Сёння, 15 студзеня, спаўняецца 115 гадоў з дня нараджэння таленавітага беларускага скульптара Заіра Азгура. У гэты дзень прыгадваем некаторыя цікавыя факты з біяграфіі аднаго са стваральнікаў сучаснага беларускага выяўленчага мастацтва.
Заір Азгур нарадзіўся ў 1908 годзе на Сенненшчыне, дзяцінства было цяжкім. Але юнацкія захапленні прывялі яго ў майстэрню Юдэля Пэна, а потым у Віцебскі мастацкі тэхнікум. Акрамя Віцебска, Азгур вучыўся ў Вышэйшым мастацка-тэхнічным інстытуце ў Ленінградзе, у Кіеўскім мастацкім інстытуце і Тбіліскай акадэміі мастацтваў.
У той час Азгур выглядаў даволі авангардна — то носіў бант замест гальштука, то хадзіў з паголенай пад нуль галавой. Яўная алюзія на Уладзіміра Маякоўскага і ягоны рух футурыстаў. Але самому Азгуру ўсё ж бліжэй традыцыйная культура з яе дасканалымі прапорцыямі і ўзвышанасцю.
Заір Азгур з незавершанай скульптурай «Стральба з лука». Ленінград, 1927 год
У сваіх творчых пошуках ён значна апярэджваў час, бо яшчэ ў 20-я гады пачаў рабіць скульптуры, якія вельмі нагадваюць антычныя статуі. І не так важна, хто быў выяўлены — трактарыст ці будаўнік. Бо просты працоўны чалавек сваім абліччам нагадваў хутчэй грэцкага бога, які сышоў з Алімпу да людзей. Пры чым што цікава: сам скульптар яшчэ ў студэнцтве сур’ёзна займаўся культурызмам — гартаваў разам з сябрам свае цягліцы і сілу волі. Ім, відавочна, не хацелася быць слабымі, а мяняць рэчаіснасць яны пачыналі з сябе самых.
Заір Азгур з працамі «Будаўнік» і «Трактарыст», 1929 год
Талент Заіра Азгура разгледзілі даволі рана, таму ўжо ў сярэдзіне 20-х гадоў у яго, яшчэ зусім юнака, пачынаюць з’яўляцца першыя замовы. Пры чым рабілі іх вядомыя людзі, але і ён хацеў трапіць у іх кола. На схіле дзён Азгур прыгадваў тыя часы так:
«У самым пачатку свайго творчага шляху я адчуваў у сабе прызванне партрэтыста—гісторыка, хаця ніколі ў той час так сябе не называў. Мне было цікава, патрэбна, спакусліва ствараць галерэю партрэтаў людзей, якія стаялі ля вытокаў беларускай савецкай дзяржаўнасці, былі пачынальнікамі новай культуры».
«Будаўнік» Заіра Азгура, 1929 год
І ён ствараў, пакідаючы ва ўспамінах апісанні людзей амаль што з фатаграфічнай дакладнасцю. Вось якім паўстае Зміцер Жылуновіч, старшыня першага ўраду Савецкай Беларусі, якая была абвешчана ў студзені 1919 года:
«Памятаю першае ўражанне ад сустрэчы з Гартным. Невысокага росту, даволі поўны чалавек з вельмі ўважлівым позіркам. Рукі мускулістыя, моцныя далоні. З людзей, якія ведаюць фізічную працу. Падлеткам Змітрок Жылуновіч зведаў работу ў гарбарні, а работа патрабавала і спрыту, і намаганняў. Мястэчка Капыль, мабыць не было прамысловым, аднак дробныя фабрыкі і майстэрні фарміравалі там рабочы клас».
Скульптар Міхаіл Керзін у майстэрні Заіра Азгура падчас працы над партрэтам доктара Манахава. Фота: zviazda.by
Нехта распавёў пра таленавітага скульптара Якубу Коласу і той фінансава падтрымліваў маладога чалавека, пакуль ён вучыўся. Азгур адзначаў, што «Колас, калі пазіраваў, быў больш гаваркі, чым звычайна», а параўноўваў ягоную знешнасць з героямі знакамітага рамана:
«Перада мной сядзеў чалавек з вусікамі і з эспаньёлкай у такой задумлівай і рамантычнай позе, што мне ён раптам здаўся падобным на аднаго з герояў Аляксандра Дзюма. Не то Партос, не то нехта другі з мушкецёраў».
Якуб Колас у майстэрні Заіра Азгура, 1949 год
Добра знаёмы Заір Азгур быў і з Янкам Купалам, нават некаторы час жыў у яго. Старэйшы таварыш уводзіў Азгура ў багемныя колы, аб чым той потым прыгадваў з усёй непасрэднасцю і ўдзячнасцю:
«Я стараўся бліжэй сысціся з тымі літаратарамі, з якімі мяне знаёміў Янка Купала. Мне чамусьці здавалася, што Іван Дамінікавіч іншы раз спецыяльна рабіў так, каб я быў адрэкамендаваны каму-небудзь з іх у якасці маладога скульптара і ўжо будучага партрэтыста майго новага знаёмага. Іншы раз гэта рабілася ім жартаўліва, іншы раз — амаль афіцыйна, іншы раз — як бы мімаходзь».
Заір Азгур у сваёй майстэрні
З маладзейшых пісьменнікаў сябраваў Заір Азгур з Янам Скрыганам і Кузьмой Чорным. Акрамя скульптуры, займаўся графікай — ілюстраваў апавяданні Чорнага для савецкіх выданняў першай паловы 30-гадоў. Свайго сябра згадваў такім чынам:
«Чорны быў вялікі псіхолаг, ён жа быў і гісторык. Ён умеў разгарнуць апавяданне не толькі з пункту гледжання гістарычных падзей, але і з пункту гледжання росту чалавека ў часе. І яшчэ адна цудоўная якасць была ў Кузьмы Чорнага. Думаў ён сінтэтычна. І пейзаж, і абставіны, у якіх дзейнічаюць героі, і гістарычныя падзеі да таго арганізаваны, што адчуваеш і час, і асоб, і ўсю эпоху. Мне нават здаецца, што і колер, і музыку можна адчуць у Чорнага».
Ілюстрацыя да зборніка апавяданняў Кузьмы Чорнага
Заір Азгур праявіў сябе і ў літаратуры. Ён напісаў 5 кніг успамінаў і нарысаў пра асобаў, з якімі быў знаёмы. У ягоных кнігах нашыя пісьменнікі ды і іншыя дзеячы паўстаюць абсалютна жывымі людзьмі, у іх не бачна ніякай «забранзавеласці»:
«Неяк пад вечар Чорны завітаў да нас ў госці.
— Добры дзень у хату. Як вы жывяце-маецеся?
Мы кажам:
— Нішто сабе.
— Свінні ў вас, бачу, на каўбасы гадуюцца, пчолы на мёд рояцца, каровы на малако дояцца, і, дзякуй богу, бачу, што сам Заір цэленькі прыйшоў з майстэрні...
Усе зарагаталі. Прыйшлося на стол ставіць і каўбасы, і мёд, і малако, на што даў намёк сваім жартам Кузьма Чорны».
Заір Азгур.Фота: bis.nlb.by
Пасля Вайны талент Заіра Азгура раскрыўся напоўніцу. Ім былі створаны скульптурныя кампазіцыі, якія стаяць у многіх гарадах былога Саюза, не толькі ў Беларусі. У 1952 годзе ён стварыў першы помнік Янку Купалу — бюст, які раней стаяў у сталічным Александраўскім скверы, а потым быў перавезены на радзіму паэта ў Вязынку. Увасобіць у скульптуры Заір Ісакавіч і Якуба Коласа разам з яго героямі, якія з 1972 года стаяць на плошчы, названай у гонар паэта, у Мінску.
Да самай сваёй смерці ў 1995 годзе ён кожны дзень працаваў у майстэрні, ствараючы сапраўдныя помнікі эпохі. У 1996 годзе ў майстэрні быў адкрыты музей.
