Сябра «Саюза беларускіх пісьменнікаў» і яшчэ нядаўна першы намеснік старшыні Беларускага ПЭН-цэнтру Таццяна Нядбай у інтэрв’ю для «Новай газеты» распавяла пра ліквідацыю арганізацыяў і пра літаратурнанае жыццё ў сучасных умовах у Беларусі.

Фота: Фэйсбук Таццяны Нядбай

— Мы ведалі, што так будзе. Альбо перарэгістрацыю не пройдзем, альбо праверку. Ужо даўно ішлі ператрусы. І ў ПЭНу, і ў пісьменнікаў. Да некаторых прыходзілі дадому.

— А чаму тады столькі юрыдычных цырымоніяў? Пазоў аж ад цэлага Міністэрства юстыцыі...

— Таму што мы грамадскае аб’яднанне. Тых, хто знаходзіцца ў статусе некамерцыйнай установы, ліквідуюць хутка і бесцырымонна. Але працэдура не павінна ўводзіць у зман. Яе ўжо прайшоў ПЭН, зараз праходзяць пісьменнікі і БАЖ (Беларуская асацыяцыя журналістаў). Пры гэтым дзяржаўны Саюз журналістаў ніхто не кранае, зразумела.

— Наколькі абгрунтаваныя прэтэнзіі па падатках?

— Думаю, што не наколькі. Гэтак жа было з ПЭН-цэнтрам. Мы добра падрыхтаваліся, аргументавана адбілі ўсе прэтэнзіі, але суд гэта наогул не хвалюе, ён нас проста не чуе. Ясна ж, што рашэнне прымаюць загадзя. Калі вырашылі закрыць — закрыюць. У выніку ліквідуюць усіх, хто не ў дзяржаўным сектары.

— Дапусцім, закрыюць Саюз. Але ж гэта ўсяго толькі юрыдычная структура. Літаратурная жыццё ж працягнецца. Не можа яно залежаць ад такога глупства.

— У нас можа. Саюз прысуджаў шэраг літаратурных прэміяў, выдаваў часопіс. Тэарэтычна ўсё гэта можна працягваць рабіць і без Саюза. Але ёсць адказнасць за дзейнасць незарэгістраваных арганізацыяў. Жыццё працягнецца, але ў любы момант да цябе могуць прыйсці і спытаць: «а на якой падставе?». І прыцягнуць да адказнасці, як мінімум адміністрацыйнай.

— А выдавецкая жыццё працягваецца?

— Нармальнага выдавецкага жыцця ў нас няма ўжо даўно. Але мы прыстасаваліся. Гэта як у анекдоце. Беларус вісіць у пятлі. Яго пытаюцца: «Як справы?» У адказ: «Спачатку было нязручна, потым прывык». Ёсць незалежныя выдавецтвы, але яны моцна рызыкуюць. Па-першае, падчас ператрусаў канфіскуюць тэхніку, а няма тэхнікі — няма працы. Па-другое, цяпер кнігу прасцей простага прызнаць экстрэмісцкай, гэта азначае канфіскацыю накладу і велізарныя страты выдаўцу. І блакуюць рахункі. У нас больш за паўгады былі заблакаваныя рахункі двух незалежных выдавецтваў. Натуральна, людзі баяцца.

Адно з мерапрыемстваў Беларускага ПЭН-цэнтру

— Беларуская літаратура разгромленая?

— Не, вядома. Аўтары працягваюць пісаць, пішуць нават у турмах.

Сітуацыя страшная, але і ў ёй ёсць свае плюсы. Даўно ўжо ў нас не было столькі матэрыялу для літаратуры.

І даўно не было такой увагі да беларускай літаратуры ў сусветнага чытача. Замежны чытач хоча разумець, што ў нас адбываецца, што мы адчуваем, як наогул усё гэта здарылася. І такая літаратура ёсць, яе становіцца ўсё больш і больш. Алексіевіч распавяла, што працуе з ахвярамі рэпрэсій і піша кнігу пра гэта. Выйшаў зборнік новых вершаў Дзмітрыя Строцава, які пабыў у зняволенні. Паэтка Юлія Цімафеева выдала на англійскай свой дзённік. Ёсць ужо як мінімум пятнаццаць кніг па слядах апошніх падзей. Вядома, гэта ўсё выходзіць у асноўным за мяжой ці ў інтэрнэце, але цяпер такая форма існавання беларускай літаратуры.