Сяргея Пясецкага мы ведаем праз «Каханка Вялікай Мядзведзіцы» ці «Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі». Авантуры, алкаголь, кантрабанда, секс і — супрацьстаянне з камунізмам у 1920-х — 1940-х. Мала хто ведае, што аўтар пісаў яшчэ і пра будучыню — змрочную будучыню, у якой Савецкая Расія акупавала Еўропу...
Найбольш вядомыя раманы і аповесці аўтара ўбачылі свет яшчэ перад вайной ці ў першыя эмігранцкія гады, калі Пясецкі жыў у Вялікабрытаніі. Пакрысе аўтар адмаўляўся ад жанру ўспамінаў — пісаў эсэ, кароткія апавяданні і нават п’ескі, дзе толькі зрэдку вяртаўся да роднай Віленшчыны. Некаторыя творы так і засталіся няскончанымі.
Сярод усяго гэтага вылучаецца кароткае апавяданне «Аперацыя Мір» —антыўтопія, нечым падобная да «1984» Оруэла. У адрозненне ад свайго брытанскага калегі, Пясецкі добра ведаў савецкі лад жыцця, спосаб вядзення вайны і хітрыкі прапаганды не з расповедаў сведкаў, але — з уласнага досведу. Так у яго атрымалася вусцішная праекцыя «савецкага раю» ў будучыню.
«Наша справа — наблізіць гэты шчаслівы дзень»
Падзеі адбываюцца ў Лондане, у 1958-м. Галоўны герой — электрамеханік містэр Фрай. Ён вядзе сціплы лад жыцця, адкладае грошы на дом з садочкам. Але заўважае, што інфляцыя пакрысе выядае яго грошы — увасабленне мары адсоўваецца ўсё далей і далей... Сябры з мясцовага аддзелу Камуністычнай партыі Брытаніі, седзячы ў пабе, тлумачаць, чаму так: справа ў капіталізме.
Разам яны разбіраюць брашуру, прысвечаную Савецкай Расіі: заробкі, выгоды, бясплатны адпачынак для рабочых на Каўказе ці ў Крыму. Атрымліваецца, што савецкая сістэма — куды больш справядлівая. Урэшце, Фрай запытвае, калі гэтак будзе тут, у Брытаніі? «Праз некалькі год... Але наша справа — наблізіць гэты шчаслівы дзень», — адказвае сусед па барнай стойцы.
Вярнуўшыся дадому, Фрай распальвае камін і патроху засынае ва ўтульным крэсле. У галаве кружляюць думкі пра хуткі прыход «савецкага раю» ў ягонай краіне.
Ядзерныя ўдары, дэсанты і мільёны ўлётак з ультыматумам
Прачынаецца ён ужо ў антыўтопіі. Барак, крыты саломай. Паўзмрок. Барадатыя людзі — або цені людзей — у лахманах. «Пад’ём! Пад’ём! Пад’ём!» — чыясьці рука пхае яго наперад да выхаду: там усе хорам прагаворваюць словы ўдзячнасці Настаўніку, а з мегафона льецца «Гімн Свабоды». Пасля ўсіх гоняць у сталоўку, дзе кожны атрымлівае бляшанку з гарачай вадкасцю і ліпкае недапечанае цеста. Пасля — на працу.
Сярод рабочых Фрай знаходзіць старога, каб распытаць, дзе ён і што адбываецца. Аказваецца — гэта рэзервацыя А9 (колішняя Англія, бо назва краіны забароненая). Год — невядомы (гэта складае дзяржаўную таямніцу). Размаўляць — толькі шэптам. Ягоны субяседнік — містэр Уотсан, колішні выдавец камуністычнага часопіса The Free World.
Стары тлумачыць, як усё было. Шмат год таму шэсцьсот танкавых савецкіх дывізіяў, а за імі мотапяхота вырушылі на Захад. Адначасова ў Бельгіі, Галанды і Францыі скінулі вялізныя дэсанты парашутыстаў. У кожнай краіне мясцовыя камуністы дапамагалі скідваць урады. За тыдзень Еўропа была пераможана, а расійцы ўжо стаялі ля Ла Манша.
Саветы скінулі атамныя бомбы на галоўныя гарады і парты Партугаліі і Гішпаніі. На Англію скінулі мільёны ўлётак з ультыматумам: або брытанцы здаюцца, або будуць знішчаныя атамнай зброяй. Паралельна закінулі дыверсантаў і парашутыстаў. Аказалася, што краіна не гатовая да вайны: абаранялі па выніку толькі некалькі раёнаў, Саветы занялі выспу.
«А што Францыя?», — запытвае Фрай. Капітулявала раней, чым бальшавікі дайшлі да яе межаў. Зараз там рэзервацыя F5. «А што Амерыка?» Тая адклікала войскі, якія ішлі на дапамогу, бо ўжо не было каму дапамагаць. З Расіяй яны абмяняліся некалькімі ядзернымі ўдарамі, пасля чаго запанавала замірэнне. Калі ў надзеі на дапамогу ЗША паўсталі Польшча і Вугоршчына, ніхто не прыйшоў на дапамогу.
З Брытаніі расійцы вывезлі ўсё: ад фабрык да мэблі
Далей — на працягу трох гадоў — у Брытаніі ішла тая самая «Аперацыя Мір». Па факце гэта была зачыстка выспы ад «элементаў, варожых міру»: такімі апынуліся большасць ангельцаў. Спачатку тыя, хто мог тэарэтычна арганізоўваць супраціў, пасля — рэшта. Шмат памерла ад голаду і хваробаў. Шмат каго гвалтам вывезлі. Урэшце засталося некалькі соцень тысяч.
Цікава, што падобная доля не мінула і брытанскіх камуністаў. Саветы заклікалі іх на вялікі мітынг на Трафальгарскай плошчы, пасля — зачынілі выхады і расстралялі з кулямётаў. «Навошта?!» — не можа зразумець Фрай. Стары шэптам тлумачыць: бо камуністы былі арганізаванай сілай, якая магла весці сябе непрадказальна...
Агулам экзекуцыі трывалі ўдзень і ўначы. Камунікацыя спынілася. Забаронена было выходзіць з дамоў. Кіно, тэатры, рэстараны — усё было зачынена, а на вуліцах стаялі савецкія танкі. З Брытаніі расійцы вывезлі ўсё: ад фабрык да мэблі і вадасцёчных трубаў.
«Калі расіяне ўсё вывезлі з Лондана, то запалілі горад, — працягвае стары. — Пажары трывалі некалькі тыдняў. Я чуў некалі, калі яшчэ быў рэдактарам The Free World, што расіяне ў 1945 годзе таксама ўчынілі з Гданьскам ды шматлікімі іншымі гарадамі ў Заходняй Польшчы і Германіі. Тады я ў гэта не верыў. Лічыў гэта антырасійскай прапагандай...»
«Але Сталін памёр!» — «Сталін бессмяротны...»
Пакрысе суразмоўцы падыходзяць да самага цікавага: чым па выніку апынуўся «савецкі рай»? Расійскія навукоўцы пралічылі, што Брытанія — аптымальны рэгіён для гадоўлі коняў. Таму — выспа пераўтварылася ў вялізны луг з фермамі і конезаводамі. Кіруюць працэсам «людзі з кантынента», працуюць — ацалелыя брытанцы.
Людзі з барака Фрая і Уотсана займаюцца пампоўкай вады ў будынак адміністрацыі. «Чаму не робяць гэта маторам?» — не можа ўцяміць Фрай. «Не ведаю... Але хіба ўтрыманне чалавека каштуе тут танней, чым машыны», — адказвае стары.
Існы геапалітычны расклад — гэта Аб’яднаная Амерыка і Аб’яднаная Расія. Ён узнік пасля дыстанцыйнай ядзернай вайны. У Штатах пралічылі, што тэрыторыя ворага занадта вялікая — усё разбамбіць немагчыма. Вызваленне Еўропы — нявыгадна, бо самі еўрапейцы ўжо змірыліся і нічога не хочуць. Так паўстала жалезная, дакладней, атамная заслона.
А што з ідэалогіяй? У рэзервацыі А9 няма ані кніжак, ані радыё, ані газет. Можна толькі маліцца і працаваць. «Аднак у Бога тут вераць!» — здзіўляецца містэр Фрай.
— Вы хіба думаеце пра іншага Бога. Нашым дзейсным богам ёсць Вялікі Дабрачынца.
— Хто гэта?
— Сталін.
— Сталін?! Але Сталін памёр!
— Сталін бессмяротны, — адказаў з вялікім перакананнем містэр Уотсан. — Кожны год на дзень нараджэння Сталіна маем вольны ад працы дзень і атрымліваем па фунту сапраўднага хлеба, па адной унцыі тлушчу і па дзве папяросы. У гэты дзень маем магчымасць маліцца перад алтарамі, на якіх партрэты Сталіна... Няхай жыве наш Збаўца і Апякун!
Адзіны адэкватны ў доме вар’ятаў
Фрай прачынаецца ў сябе дома. У Лондане. У 1958 годзе. Перад ім згаслы камін. Галоўны герой дрыжыць, але не толькі ад холаду. Налівае сабе віскі, распальвае камін наноў, сядае побач і разважае, што рабіць. Урэшце, сядае за стол і пачынае пісаць артыкул «Аперацыя Мір» — перасцярогу брытанцам.
Зняўшы ўсе грошы з банкаўскага рахунка, Фрай друкуе артыкул у выглядзе брашуры, рассылае яе, дзе толькі магчыма. Але з яго... смяюцца. Лічаць гарадскім маньякам, панікёрам. Камуністы ў сваіх газетах кпяць з аўтара, бо Расія, маўляў, толькі і робіць, што змагаецца за мір ва ўсім свеце. Фрай сканчае жыццё ў псіхіятрычнай лякарні.
«Сканчаючы апавяданне пра містэра Фрая, маю ўражанне, што сярод грамадзянаў вольнага свету, якія не судакрануліся з Расіяй і яе мэтамі асабіста, уласным досведам, містэр Фрай — знаходзячыся ў доме для вар’ятаў — ёсць адзіным адэкватным чалавекам...» — сканчае Пясецкі.
Алесь Кіркевіч, budzma.org