Гэта зборнік жаноцкіх і пачуццёвых верлібраў, якія паэтычна асэнсоўваюць цялеснасць, часам балансуючы на мяжы эратызму і фізіялагічнасці. У выдавецтве «Галіяфы” выходзіць “Кніга памылак” з прыгожай жарснай вокладкай. Мы пагаварылі з аўтаркай зборніка, паэткай, перакладчыцай, рэдактаркай часопіса «ПрайдзіСвет» Юляй Цімафеевай.
– Раскажы пра сваю дэбютную кнігу: вершы якога перыяду ў яе ўвайшлі? Чаму ты вырашыла яе выдаць менавіта цяпер і чаму яна не выйшла ў серыі «Пункт адліку», куратаркай якой ты была?
– Мне падалося, не зусім маральна выдаваць сваю кнігу ў серыі, з якой я сама працавала і ў якой мы выдавалі іншых аўтараў. Плюс у маёй кнізе апроч паэзіі ёсць і пераклады, а ў «Пункце адліку» кніг з перакладамі, прынамсі пакуль, не было.
У кнігу ўвайшлі вершы пераважна апошніх двух гадоў, але ёсць і напісаныя ў 2006 годзе. Чаму вырашыла выдаць гэтую кнігу цяпер? Муж мне забараніў адказваць на гэтае пытанне (смяецца). Кнігу збіраў Альгерд Бахарэвіч, які выступіў яе рэдактарам і ўкладальнікам. Ідэя яе выдаць таксама належыць яму.
Вядома ж, я думала пра выданне кнігі. Калі пішаш і збіраешся працягваць гэта рабіць, то мусіш выдаць першую кнігу, якая б яна ні была.
– Можа, табе трэба было, каб нехта падштурхнуў, дапамог перасіліць нерашучасць і боязь, як гэта ў выпадку з першымі кніжкамі часта бывае?
– Можна сказаць, што у нейкай ступені я і баюся гэтай кнігі. Пакуль сама не ведаю, якой яна атрымалася.
– У анатацыі акцэнтуецца, што твае тэксты – гэта выклік звыклым уяўленням пра жанчыну і працяг уласнай цялеснаці. Гэта падобна да фемінісцкага погляду. Ці сапраўды так?
–Лічу сябе феміністкай, мне сімпатычны такі погляд на свет. Цяпер у межах магістарскай праграмы я вывучаю творчасць Эдрыен Рыч – гэта вядомая амерыканская феміністка і паэтка. Я была б радая, калі б мае вершы атаясамліваліся з фемінізмам, хаця гэта і неабавязкова, бо, спадзяюся, гэта не ўсё, што ў іх можна знайсці.
– Некаторыя вершы, калі ты чытаеш іх публічна, набываюць яшчэ большы эратызм, робяцца троху эксгібіцыянісцкімі.Табе цяжка іх чытаць на публіцы, ці ёсць у гэтым правакацыя?
– Ты маеш на ўвазе, ці адчуваю я сябе голай, калі чытаю такія вершы? Не, я б не сказала. Магчыма, такім чынам я спрабую ўсталяваць кантакт са слухачамі. І я яго адчуваю.
Адмысловай правакацыйнасці ў гэтым няма, хаця, вядома ж, любое мастацтва павіннае быць у нечым правакацыйным, яно шукае новыя шляхі і па-новаму глядзіць на свет, яно выклік. Тут яшчэ ёсць такая рэч: цягам многіх гадоў цела жанчыны ёй не належала. І калі я чытаю вершы, якія камусьці могуць падацца эксгібіцыянісцкімі, то гэта азначае, што я валодаю сваім целам, я скарыстоўваю яго для сваёй паэзіі як мне хочацца і магу агучыць гэта публічна. Такім чынам я абвяшчаю пра ўладу над сваім целам.
– Пры гэтым ты ўсё ж звяртаешся да мужчынскага вобразу – ён можа па-рознаму ўвасабляцца – як горад, музыка ці неяк яшчэ, але гэта мужчына, якому ты сваё цела метафарычна ахвяруеш.
– Зразумела, я ўсё адно існую ў пэўным каноне, дзе мужчынскі вобраз жыве ў жаночай паэзіі.
– Пры стварэнні вершаў мае месца ўласны псіхааналіз?
– Я б не сказала, што пішу вершы з мэтай уласнага псіхааналізу. Гэта хутчэй пабочны вынік.
– Ты ставіш для сябе пэўныя заслонкі, каб у вершы не вылівалася нешта занадта асабістае?
– Заслонкі не стаўлю, але яно і не выліваецца.
– Адзін з раздзелаў называецца “Meat and Flowers”. Зноў жа ў анатацыі напісана, што гэта ключ да разумення кнігі.
– Раней я, як і ты, жыла каля вуліцы Магілёўскай. Там ёсць побач дзве крамкі – “Мяса” і “Кветкі”…
– Ужо, дарэчы, няма. Зусім нядаўна “Кветкі” заляпілі “Рыбай”.
– Шкада. Магія згубілася. Вось гэтае суседства мяса і кветак – яно мяне вельмі хвалявала. Гэта спалучэнне цялеснасці, нейкай разарванасці і прыгожага, цэльнага. Спалучэнне не зусім спалучальнага.
– Ты цяпер пішаш толькі верлібры. А першыя вершы, напэўна ж, былі рыфмаваныя?
– Першы верш я напісала ў восем гадоў па-руску, і, натуральна, пасля яны былі рыфмаваныя. Бо спачатку ты пачынаеш пераймаць, а пасля ўжо ствараеш нешта сваё.
Потым на мяне паўплывалі пераклады, якія я рабіла. Дзякуючы ім я зноў пачала пісаць. Бо ў дваццаць гадоў я гэтую справу кінула. Гэта былі амерыканскія паэты, а яны збольшага не рыфмавалі – Уільям Карлас Уільямс, Ален Гінзберг, Уолт Уітмэн, Эмі Лоўэл.
– А чаму такая назва – “Кніга памылак”?
– Я калі ішла на інтэрв’ю, думала пра гэта. У мяне быў адказ, але я яго забыла, цяпер трэба прыдумаць новы. Магчыма, таму, што ўсё жыццё складаецца з памылак. Дзякуючы ім і адбываецца развіццё: калі ты сутыкаешся з перашкодай і пачынаеш пераадольваць яе, альбо ідзеш у іншы бок. Таму гэта сімвал жыцця.
– Наколькі важны для цябе свет кніг? Верш “Не ўмець чытаць”, здаецца, якраз пра яго.
– Я б не сказала, што я жыву толькі ў свеце кніг. Верш “Не ўмець чытаць” – спроба разабрацца, дзе чалавек пад кнігамі. Цяпер кніг вельмі шмат, мы іх чытаем з дзяцінства, мыслім кніжнымі вобразамі. Я задумалася, як сябе адчувае, напрыклад, непісьменная афганская дзяўчына. Гэты верш пра скідванне літаратуры з сябе і пошукі таго, што застаецца, калі адрынуць усю культуру, якой мы нашпігаваныя, хто пад ёй хаваецца.
– Па жыцці ў цябе вобраз такой моцнай дзяўчыны-арганізатаркі, якая хоча нешта стварыць, запачаткаваць, пракантраляваць. Наколькі ты сама лічыш сябе моцным чалавекам?
– Мне хацелася б сябе такой лічыць. Мне не столькі хочацца нешта пракантраляваць і арганізаваць, колькі падабаецца бачыць, як змяняецца свет навокал, і кіраваць гэтымі зменамі. А паколькі ў Беларусі так шмат ёсць таго, што трэба зрабіць у культурнай сферы, то я прынамсі да нядаўняга часу спрабавала гэтым займацца.
– Ты заўжды працавала ў літаратурнай сферы?
– Я працавала таксама настаўніцай у школе, выкладчыцай ва ўніверсітэце, сакратаркай на радыё, журналісткай.
– Як табе ўдалося так памяняць свет, каб узнік часопіс “ПрайдзіСвет”, як ён паўставаў?
– Ідэя ўзнікла ў 2008 годзе, я падумала, што ў Беларусі не хапае такога выдання. Цяпер мяркую, што гэта была вельмі нахабная задума – вось так стварыць з нічога сайт, які б паяднаў перакладчыкаў. Але яна рэалізавалася. У 2009 годзе мы яго запусцілі, сёлета ўжо яму пяць гадоў. Цудоўна, што падабралася каманда маладых людзей, якія таксама захапіліся гэтай ідэяй і паверылі ў тое, што ўсё магчыма. У асноўным гэта былі навучэнцы Беларускага Калегіума, а Аня Янкута і Каця Маціеўская былі наведніцамі Перакладчыцкай майстэрні. На сёння мы выдалі 14 нумароў і зрабілі серыю“PostSciptum” разам з Саюзам беларускіх пісьменнікаў, і ў гэтай серыі ўжо выйшла шэсць кніг.
– З якіх моваў ты перакладаеш?
– У асноўным з ангельскай, ёсць таксама пераклады з іспанскай. Я вучыла яе ва ўніверсітэце. Не была я добрай студэнткай і па-іспанску гаварыць не магу, але ёсць такія аўтары, напрыклад, Актавіё Пас, якіх мне падабаецца перакладаць і чые вершы я адчуваю. У “Кнігу памылак” таксама ўвайшлі пераклады з партугальскай мовы Фэрнанду Пэсоа. Я пазнаёмілася з яго творчасцю ў студэнцкія часы, мяне вельмі ўразілі пераклады Барыса Дубіна ў «Иностранной литературе». Па-беларуску ён друкаваўся толькі ў анталогіі “Галасы з-за небакраю”, там быў адзін пераклад, зроблены Лявонам Баршчэўскім. Мы вырашылі выправіць гэтую недарэчнасць і з “прайдзісветаўкамі” Аняй Янкутай і Кацяй Маціеўскай спецыяльна для перакладу Пэсоа бралі ўрокі партугальскай, дзякуючы чаму сяк-так пераклалі некалькі вершаў.
– Прабач, мне яшчэ трэба задаць якія-небудзь асабістыя пытанні пра Альгерда Бахарэвіча. Як змянілася тваё жыццё пасля ўтварэння вашай пісьменніцкай пары?
– Ну, калі казаць пра творчае жыццё, то ў мяне з’явіўся цудоўны суразмоўца, якому я магу расказваць усе свае ідэі, думкі пра тое, што адбываецца ў свеце і ў Беларусі. Мы так шмат гаворым пра літаратуру, пра мастацтва, тэатр.
Таксама мы злучылі нашыя бібліятэкі. Кніжак аказалася вельмі шмат. У нейкай ступені мы злучылі і нашыя густы, натуральна, адбываецца штодзённая дыфузія.
Гутарыла Аляксандра Дорская, фота Альгерда Бахарэвіча
