«Юля ўваходзіць у раман не пагрукаўшыся. Можна сказаць, яна выбівае дзверы нагой: хоп — і вы ўжо ў дзеянні» — празаік прачытаў твор і востра дзеліцца сваімі эмоцыямі.
Пачалося так. Я не хацеў ісці туды. Але Дудко з Адамовічам настаялі. З намі былі Дорская і Арцёмава. І вось мы пасля ўручэння прэміі Гедройця прыйшлі ў офіс ПЭНа. У залі, дзе калісьці на планёрках за вялікім сталом засядала «Наша Ніва», цяпер засядала прэзідэнтка Беларускага ПЭНа з Хадановічам, Касяй Камоцкай, шмат там іх было, не праціснуцца, адным словам, старшае літаратурнае пакаленне. Ну а мы — малодшае. І паколькі я тады быў віцэ-прэзідэнтам, то мы размясціліся за невялікім віцэ-сталом у пярэднім пакоі. Нармальна думаю, мірнае суіснаванне, ніякага канфлікту пакаленняў.
Але канфлікт, канечне, быў. Ён выспяваў за вялікім сталом і неўзабаве выплюхнуўся на нас у выглядзе Касі Камоцкай, якая транслявала пазіцыю старшага літаратурнага пакалення: хто вы такія, мы вас не клікалі, сыходзьце з Залатой Горкі, 2. Гэта смешна, не казаць жа, што мы і ёсць рэвалюцыя. Ну мы і пакінулі тое пакаленне варыцца ва ўласным соку.
Але калі б гэтая сцэна магла паўтарыцца сёння, то я сказаў бы Камоцкай, што ў ліку іншых яна выганяе Юлю Арцёмаву, аўтарку кнігі «Я і ёсць рэвалюцыя», выдадзенай ініцыятывай «Пфляўмбаўм», выдавецтвам «Время», ды і ці мала якім выдавецтвам. І калі б Камоцкая пацікавілася, што гэта за кніга такая, дык я б ёй адказаў.
Юля ўваходзіць у раман не пагрукаўшыся. Хоць на кніжцы пазначана, што гэта аповесць, я не буду ўступаць у гэтую літаратуразнаўчую спрэчку, тэксты такога аб’ёму ў Еўропе заўсёды называліся навеламі. А навела — па сутнасці раман. А навелісты — вядомыя заснавальнікі ПЭНа, і апошняя літара ў абрэвіятуры «ПЭН» прысвечана ім. Такім чынам, Юля ўваходзіць у раман не пагрукаўшыся. Можна сказаць, яна выбівае дзверы нагой: хоп — і вы ўжо ў дзеянні. Як у Луі-Фердынанда Селіна: Ça a débuté comme ça, і тэкст разгортваецца з шалёнай хуткасцю.
Галоўная гераіня Дар’я вучыцца на курсе вядомага фатографа-дакументаліста Чашчына. Хуткае дакладнае энергічнае апісанне фатографа — і наперад. Наступным разам ён сустрэнецца нам ужо ў канцы, каб прамовіць ключавы маналог рамана. Ну а пакуль Чашчын дае творчае заданне: укараніцца ў незнаёмае асяроддзе і стварыць фотагісторыю.
Каб выканаць заданне, гераіня знаёміцца з анархістам-актывістам, у якога ў кватэры жыве скінхэд-веган (ён пасля патлумачыць Дар’і і чытачам адрозненні скінаў ад бонаў і іншыя нюансы гэтых субкультур), таксама ў кватэры жывуць дзеці анарха-актывіста і іх маці Анюта. У Анюты з анархістам свабодныя стасункі. Увогуле, вельмі правільнае месца, каб зняць фотагісторыю.
Галоўныя героі прыкладна аднаго ўзросту з Дар’яй, яна ўліваецца ў іх жыццё, іх жыццё становіцца яе жыццём: шумныя кампаніі, алкагольныя вечарыны, размовы пра палітыку, стасункі. А Чашчын жа адразу папярэджваў: альбо ты здымаеш, альбо ўдзельнічаеш. Таму фотагісторыя ў Дар’і не атрымаецца. Пра гэта мы даведаемся ў канцы кнігі, з маналогу Чашчына. Гэты эмацыйны маналог з’яўляецца кульмінацыяй рамана. Чашчын звяртаецца да гераіні, але напісана так, што здаецца: ён звяртаецца наўпрост да цябе.
Зрэшты, скончыцца ўсё добра, можна нават сказаць, што кніга мае хэпі-энд.
У сам раман трапілі тры рэвалюцыі: няўдалая беларуская 2010 года, удалая ўкраінская 2014 года, а таксама гіпатэтычная расійская, якой усё і скончыцца.
Але рэвалюцыя ў рамане — гэта і самаадчуванне гераіні. Яшчэ ў пачатку кнігі Дар’я разважае пра мінскія пустыя плошчы, па якіх, як жукі, поўзаюць міліцэйскія патрулі. Як жа так? Бо плошчы патрэбныя для рэвалюцый, для мітынгаў, бо навошта гораду плошча, калі на яе не выходзяць людзі? І жыццё гераіні павінна быць насычанае, бурнае, як рэвалюцыя, а інакш, навошта такое жыццё патрэбнае?
Для Арцёмавай падкрэслена не важная рэальная тапаграфія, таму гарадскі раён у яе мае назву Хуева-Кукуева, УУС — Ябанскае, а помнік — Піздзюкоўскаму.
Кніга напісана так, што калі б гэта быў фільм, дык ён складаўся б з адных буйных планаў. Ніколі нельга пабачыць, вызначыць, што там за героямі, на якім яны фоне, ці едзе ўдалечыні які аўтобус, ці бачная прамзона на гарызонце. Чытачу паказанае толькі тое, што адбываецца на адлегласці выцягнутай рукі. Затое ўсё гэта прапісана з такой дэталізацыяй, што можна разгледзець расколіну на кубку, волас, які прыліп, шнары і татуіроўкі на целе герояў, кроплю чырвонага віна на белай кашулі.
Тэкст перанасычаны параўнаннямі, якія бліжэй за ўсё да набокаўскіх, нейкія лепшыя, нейкія горшыя, але яны робяць напісанае шчыльным, чапляюцца за ўспрыманне, добра візуалізуюць тое, што адбываецца.
Хочацца верыць, Кася Камоцкая атрымае вялікае задавальненне ад чытання, і, калі кнізе «Я і ёсць рэвалюцыя» ўручаць прэмію, мы разам адзначым гэта на Залатой Горцы, 2.
