Сучасныя дызайнеры выкарыстоўваюць у сваіх калекцыях капелюшы і хусткі, каб дапоўніць жаночы вобраз. Нашы продкі таксама насілі гэтыя аксесуары, але ў сваім выбары кіраваліся хутчэй не модай, а традыцыяй. Дзе на Беларусі жылі самыя экстравагантныя жанчыны, чаму на галаву адзявалі «гняздо бусла» і навошта так актыўна ўпрыгожвалі шыю?
Дзяўчына ў каптуры. Маладзечанскі раён.
Пазнаць зямлячку па хустцы
Традыцыйны жаночы галаўны ўбор не толькі прыкрываў галаву ад холаду ці спякоты. Па ім пазнавалі сацыяльны статус і сямейнае становішча беларусак. Вянкі, якія ніяк не хавалі доўгіх валасоў, насілі незамужнія дзяўчаты. На вяселле жанчына адзявала вянок у апошні раз і мяняла яго на намітку. Сваю прыгажосць замужнія кабеты паказвалі толькі дома, а таму іх галаўным уборам былі ўласцівы стрыманасць і сталасць.
— Вышыня ўбору, грувасткасць сведчылі аб высокім статусе. Валасы маглі падкладацца, як каркас, каб стварыць аб’ём, — расказвае мастацтвазнаўца Алеся ДЗЕМІДЗЕНКА, аўтар дысертацыі «Жаночыя галаўныя ўборы ў традыцыйных строях усходняга Палесся канца XІX — пачатку XX стагоддзя».
Самымі распаўсюджанымі ўборамі былі, вядома, хусткі і наміткі. Але ў кожным рэгіёне яны адрозніваліся кампазіцыяй арнаментаў і тым, як павязваліся на галаве. Жанчыны скручвалі хусткі ў чубы, намотвалі наміткі на каркас, пакідалі «хвост» тканіны са спіны. У асобных мястэчках насілі «калач» — хустку, скручаную ў валік. Цёплая хустка-абхінатка, якая закрывала галаву і стан жанчыны па пояс, грэла беларусак узімку. Дызайн убораў часам падказвала сама прырода. Напрыклад, хусткі-буслянкі. Праз махры, якія навісалі над ілбом, яны сапраўды былі падобныя да гнязда бусла.
Для вырабу галаўных убораў выкарыстоўвалі лён, воўну і бавоўну.
— Самай якаснай лічылася тоненькая, як марля, ільняная тканіна, якая ішла на выраб святочнай сярпянкі, — адзначае мастацтвазнаўца. — Такое далікатна апрацаванае палатно выкарыстоўвалі мяшчанкі. Звычайная жанчына не імкнулася часта мяняць строй, таму для вырабу паўсядзённага адзення ёй больш падыходзіла тоўстая шчыльная тканіна, якая мела лепшую носкасць.
Традыцыйныя ўборы давыд-гарадчанак. 1930-я гады.
Падушкі і кашы на галаве
Для абрадаў у беларусак былі асобныя галаўныя ўборы. Падчас вяселля дзявочы вянок здымалі і надзявалі «завівала». Фактычна гэта вялікая намітка, памерам два на тры метры (увогуле даўжыня намітак магла дасягаць пяці метраў). Убор пакрываў галаву і насоўваўся на вочы. Канцы «завівала», накручаныя на «скалкі», падтыкалі за гарсэт, каб стварыць сілуэт з поўнымі высокімі грудзямі.
Вянок сустракаецца і на пахаванні. У беларускай традыцыі дзяўчат, якія не паспелі выйсці замуж пры жыцці і заўчасна памерлі, апраналі ў вясельны строй. Арнамент на адзенні і ўборы быў маркерам роду і нацыянальнасці. Лічылася, што паводле арнаменту жанчын пазнаюць на тым свеце сваякі. Пахаванне, дарэчы, адбывалася ў белым адзенні.
Цікавы звычай — падвязваць наміткі пад бараду. Можа і жарт, але некаторыя кажуць, што гэта рабілася, каб прыкрыць рот балбатлівым жанчынам.
Самымі эксцэнтрычнымі былі мяшчанкі з Давыд-Гарадка. Пад свае высокія галаўныя ўборы, «падушачку» і «галовачку», яны падкладалі ўзбітыя валасы, каркас і нават сапраўдную падушку. Жанчыны маглі надзець на галаву плецены кош, а па ім завіць намітку. Убор давыд-гарадчанак і сёння застаецца загадкай для даследчыкаў. Ёсць думка, што такая традыцыя пайшла ад татар, якія некалі жылі ў гэтай мясцовасці.
— Цікавая з’ява — рагацістыя галаўныя ўборы, — кажа Алеся Дземідзенка. — Рабіліся каркасы пэўнай формы, хусткі падвязваліся так, каб тырчалі «рожкі». Беларусы ўводзілі казу і карову ў кола святочных персанажаў — узгадайце звычай пераапранацца на Каляды. Жанчыны, напэўна, хацелі асацыяваць сябе з такімі жывёламі.
Падвічка (злева) і хустка ў Ляхавіцкім строі.
Толькі прыродныя матэрыялы
Упрыгожваць сябе жанчыны пачыналі з абшывання кашулі. Навошта бранзалеты, калі можна аздобіць рукавы брыжыкамі, а гарлавіну — каўняром? Гэта не пустое ўпрыгожванне, якое яно, магчыма, для сучаснага чалавека, а абярэгавае. Кожны чырвоны радок на кашулі ці фартушку засцерагаў чалавека ад злога. Нашы продкі верылі, што нават калі яны апранутыя, на целе застаюцца ўваходы для нечага нячыстага і бруднага. Таму невыпадкова гэтыя ўваходы — падол адзення, месцы заканчэння кашулі — актыўна насычалі чырвоным арнаментам, які дапамагаў адпужваць хваробы.
Модныя сёння накладныя каўнерыкі беларускі насілі яшчэ стагоддзе таму. Жанчыны таксама любілі надзяваць крыжыкі, ланцужкі з медальёнамі, каралі, пацеркі з пафарбаваных каменьчыкаў. Жыхаркі Брагінскага раёна ўпрыгожвалі шыю «пляцёнкай» — стужкай тканіны, на якую нашывалі бісер пэўным узорам (звычайна чырвона-белыя ромбы).
Жанчына паказвае, як надзявалі «завівала».
— Матэрыялы, з якіх рабілі ўпрыгажэнні, — гэта бурштын, каменьчыкі, гліна, падсушаныя ягады, косткі, дрэва. Усё, што магла даць прырода, — тлумачыць мастацтвазнаўца.
Вялізныя аксесуары насілі багатыя давыд-гарадчанкі. Жанчыны надзявалі крыжы памерам з далонь, якія звісалі да пояса ці падтыкаліся, як у святароў. Полыя ўнутры крыжы вырабляліся з латуні або серабра і аздабляліся стылізаванай выявай Хрыста.
Наталля Лубнеўская, Звязда
