вельмі шмат страт дзеля барацьбы з паветранымі млынамі, якія невядома калі і дзякуючы чаму, але безумоўна рухнуць.
Тарас Тарналіцкі, budzma.by
Сачыце за нашымі публікацыямі ў Telegram, Facebook, Вконтакте ды Twitter! А ў нашым Instagram вас чакаюць яскравыя фота!
Меркаванне аўтараў сайта budzma.by можа не супадаць з пазіцыяй кампаніі «Будзьма беларусамі!»
