У сваім спецпраекце Кірыл Стаселька гутарыць з аўтарамі пратэсных плакатаў, каб даведацца, хто гэтыя асобы і што хаваецца за кароткімі мэсіджамі на іх плакатах. У гэтым матэрыяле пра плакат, першыя дні пратэстаў, «вертыкаль» улады і свой плакат распавядае Марына.

Пра плакат («Так ещё не провожали ни одного человека»). Калі недзе 12 жніўня пачалі выходзіць жанчыны і стаяць з кветкамі ў ланцугах салідарнасці, памятаю, стаяла на Каменнай Горцы. Атмасфера была наступнай: ланцуг салідарнасці расцягнуўся на некалькі кіламетраў — ад Пушкінскай да Каменнай людзі стаялі плячо да пляча — перыядычна незнаёмцы падвозілі ваду, прысмакі, цукеркі, шакаладкі. Проста людзі, якім не ўсё роўна. Машыны бібікалі няспынна. 

І я вось так стаю пару гадзін, і да мяне прыходзіць усведамленне, што ўсе гэтыя людзі, то бок кожны першы мінак, тут толькі таму, што спрабуюць усімі магчымымі і даступнымі спосабамі сказаць Лукашэнку, што яму час сыходзіць. І сітуацыя падалася мне настолькі абсурднай, што я падумала: «Так яшчэ нікога не праводзілі». Мне так смешна стала. А ў нядзелю, літаральна перад выхадам, напісала плакат з гэтым інсайтам.

«Не чалавек». З гэтым плакатам мы выйшлі 16 жніўня ў першую, так бы мовіць, нядзелю мірных пратэстаў. Людзей быў поўны горад. Памятаю, па мосце на Нямізе над Свіслаччу ішоў вялізны натоўп людзей, я такога ніколі не бачыла, і як бывае, калі першы раз выязджаеш куды-небудзь у Еўропу і бачыш архітэктурныя помнікі, адольвае нешта накшталт культурнага шоку, калі не можаш адарваць погляду і мозг спрабуе звыкнуцца з тым, што навакольная рэчаіснасць можа выглядаць так.

Са мной адбывалася прыкладна тое самае. Я ўсё глядзела на гэты вялікі чырвона-белы струмень, і мне здавалася, што падзеяў такога грандыёзнага маштабу ў Мінску сапраўды не было, і хто ведае, ці паўторацца яны.

Успомніла пацешны факт: за ўвесь дзень, пакуль мы стаялі з плакатам, да мяне падышло ў розны час не менш за 5 чалавек дакладна з фразай «Ён не чалавек» (надпіс на плакаце — «Так ещё не провожали ни одного ЧЕЛОВЕКА»).

Пра пратэсты. Я, як і многія ў 2020-м, хадзіла на выбары. Пратаколы пасля выбараў не вывесілі на многіх участках. На маім участку скончыліся бюлетэні ў дзень галасавання праз «наплыў людзей у дні датэрміновага галасавання». Гэта ж абсурд. Гэта ўжо не бяскрыўдная падтасоўка для статыстыкі, гэта нахабная фальсіфікацыя. І тое, што рабілася пасля... 

Адсутнасць інтэрнэту, навіны на Нехце... Было страшна. Было вельмі страшна. Светлашумавыя, аўтазакі, людзі ў масках, кулі, фатаграфіі гематом нявінных людзей. Гэтыя пара дзён пасля дзявятага — адзін з самых страшных момантаў на маёй памяці. Калі чытаеш пра ВАВ, сэрца разрываецца ад усведамлення таго, што давялося перажыць такім жа людзям, як ты. Але калі нешта па сутнасці настолькі ж зверскае і антыгуманнае адбываецца за паўкіламетра ад твайго дома... Было вельмі страшна, і гэта не проста словы.

І, зразумелая рэч, шукаеш любыя даступныя спосабы спыніць гэты кашмар наяве, паказаць, што так не мусіць быць. Бываюць моманты, калі немагчыма маўчаць. Гэта быў адзін з іх. Таму, думаю, у тую нядзелю выйшла так шмат людзей.

Мысленне — злачынства. Сутнасць гэтай сістэмы, я думаю, можна адчуць, знаходзячыся амаль на любой сацыяльнай прыступцы. Напрыклад, яшчэ ў школе абсурднымі заўсёды здаваліся фразы класнай кіраўніцы пра тое, што калі не ўступім у БРСМ, то ва ўніверсітэт мы, хутчэй за ўсё, не трапім. І гэта ўдзёўбваць як факт на працягу ўсёй сярэдняй школы, пакуль ты дзіця. А на пытанне «Чаму?» ніколі не бывае ўцямнага, хоць крыху аргументаванага адказу. Збольшага, мне здаецца, яны самі не ведаюць навошта. Хоць чаму ж збольшага...

То бок з ранняга дзяцінства ў людзях заахвочваецца сляпое прытрымліванне незразумелых рытуалаў, адсутнасць усякага запытання. Мне здаецца, гэта выдатная ілюстрацыя сутнасці працы ўсялякай «вертыкалі» ўлады. Людзі ў нейкі момант проста становяцца бяздумнымі марыянеткамі, хоць такое вызначэнне гучыць крыху пафасна.

Калі я заканчвала каледж, памятаю, мой дыпломны кіраўнік неяк сказаў: «Ну, ты ж разумееш, што чалавек знаходзіцца ў сістэме, якой павінен падпарадкоўвацца». Мне такімі недарэчнымі здаліся яго словы тады, а казаў ён цалкам сур’ёзна. То бок чалавека пазбаўляюць права выбару. Яму кажуць, што ён мусіць рабіць, і чакаюць пакуль ён падпарадкуецца. Думку, жывую думку, жывыя парывы ​​прыраўноўваюць да каляоруэлаўскага «думказлачынства». А свядомасць — гэта ж тое, што адрознівае нас ад жывёл. А сістэма, у якой мы існуем, не хоча бачыць у людзях людзей. Іх мэта — пераконваць цябе, што ты вінцік, а гэта не так.

Кірыл Стаселька, budzma.org