Тут мы бухалі з Жыгамонтам і Кудзіненкам. Білі пысу Клінаву. Сяргей Вераціла тлумачыў, што куры паходзяць ад дыназаўраў. Ігар Бабкоў крэмзаў у нататніку вершы. Адам Глобус выходзіў з майстэрні, каб распавесці чарговую байку: “Я тут вырашыў узнагароджанне сваёй прэміяй правесці. Дык цёткі паглядзелі: панабілася народу, усё гамоняць на мове, фоткаюцца. І адразу выклікалі міліцыю!”. Побач аджыгалі мастакі, літаратары, анархісты, студэнты з філасофскага, выпадковыя турысцікі і чувакі з Радыё Свабода. Каля зялёнага акварыума ціхарыўся светлай памяці Сяргей Панькоўскі – аматар олдскульнага ракенролу і рызыкоўнай аналітыкі. Зрэшты, гэта так і звалася: “Акварыум”. Жыццё за шклом універсама “Цэнтральны”. Цэнтравая туса, якая тады яшчэ не паспела трапіць у аб’ектыў “Свабоднага тэатра”.
Старэча Альфрэд Хічкок аднойчы адзначыў: “Кіно – гэта жыццё, з якога прыбралі ўсё нецікавае”. Экранная праца вырабляе штучны свет з рэшткаў зразумелага і відавочнага. Яна рэдагуе рэчаіснасць згодна з мэтамі аўтара, задае адмысловую оптыку, падсаджвае юзера на сваё разуменне сітуацыі. Мы бачым тое, што нам дазваляюць бачыць. Так, як нам прапануюць. Варта толькі не купляцца на кідкую карцінку ды лоўкі мантаж. Бо гэта ж кіно. Гэта толькі кіно. Нават калі кіношнік стаіць побач, разлівае той самы півас, што й ты. І падаецца проста сябруком – з выпадкова ўключанай камерай.
Што чапляе ў новай дакументальнай стужцы “Свабоднага тэатра” пра “злачняк” у мінскім універсаме? Гледача свядома і настойліва праграмуюць. Не, тэхнічна ўсё як трэба, усё па схеме: адшукалі пляцоўку, абралі герояў, дазволілі ім гаманіць пра сваё і жыць як хочуць. Знялі. Скампанавалі. Вось вам фільм.
(Увага! Ненарматыўная лексіка)
Але ж чаму абралі ў героі тых, каго абралі? Чаму вось так паказалі? Навошта такім чынам сабралі тэксцік? У кадр на хвіліну трапляе філосаф Аляксандр Сарна. Ён таксама тусуе ў “Цэнтральным”. Сядзіць ціха. Глядзіць разумна. Мо падысці? Але ж у нас не пра тое. Не пра тых.
Цікавей зачапіцца вокам за атракцыённых – крыклівых і істэрычных. Пакрыўджаных і няшчасных. Алказалежных. За разгубленага сівога дзядзьку з прэтэнзіямі да кіраўніцтва. Фарбаваную блонду з фанабэрыстым адчаем у вачах. Паюзанага п’янтоса, што доўгія пяць хвілін моўчкі глядзіць у аб’ектыў, чакаючы: ці нальюць? Самотную цётачку з гарбаткай у папяровым кілішку. Дзяўчыну як з абгорткі шакаладкі “Алёнка” – з шакаладкай для любімага ахоўніка. Фактурна? Так. Эфектна? Магчыма. Праўдзіва? Сумняюся. Хутчэй тэатральна. Бо мы ж робім тэатр! Як можам, так і робім. З фрыкаў, адабраных сярод пярэстай тусоўкі.
Нібыта дакумент. Нібыта праўда жыцця. Але чаму непазбежна з прысмакам таннай гарэлкі? Бо так прасцей. З разумнікамі трэба размаўляць ды тлумачыць. А з падпітым “народам” можна весяліцца як заўгодна. Кантроль адключаны. Базар нефільтраваны. Збегчы няма куды. Дый навошта? Жыву я, дзеткі, тут. Праўда ж, з бальзамчыкам гарбатка смачнейшая?
Калекцыя алкафрыкаў ціха мармыча сваё альбо глядзіць у пустэчу, не заўважаючы камеры. А калі заўважае, рэагуе цалкам натуральна: пачынае саромецца альбо “выдзелвацца”. А як інакш? Заўважылі. Зацікавіліся. Прыемна. “Атайдзі-атайдзі, меня снімают! Ал-ка-го-лік і пры-ду-рак! Ал-ка-го-лік і пры-ду-рак!”. І ножкай. І ручкай. І яшчэ раз – на дваіх з сяброўкай. Таксама пад градусам. Таксама на пантах. Кульнём чарговую – і я табе распавяду, як сядзеў з Мішкам і што не так з краінай. Здымаеш? Здымай, маць тваю, здымай!
І здымаюць. Камера бессаромна лезе ў цэнтр падзеяў, зазірае ў вочы, халаднакроўна фіксуе роспач і ўгар. “Прошу, перестаньте снимать!”. Маўчыць. Палюе на сваіх фрыкаў. Спакойна і цвяроза, у найлепшых традыцыях мянтоўскага пратакола.
Дзіўны баланс. З боку “актораў” – наіўны спектакль, шыбанутае шоў імя завода “Крышталь”. Дзед Мароз спявае Віцю Цоя і (не) лічыць бутэлькі, трымаючы касую Снягурку за каўнер. З боку “рэжысёраў” – зацікаўленасць вівісектара, якому пад скальпель трапіла дзіўная звярушка.
Чысты cold sex, бэйбі. Табе баліць – а нам вось не. Круцім далей. “А знаете, что за такое можно и в глаз?”. Ведаем. Не сыдзем. У нас мастацкі пошук. Грамадзянская, на хвіліначку, журналістыка. Сацыяльны, прабачце, крытыцызм.
Гэта ўжо стыль і почырк. Разбіраць жывых на кавалкі. Абыякава. Старана. Аднастайна.
З першых хвілінаў зразумела: усё не так, жыццё не тое, краіна ў коме, п’ём і будзем піць. Што ў фінале? Усё не так, жыццё не тое, краіна ў коме, п’ём і будзем піць.
Абраны фармат – экстрэмальны турызм з сыходам у прафанную алкапаці. Але пры чым тут “Цэнтральны”? Дый краіна ўвогуле?
Пагуляй з камерай вакол будынка “Варшавы-Цэнтральнай”. Каля віленскага вакзала. У маскоўскіх “злачняках”. Ды проста зазірні ў шараговую кнайпу на раёне. Знойдзеш збольшага тое самае. І тых самых. Атрымаеш тыя ж сюжэты, той самы ўгар напалам з дэпрэсняком. Таму што low life – паўсюль low life. Мяняюцца адно шыльды крамаў ды маркі напояў. Налівай і ўключай камеру.
Самае істотнае ў стужцы “свабодных” – суцэльная банальнасць. Нулявы мэсідж. Татальная неабавязковасць выказвання.
Гэтае кіно магло быць на паўгадзіны карацейшым. Альбо ўвогуле не з’явіцца. Чувіхі ды чувакі з “Цэнтральнага” дакладна б не заўважылі.
