Вандруем разам з «Будзьма!». Што паглядзець у Полацкім раёне. Частка другая

Працягваем вандроўкі з «Будзьма!» па беларускіх абшарах. Гэтым разам скіруемся на поўнач у Полацкі раён Віцебскай вобласці. Сёння рушым па другой частцы маршруту, наведаем Бяздзедавічы, Быкаўшчыну, Начу, Варонічы, Блізніцу. Тут нас чакаюць старажытныя замчышчы, культавая архітэктура, старасвецкія сядзібы, паркі, шматлікія помнікі прыроды.


1.jpg
Фота: planetabelarus.by

Бяздзедавічы

Наступным прыпынкам на Полаччыне прапануем зрабіць вёску Бяздзедавічы, а дакладней Бяздзедавічы-2. Тут у добрым стане захавалася сядзіба роду Корсакаў, гаспадарчыя пабудовы пры ёй і рэшткі пейзажнага парку. Да таго ж побач з вёскай на мясцовых могілках можна пабачыць капліцу-пахавальню ўладальнікаў маёнтка.

Чытайце таксама: Вандруем разам з «Будзьма!». Што паглядзець у Полацкім раёне. Частка першая

2.jpg

3.jpg

Размяшчаецца сядзіба на маляўнічым узгорку, яе можна пабачыць нават з дарогі. Будынак быў узведзены на пачатку ХХ стагоддзя тагачасным гаспадаром маёнтка Аляксандрам Аляксандравічам Рымскім-Корсакавым у стылі класіцызм. На сённяшні дзень сядзіба захавалася ў сваім першапачатковым выглядзе — гэта двухпавярховы кубападобны будынак, фасады якога ўпрыгожаны нешматлікімі дэкаратыўнымі элементамі. На першым паверсе размяшчаліся парадныя пакоі разнастайнага прызначэння, на другім — жылыя пакоі гаспадароў.

4.jpg
Фота: planetabelarus.by

5.jpg
Фота: planetabelarus.by

З паўднёвага боку ад сядзібы размяшчаўся пейзажны парк, які складаўся пераважна з таполяў ды ліпаў, у ім была ўпарадкавана сістэма сажалак і каналаў, якія сёння захаваліся толькі часткова. Варта звярнуць увагу тут і на шматлікія гаспадарчыя пабудовы, складзеныя ў асноўным з чырвонай цэглы з выкарыстаннем элементаў неаготыкі.

6.jpg

7.jpg

8.jpg

Трохі паводдаль ад сядзібы, на мясцовых могілках, размяшчаецца капліца-пахавальня роду Корсакаў, якую таксама варта наведаць. Будынак быў узведзены з бутавага каменю ў 1910 годзе ў неарускім стылі.

9.jpg

Да 1990-х гадоў капліца знаходзілася ў напаўзруйнаваным стане, адмысловы іканастас у стылі неаракако быў разбіты, крыпта з парэшткамі колішніх уладальнікаў разрабаваная. Толькі напрыканцы мінулага стагоддзя будынак адрэстаўравалі, сёння таксама там працягваюцца будаўнічыя працы. Капліца прыпісаная да Спаса-Праабражэнскай праваслаўнай царквы ў вёсцы Шпакоўшчына.

10.jpg
Фота: fotobel.by

11.jpg
Фота: fotobel.by

Быкаўшчына

Далей прапануем рушыць у вёску Быкаўшчына, дзе захавалася сядзіба роду Козел-Паклеўскіх, рэшткі гаспадарчага двара маёнтка ды падмуркі колішняй маляўнічай капліцы-пахавальні гаспадароў маёнтка, збудаванай у неагатычным стылі на пачатку мінулага стагоддзя.

12.jpg
Фота: planetabelarus.by

Тое, што маёнтак Быкаўшчына належыў віцебскай галіне роду Козел-Паклеўскіх, вядома з ХVIII стагоддзя. У 1844 годзе маёнтак Быкаўшчына пазначаецца як уладанне Ганны Козел-Паклеўскай, у 1845 годзе маёнтак атрымаў у спадчыну Альфонс Козел-Паклеўскі. Вядома, што да маёнтка Козел-Паклеўскіх апроч самой Быкаўшчыны адносіліся вёскі Глінскія, Лугавыя, Старухі і Чачэлава.

13.jpg
Фота: planetabelarus.by

14.jpg

Сядзіба, якую мы можам абачыць сёння ў вёсцы Быкаўшчына, была збудавана ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя ў стылі позняга класіцызму. Архітэктурны ансамбль уключаў, апроч самога сядзібнага дома, флігель, жылыя дамы, капліцу-пахавальню, гаспадарчыя пабудовы: стайні, пякарню, амбар, кузню, карэтную, лядоўню. Побач з ёй быў закладзены парк з ліпавымі прысадамі і выкшталцонай воднай сітэмай, сажалкамі, каналамі і арачнымі масткамі праз іх.

15.jpg
Фота: wikimedia.org

Апроч сямога будынка сядзібы, да нашых дзён захаваліся разнастайныя гаспадарчыя пабудовы. Апошнім уладальнікам маёнтка быў Вікенцій Козел-Паклеўскі, які пакінуў родныя мясціны падчас савецка-польскай вайны. З прыйсцем савецкай улады сядзібу рэквізавалі, у 1924 годзе тут быў размешчаны дзіцячы дом, які пасля Другой сусветнай вайны быў ператвораны ў Ветрынскую школу-інтэрнат. Сёння будынак сядзібы выкарыстоўваецца ў якасці шматкватэрнага жылога дома. У 2003 годзе сядзіба была ўнесена ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь як аб’ект гісторыка-культурнай спадчыны рэгіянальнага значэння.

16.jpg
Фота: planetabelarus.by

У 1893 Анжаліка Козел-Паклеўская, удава Альфонса Фаміча Козел-Паклеўскага, задумала ўзвесці родавую капліцу-пахавальню. Козел-Паклеўскія былі каталікамі, а расійскія ўлады забаранялі пабудову рыма-каталіцкіх храмаў, каб максімальна ўніфікаваць паводле веравызнання мясцовых жыхароў. Тым не менш Анжаліка Козел-Паклеўская атрымала дазвол на будаўніцтва ад тагачаснага віцебскага губернатара, з умовай, што набажэнствы для месцічаў у капліцы адбывацца не будуць. Такім чынам, у 1900 годзе сын Альфонса Козел-Паклеўскага скончыў узвядзенне храма ў стылі неаготыкі. Будынак быў разлічаны на пяцьдзясят месцаў, склеп на трыццаць шэсць месцаў для памерлых.

17.jpg

Храм быў разабраны ў 1930-х гадах на карысць будаўніцтва мясцовай школы. Парэшткі колішніх уладальнікаў маёнтка перапахавалі на мясцовых могілках. Частка склепа захавалася і па сённяшні дзень. Да нядаўняга часу яна выкарыстоўвалася ў якасці сховішча для гаруча-змазачных рэчываў.

18.jpg

Нача

Далей прапануем рушыць у вёску Нача Полацкага раёна Віцебскай вобласці. Тут захаваліся рэшткі сядзібна-паркавага ансамбля Козел-Паклеўскіх, закладзенага на мяжы XVIII—ХІХ стагоддзяў.

19.jpg
Фота: wikimedia.org

Упершыню Нача ўзгадваецца ў XVIII стагоддзі як паселішча, якое належала езуітам. На пачатку ХІХ стагоддзя маёнтак Нача быў ва ўласнасці Козел-Паклеўскіх, пасля Кавецкіх, пасля Любенскіх. Апошняй гаспадыняй Начы да 1939 года была Леанціна Івашэўская, якая ніколі тут не жыла, а здавала маёнтак у арэнду Стэфаніі Ражноўскай.

20.jpg
Фота: wikimedia.org

Вядома, што ў Начы была царква, меркавана, першапачаткова да 1839 года ўніяцкая. З 1849 па 1882 год будынак ўзгадваецца ўжо як рыма-каталіцкі храм. Але па сённяшні дзень захаваліся толькі крушні рыма-каталіцкай капліцы, якая, меркавана, была пабудавана тут на мяжы ХІХ—ХХ стагоддзяў.

21.jpg
Фота: wikimedia.org

22.jpg
Фота: wikimedia.org

На мяжы ХVIII—ХІХ стагоддзяў Станіслаў Козел-Паклеўскі распачаў тут пабудову драўлянай аднапавярховай сядзібы на ўзгорку ля рэчкі Начка. З часам да сядзібы былі прыбудаваны мураваныя флігелі, адзін з якіх захаваўся да нашых дзён, як і афіцыйна з падвальнымі памяшканнямі, фрагмент канюшні, ліпавая прысада. Маёнтак у Начы апісаны ў першым томе «Гісторыі шляхецкіх сядзібаў у колішніх усходніх крэсах Рэчы Паспалітай» Рамана Афтаназы.

23.jpg

24.jpg

Варонічы

Завяршыць маршрут па Полаччыне прапануем у вёсцы Варонічы. Тут варта пабачыць старажытнае замчышча і часткова захаваную местачковую забудову канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя.

25.jpg
Фота: planetabelarus.by

26.jpg
Фота: planetabelarus.by

Першы ўспамін пра Варонічы, на той час Варонеч, датуецца 1552 годам, на той час вёска знаходзілася ў валоданні царквы. Вядома, што ўжо ў ХVI стагоддзі на ўзгорку ля ракі Ушача ( 55.3265, 28.6351 ) існавала старажытнае ўмацаванае гарадзішча, дзе Жыгімонт Аўгуст падчас Інфлянцкай вайны ў 1566 годзе загадаў збудаваць драўляны абарончы замак, бо Варонічы сталі адным з фарпостаў абароны тагачаснай Літвы.

27.jpg

Замак праіснаваў усяго стагоддзе і быў зруйнаваны. Да нашых дзён ад замка захавалася гарадзішча — помнік археалогіі, дасюль месцічы называюць яго «замак». Гарадзішча падзелена на тры часткі: усходнюю, заходнюю і паўднёвую, якія аддзеленыя адна ад адной ровам.

28.jpg
Фота: planetabelarus.by

29.jpg
Фота: planetabelarus.by

Пасля вайны Варонічы вяртаюцца з дзяржаўнай уласнасці зноў пад уладу царквы. Вядома пра існаванне ў 1580 годзе ў Варонічах царквы Раства Багародзіцы, якая пасля заключэння Берасцейскай уніі была ператворана ў грэка-каталіцкую. Царква стала праваслаўнай толькі пасля скасавання уніі ў 1839 годзе. Тады ж і мястэчка Варонічы было забранае ў дзяржаўную ўласнасць. З местачковай забудовы ў сучасных Варонічах засталося не шмат: колішняя карчма і яўрэйская крама канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя пабудовы. Былая крама сёння функцыянуе як праваслаўная капліца, а колішняя карчма пераўладкавана пад адміністратыўны будынак.

30.jpg
Фота: fotobel.by

31.jpg
Фота: fotobel.by

Блізніца

32.jpg
Фота: planetabelarus.by

Маёнтак жа Варонічы, які знаходзіўся за пяць кіламетраў ад колішняга мястэчка, сёння аграгарадок Блізніца, з 1811 па 1906 год належаў шляхцічам Лісоўскім. Першым вядомым гаспадаром тут быў Вікенцій Лісоўскі, пасля маёнтак перайшоў па спадчыне ягонаму сыну Якаву Лісоўскаму. У 1878 годзе маёнтак належаў Ціту Лісоўскаму, апошнім гаспадаром з Лісоўскіх на пачатку ХХ стагоддзя тут быў Альгерд Цітавіч Лісоўскі.

33.png

За Лісоўскімі ў маёнтку Варонічы была пабудавана велічная сядзіба, двухпавярховы будынак якой мы можам пабачыць сёння ў Блізніцы. У палацы было шмат пакояў са старасвецкай мэбляй, бібліятэка, якая змяшчала шмат каштоўных выданняў, калекцыя мастацкіх твораў, збор каштоўнага посуду. У маёнтку была добра наладжана гаспадарка: працавалі вінакурня, сыраплавільны завод.

34.jpg

Існуе легенда пра асабліва шанаваныя гаспадарамі «камяні Вітаўта» — сакральныя камяні з шасцю «талеркамі» (ямінкамі), на якіх, паводле падання, запісанага Адамам Кіркорам, у 1426 годзе абедаў князь Вітаўт. Адзін камень, каторы ў 1844 годзе споўз у ваду, Якаў Лісоўскі перавёз у маёнтак з берага возера, другі ж камень застаўся на беразе. Але ў 1987 годзе і гэты камень знік у невядомым напрамку.

35.png

Перад рэвалюцыяй 1917 года Варонічы набыў Аляксандр Рымскі-Корсакаў, якому належаў і раней згаданы маёнтак Бяздзедавічы ды яшчэ некалькі навакольных сядзібаў. За савецкім часам маёнтак Варонічы быў разрабаваны. У часы Другой сусветнай вайны ў будынку сядзібы месціўся шпіталь, пасля інтэрнат для інвалідаў вайны, які працаваў да 1980-х.

36.jpg
Фота: radzima.org

Пасля аднаўлення будынка тут размясцілася дзіцячая музычная школа. Сёння сядзіба знаходзіцца ў добрым стане, але рамонт з выкарыстаннем сучасных будаўнічых матэрыялаў троху змяніў яе першапачатковы выгляд. Зараз тут месцяцца дом культуры, бібліятэка, музей і мастацкая школа. Захаваліся і некалькі гаспадарчых пабудоваў, сажалка, рэшткі парку.

37.jpg
 Фота: radzima.org

Вандруйце разам з «Будзьма!».

 ПЖ, Budzma.org