Сёння мы знаходзімся ў досыць складанай і нервовай сітуацыі. І цягнецца яна ўжо не адзін месяц. У такіх напружаных умовах наш арганізм можа даваць значныя збоі.
Як і на што ўплывае зацягнуты стрэс, як заўважыць у сябе прыкметы стрэсавага стану, і самае галоўнае — што з гэтым рабіць, распавядае псіхолаг Наталля Данілава.
— Ужо столькі часу цягнецца псіхічнае напружанне ў нашай краіне: як гэта ўплывае на нас: арганізм прызвычайваецца і менш стрэсуе, альбо, наадварот, гэта яшчэ больш б’е па здароўі?
Наталля Данілава
— Зараз мы знаходзімся ў стане зацягнутага стрэсу. Доўгае і сістэматычнае ўздзеянне стрэсавых фактараў уплывае на чалавека значна мацней і з горшымі наступствамі, чым кароткатэрміновы стрэс. Зацягнуты ў часе стрэсавы стан можа прывесці да зрыву адаптацыйных механізмаў і развіцця хранічных захворванняў. Пакутуюць сардэчна-сасудзістая, нервовая, імунная сістэмы. Да таго ж, можа з’явіцца дэпрэсія і іншыя праблемы са здароўем.
Тут важна ўлічваць, наколькі моцна стрэсавая сітуацыя закранае чалавека асабіста ці яго блізкіх. Калі чалавек паглыблены ў негатыўную сітуацыю, то мае месца накапляльны эфект, і абарончыя механізмы псіхікі могуць не вытрываць.
У большай псіхалагічнай бяспецы знаходзяцца людзі, якія жывуць у свеце сваіх вузкіх інтарэсаў і мала цікавяцца знешнімі навінамі і падзеямі, што адбываюцца навокал.
— Як такая сітуацыя ўплывае на дзяцей? Падлеткаў?
— Дзеці рэагуюць на стан бацькоў, на тую інфармацыю, якую бацькі транслююць дома. Калі бацькі глядзяць на рэчы са здаровым аптымізмам, дома спакойная і псіхалагічна камфортная атмасфера, то значнага негатыўнага ўплыву на дзяцей не будзе. Бо самі яны яшчэ не ў стане асэнсаваць і тым больш — ацаніць знешнюю сітуацыю ў глабальным маштабе.
Таму так важна сачыць за тым, што абмяркоўваецца дома, з якім настроем і як мы размаўляем паміж сабой і рэагуем на тую ці іншую інфармацыю. То-бок — пры дзецях лепш не чытаць і не глядзець навіны і аналітычныя праграмы. І абмяркоўваць іх змест таксама лепш у адсутнасць малечаў.
Ды й для дарослых будзе карысна пераключыцца з негатыўных і несуцяшальных навін на штосьці простае, лёгкае, пазітыўнае. Паглядзіце разам з дзеткамі вясёлую адукацыйную праграму альбо мульцік. Пачытайце разам казкі. Абмяркуйце, ці смачным быў абед у дзіцячым садку, і якога колеру гузік лепш прышыць на кашулю замест адарванага.
З падлеткамі сітуацыя больш складаная. Для іх вельмі важкія і важныя камунікацыі са сваімі аднагодкамі. Інфармацыя і ацэнкі, якімі яны дзеляцца ў коле сябоў, атрымліваюць ад папулярных медыйных асоб ці блогераў, маюць часам большы ўплыў, чым інфармацыя ад бацькоў ці іншых дарослых.
Таму так важна, каб з боку сям’і сыходзілі пазітыў, упэўненасць у лепшым, спакой.
— Якія могуць быць наступствы такога стану? Праз колькі часу яны могуць праявіцца?
— Уплыў стрэсу на арганізм праходзіць некалькі паслядоўных этапаў.
1) стадыя мабілізацыі. Адбываецца выбух энергіі, сэрца б’ецца часцей, дыханне стае неглыбокім, падымаецца артэрыяльны ціск, выпрацоўваюцца гармоны адрэналін і картызол. Гэта такая «першабытная» рэакцыя, якая падрыхтоўвае арганізм да выканання праграмы «нападай альбо бяжы». Гэты этап можа цягнуцца ад некалькіх гадзін да некалькіх сутак.
2) стадыя супраціўлення. Першы шок мінае, гармоны выпрацоўваюцца ўжо не так актыўна (хаця ўсё яшчэ вышэй за норму). Арганізм знаходзіцца ў стане «павышанай гатоўнасці». І гэта стадыя можа цягнуцца некалькі тыдняў, калі-некалі — месяц—два.
3) стадыя знясілення. Калі арганізм вельмі доўга знаходзіцца ў стане стрэсу, то яго абарончыя механізмы зрываюцца, фізічныя і эмацыйныя рэсурсы сканчваюцца. Гэта вядзе да збояў у працы імуннай, нервовай і іншых сістэм. Гэта працяглая стадыя, даходзіць да якой вельмі непажадана.
— Як самому «дыягнаставаць», што псіхаэмацыйнае напружанне ўжо перайшло пэўную мяжу і арганізму патрэбна дапамога? Па якіх прыкметах можна гэта вызначыць у сябе і тых, хто побач?
— Рэакцыі на стрэс досыць індывідуальныя і залежаць ад тыпу тэмпераменту, акцэнтуацый, характару. Аб’ядноўвае іх толькі негатыўны ўплыў на псіхіку і фізічны стан.
Чалавек можа стаць агрэсіўным, раздражнёным. Альбо маўклівым, пасіўным, замкнёным на сваіх думках. У яго псуецца настрой, з’яўляюцца болі незразумелага паходжання, абвастраюцца хранічныя захворванні, з’яўляюцца новыя.
Вось прыкладны спіс прыкметаў стрэсу:
— Беспадстаўныя прыступы раздражняльнасці, злобы, незадаволенасці ўсімі навокал
— Немагчымасць засяродзіцца на пэўнай дзейнасці
— Млявасць і слабасць
— Слязлівасць і непазбыўны сум
— Недавер да ўсіх (нават да сябе)
— Раптоўныя праявы моцных эмоцый
— Павышанае потааддзяленне, узбуджальнасць
— Можа свярбець скура
— Часты галаўны боль
— Панічныя прыступы, пастаяннае адчуванне жаху
— Бяссоніца, жахлівыя сны
— Павышаны апетыт альбо яго адсутнасць
— Нервовыя цікі, жаданне грызці пазногці, кусаць вусны
— Хранічная стома, якая не знікае нават пасля доўгага адпачынку
— Якія можна даць парады па тым, як самому дапамагчы сабе пераадолець такі стан? Як можна дапамагчы блізкім у «хатніх умовах»?
- Змяніць фокус увагі. Калі чалавек «застрае» на стрэсавай сітуацыі, ён пачынае думаць не пра тое, як вырашыць праблему, а пастаянна нервуецца з-за падзей, якія адбыліся. Тут важна выйсці з гэтага заганнага кола, пераключыць увагу на прыемныя ці хаця б нейтральныя эмацыйныя хваляванні (адпачыць з любімай кнігай, пагуляць з хатнімі гадаванцамі, прагуляцца на свежым паветры, засяродзіцца на ўласных дасягненнях і т. п.)
- Панізіць суб’ектыўную значнасць падзеі, якая выклікае стрэс. Гэта значыць — перагледзець сваё стаўленне да таго, што адбылося, паспрабаваць знайсці станоўчыя бакі. Так, часам гэта вельмі складана, але пры настойлівых пошуках яны абавязкова знойдуцца.
- Фізічная актыўнасць. Яна дапаможа вывесці моцныя эмоцыі ў канструктыўнае рэчышча, выплеснуць негатыў. Спорт, актыўныя гульні, танцы, цяжкая фізічная праца, прыборка кватэры, праца на лецішчы і г. д. — усё, што дапаможа спаліць залішнія картызол і адрэналін.
- Татальнае расслабленне. Аўтатрэнінгі, афірмацыі, дыхальныя практыкаванні, медытацыі дапамагаюць. Але імі трэба займацца сістэматычна, з поўным паглыбленнем.
- Камунікацыі. Пракручванне праблем унутры сябе — дрэнная ідэя і шлях да стрэсу. Лепш звярнуцца да чалавека, якому давяраеце, і падзяліцца сваімі хваляваннямі, разважаннямі. Такая размова дапаможа адчуць падтрымку і зменшыць псіхічную нагрузку. Калі адчуваеце патрэбу высказацца — гэта абавязкова трэба зрабіць. Кубачак кавы з блізкім чалавекам — таксама псіхатэрапія.
Але калі тэма вельмі балючая і чалавек не гатовы яе абмяркоўваць, гвалтоўна навязваць гутарку не трэба.
Часта пацярпелы чалавек лічыць, што іншыя не ў стане зразумець яго ў поўнай ступені. І часткова гэта праўда. Таму больш эфектыўна, калі словы падтрымкі ідуць ад таго, хто перажыў ці перажывае падобны стан.
— Сачыць за рэжымам харчавання і сну. Як бы гэта банальна не гучала. Але гэта вельмі важна. Дысцыпліна і простыя паўсядзённыя рэчы дапамогуць трымацца, не паддацца роспачы. Складайце спіс справаў і даводзьце іх да завяршэння. Заводзьце карысныя звычкі, займіцеся сваім здароўем.
— Пры неабходнасці трэба знізіць свой рытм жыцця, больш удзяляць увагі адпачынку і прыемным справам, якія вы дасюль адкладалі.
— Сачыць за думкамі. Калі адчуваеце, што плынь віруе і вас проста «ўносіць», скажыце з рэзкім выдыхам: «Стоп! Я падумаю пра гэта пазней». Гэта дапаможа не патануць у віры негатыўных думак і больш канструктыўна паглядзець на праблему пазней.
— Калі вы веруючы чалавек, дапаможа малітва. Па сутнасці, гэта тая ж медытацыя. «Молитва — самая сильная форма энергии, излучаемая человеком. Она является такой же реальной силой, как земное притяжение. Как врач, я наблюдал пациентов, которым не помогало никакое терапевтическое лечение. Им удавалось вылечиться от болезней и меланхолии только благодаря успокаивающему действию молитвы... Когда мы молимся, мы связываем себя с неисчерпаемой жизненной силой, которая приводит в движение всю Вселенную. Мы молимся, чтобы хотя бы часть этой силы перешла к нам. Обращаясь к Богу в искренней молитве, мы совершенствуем и врачуем свои душу и тело. Невозможно, чтобы хотя бы один момент молитвы не принес положительного результата любому мужчине или женщине» (А. Корель).
Таксама малітва — гэта магчымасць артыкуляваць сваю праблему, пачуць яе як бы звонку, прааналізаваць, магчыма, знайсці рашэнне.
— Жыць у моманце «тут і зараз». Больш звяртаць увагі на тое, што навокал менавіта зараз. Не занурвацца ў свае хваляванні, а назіраць за сваімі адчуваннямі: што чуеце, якія колеры бачыце, якія пахі навокал і г. д. Гэта дапаможа зменшыць псіхічнае напружанне і больш адэкватна рэагаваць на стрэсавыя сітуацыі.
Калі вы ўсё ж адчуваеце, што не спраўляецеся самастойна, лепш звярнуцца па дапамогу да псіхолага ці псіхатэрапеўта.
Гутарыла Вікторыя Лебедзева, для budzma.org
