Наш суразмоўца — малады беларус, які калекцыянуе футбольныя матчы. У свеце гэты рух называецца граўндхопінгам. Мэта — наведаць максімальную колькасць гарадоў, краін і стадыёнаў. Сутнасць — натхніцца не толькі футбольнай атмасферай, а і спрычыніцца да іншых нацыянальных культур, якія так нечакана па-рознаму праяўляюць сябе на трыбунах. Ну а паколькі апошнія два гады Расціслаў жыве і вучыцца ў Польшчы, то і паразмаўляем мы пра спартыўную культуру нашай бліжэйшай суседкі.

«А ўсё пачалося з Крумкачоў», — прыгадвае Расціслаў. Першы раз на матч гэтай беларускай каманды ён трапіў у ліпені 2015-га. Спадабалася адразу, і ў тым жа годзе малады чалавек паехаў за клубам на гульню за Кубак Беларусі ў Слуцк. Калі «Крумкачы» выйшлі ў вышэйшую лігу, пачаў актыўна ездзіць на выправы, знайшоў новых знаёмых. «Вясёлыя часы былі», — дзеліцца ўспамінамі заўзятар і дадае, што спортам цікавіцца з дзяцінства. «Мой бацька спартыўны журналіст і каментатар. Ён заўсёды браў мяне малога на спартыўныя мерапрыемствы. Думаю, гэта таксама паўплывала на маё хобі».

Толькі за апошні час Расціслаў наведаў 47 матчаў на 17 стадыёнах. Быў на футболе ў Германіі, Італіі, Польшчы, Расіі і Беларусі. Уся статыстыка — у адмысловай мабільнай аплікацыі. 

«Нядаўна сядзеў на трыбуне польскага стадыёна і тэлефон «нагадаў», што роўна 5 гадоў таму я быў на матчы Гарадзея — Крумкачы. Адразу так цёпла ад успамінаў стала».

«Можна падумаць, што я з глузду з’ехаў: холад, зіма, а я еду за 200 кіламетраў на стадык»

Пасля 2020 года Расціслаў і ўся яго сям’я жыве ў Польшчы. Малады чалавек вучыцца ў Апольскім універсітэце. У перапынках паміж лекцыямі і сесіямі працягвае ездзіць на матчы. Цяпер ужо пераважна польскай нацыянальнай лігі.

 — Я нейтральны балельшчык. За два з невялікім гады так і не пачаў нікога падтрымліваць. Звычайна бяру квіткі на трыбуну, дзе сядзяць, як кажуць палякі, «пікнікі». Адтуль заўсёды добра здымаць перфомансы і ўсё, што адбываецца на трыбуне фанатаў. А там звычайна ўсё самае цікавае. Але калі цяжка дастаць білет, то сядаю там, дзе прыйдзецца.

— Больш за ўсё мне падабаецца футбол, хаця дзеля цікавасці я бываю на розных спартыўных мерапрыемствах. Напрыклад, у Літве атмасфера больш гарачая на баскетболе, чым на футболе. Але кожны робіць выбар для сябе. Хтосьці любіць пасядзець на канапе з чыпсамі і паглядзець кінцо, а камусьці цікава штосьці новае. Калі ты не з’яўляешся часткай культуры — табе не зразумець. Граўндхопінг — гэта лад жыцця. Можна падумаць, што я з глузду з’ехаў: холад, зіма, а я еду за 200 кіламетраў на стадык. Але мне падаецца, што нават на самым дрэнным матчы будзе значна лепей, чым дома на канапе.

— Для мяне футбол — гэта не толькі стадыён, 11 футбалістаў і мяч. Гэта яшчэ файная нагода ўбачыць гарады, у якія я б ніколі, напэўна, і не трапіў, каб там не было футболу. Напрыклад, Забжэ. Ніколі не глядзеў у бок гэтага горада, але ведаў, што там ёсць каманда польскай Экстракласы і туды перайшоў чэмпіён свету і рэкардсмен па сіле ўдару на ЧС Лукаш Падольскі. Я прыехаў туды і не пашкадаваў. Мне спадабаўся горад. Магчыма, яшчэ вярнуся ў Забжэ і без футболу. 

Горад Забжэ ў Польшчы

«Рэлакс пасля буйных стадыёнаў і тысяч фанатаў»

— Граўндхопінг — гэта больш пра спорт ці пра атмасферу?

— Аднойчы я размаўляў са сваім польскім сябрам, і ён сказаў так: «Калі б я хацеў паглядзець на футбол, то я б паляцеў у Італію ці Гішпанію. Канечне, іду на чэмпіянат за атмасферай». У Польшчы сапраўды слабы ўзровень нацыянальнага чэмпіянату, таму людзі прыходзяць на трыбуны за настроем. І я таксама. Хаця часамі адбываюцца цікавыя матчы з прыгожымі галамі. На гульнях ніжэйшых ліг суперсямейная атмасфера. Там вельмі прыемна знаходзіцца і адназначна варта наведаць некалькі такіх сустрэч. Гэта як рэлакс пасля буйных стадыёнаў і тысяч фанатаў.

Атмасферныя відэа з матчаў Расціслаў загружае на свой Ютуб-канал. «Спачатку і не думаў гэтым займацца, — прызнаецца ён. — Усё пачалося з гола палякаў англічанам у адборы на Чэмпіянат свету. Я закінуў гэта відэа і, шчыра кажучы, забыўся пра яго. А праз некалькі месяцаў убачыў, што ролік сабраў больш за 80 тысяч праглядаў. Так паціху і пайшло».

«Палякі вельмі любяць рабіць прыгажосць»

— Лепшыя заўзятары ў Польшчы — хто яны?

— Спрэчнае пытанне. Тут трэба разглядаць некалькі катэгорый. Перформансы, колькасць і якасць спеваў (гэта важны крытэрый, павінна быць не толькі голасна, але і зразумела, пра што спяваюць) і, напэўна, адданасць і вернасць клубу. У катэгорыі перформансаў я б вызначыў варшаўскую «Легію». Цяжка нават ацаніць, колькі яны трацяць за сезон на піратэхніку і фарбы для банераў. Напэўна, яны маюць і найбуйнейшую фан-базу, бо і горад найбуйнейшы. Сталіца.

Заўзятары варшаўскай «Легіі» спяваюць гімн клуба — «Sen o Warszawie» Чэслава Немана

Таксама я б адзначыў фанатаў «Відзэва» з Лодзі. На мой погляд, яны могуць канкураваць з Легіяй. І нянавісць да іх, як і да «Легіі», паўсюль большая, чым да іншых клубаў. На Відзэў ходзяць заўсёды і незалежна ад таго, дзе яны гуляюць, нават у ніжэйшай лізе. Але ў гэтым сезоне яны выйшлі ў Экстракласу, і ўсе сезонныя абанаменты раскупілі за некалькі хвілін. Неверагодна!

Фота і відэа з фан-сектараў польскіх стадыёнаў аблятаюць увесь свет. Расціслаў кажа, што палякі вельмі любяць рабіць прыгажосць і ствараюць яе пры любым зручным выпадку. Фаеры — гэта толькі частка перфомансаў. Асноўнае — намаляваны банер і лозунг на плоце перад сектарам.

— Спачатку вывешваецца банер з тэкстам, лозунгам. На сектары з’яўляецца палатно, пад якім фанаты пераапранаюцца, нацягваюць балаклавы, бяруць піратэхнічныя сродкі і расстаўляюцца па сектары, каб перфоманс выглядаў прыгожа. Калі ўсё гатова, ідзе адлік з 10 да 0 і сектар ззяе. Пасля фанаты ізноў пераапранаюцца, і палатно знікае з сектара.

На фанацкіх сектарах звычайна табу на камеры. Расціслаў кажа, што пра гэта часамі лепш памятаць.

— У Варшаве быў матч кваліфікацыі Лігі Еўропы. «Легія» гуляла з пражскай «Славіяй». Ужо не памятаю праз што, але фанатам тады забаранілі ўваход на іх трыбуну. Я набыў білет на супрацьлеглую, за брамай, і зразумеў, што фанаты проста перамясціліся ў мой сектар. У другой палове мы з сябрам пайшлі на ніжні ярус. Там звычайна самыя ярыя «кібіцы». Я ж, як і заўсёды, здымаў урыўкі матчу. Раптам за маёю спінаю з’явілася некалькі так званых «спорцікаў» у швэдарах «Радамяка» з Радама (гэта сябры «Легіі»). І калі я зноў выцягнуў тэлефон, адзін з іх схапіў мяне за плячо і адбыўся прыблізна такі дыялог:

— Што ты робіш?

— Здымаю.

— Што ты здымаеш?

— Футбол.

— Не здымай тут.

— Добра.

Той самы матч «Легія» — «Славія»

«Палякі вельмі адкрытыя. Беларусы — наадварот»

— Якая публіка па-за фан-сектарамі?

— Залежыць ад таго, дзе. Увогуле ў польскай фэдэрацыі футболу лозунг: «Футбол нас аб’ядноўвае». Гэта сапраўды так. На футбол ходзяць абсалютна ўсе. Незалежна ад узросту, полу ці сацыяльнага становішча. Напрыклад, ёсць старэйшыя клубы ў ніжэйшых дывізіёнах, і на гэтыя гульні прыходзяць пераважна дзядзькі, а часамі нават дзядулькі. На такіх матчах вельмі прыемна, бо адчуваецца сяброўская атмасфера. Усе ўсіх ведаюць, вітаюцца, размаўляюць.

— А ты сам? У Польшчы праз сваё захапленне шмат новых знаёмых знайшоў?

— Палякі вельмі адкрытыя, а вось мы, беларусы — наадварот. Каб я, можа, не цураўся людзей, то меў бы ўжо мільён знаёмых ва ўсіх гарадах, дзе быў. Нядаўна на матчы данецкага «Шахцёра» з «Рэалам» у Варшаве каля мяне сядзеў хлопец з Познані. У перапынку ён са мной загаварыў і ўсю другую палову мы штосьці абмяркоўвалі. Але пасля матчу развіталіся і кантактамі не абменьваліся.

— З палякамі цікава абмяркоўваць футбол?

— Любімы занятак палякаў — гэта смяяцца са сваіх футбалістаў, якія «не ўмеюць гуляць». Гэта яны яшчэ беларускіх не бачылі, хе-хе. Але агулам футбол у Польшчы вельмі папулярны. Нават калі ў чалавека, які ўвогуле не цікавіцца гэтай тэмай, запытацца штосьці пра апошні матч зборнай, то ён дакладна хаця б некалькі сказаў, але скажа. А яшчэ, палякі больш прытрымліваюцца выразу «support your local club», і свае гульцы іх цікавяць больш, чым нейкія зоркі.

Праз сваё хобі Расціслаў пазнаёміўся бліжэй і з футбольнай інфраструктурай Польшчы. У гэтым, уласна, і мэта граўндхопінгу: заносіць у свой актыў максімальную колькасць стадыёнаў, на якіх атрымалася паглядзець матч. Больш за ўсё беларусу спадабаўся стадыён ва Уроцлаве — за нібыта кампактнасць і ўтульнасць, хаця ён і змяшчае каля 40 тысяч.  

— Пасля ЕЎРА-2012 у Польшчы з’явілася некалькі вялікіх сучасных стадыёнаў і ўсе захацелі раўняцца на новыя аб’екты, пачалі будаваць свае. Зараз у вышэйшай лізе Польшчы, мусіць, і няма кепскіх стадыёнаў. Але калі б папрасілі назваць найгоршы, то я б адказаў, што гэта стадыён «Ракува» з Чэнстаховы. Нават уладальнік не вельмі задаволены тым, што атрымалася.

Стадыён у Чэнстахове

— Таксама ў Польшчы новы штуршок стадыёнам даў Чэмпіянат Еўропы-2017 для зборных да 21 года ды Чэмпіянат Свету-2019 для зборных да 20 гадоў. Тады паўсталі новыя стадыёны ў мясцовасцях, дзе, магчыма, яны б ніколі не з’явіліся, каб не гэтыя мерапрыемствы. Нядаўна, напрыклад, з’явіўся новы стадыён у Шчэціне, куды я ездзіў на адкрыццё. 

Але ці можна праз наведванне стадыёнаў і футбольныя матчы наблізіцца да культуры краіны і расчытаць нейкі дадатковы яе ментальны код? На гэтае пытанне Расціслаў адказвае адназначна: так.

Расціслаў на Дэр-класікэр. Класіка нямецкага футболу: супрацьстаянне мюнхенскай «Баварыі» і дортмундскай «Барусіі»

— Спорт — гэта адно з адлюстраванняў нацыі. Калі хочаш наблізіцца да культуры краіны, то недастаткова толькі музеяў, архітэктуры або нацыянальнай кухні.

Як напісаў у сваім інстаграме мой сябра, на матчы можна даведацца, што іспанцы вельмі імпульсіўныя, але доўга і нудна спяваюць адно і тое ж, а немцы наадварот. Літоўцы могуць спяваць усю гульню, а фінаў хопіць толькі на палову. «Нарвежцы вельмі эмацыйныя, — піша ён, — а вось бельгійцы больш спакойныя. Палякі бліжэй да немцаў, а беларусы да іспанцаў». Я, канечне, хацеў бы ўсё гэта ўбачыць і на свае вочы. А яшчэ абавязкова паглядзець калі-небудзь  на «Крумкачоў» у якім-небудзь Еўракубку на ўласным стадыёне. А раптам гэтая мара здзейсніцца?

Паліна Часноўская, Budzma.org