4 мая ў Цэнтры даследванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі святкавалі юбілей — у красавіку выйшаў 10-ы нумар зборніка навуковых артыкулаў «Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні». З гэтай нагоды адбылася прэзентацыя выдання, на якую завіталі яго выдаўцы, аўтары і чытачы.

Упрыгожылі імпрэзу жывая музыка і спевы ў выкананні Кацярыны Радзівілавай (дуда, колавая ліра, жалейка). Сярод іншага, пад акампанемент колавай ліры Кацярына выканала духоўны верш, запісаны ў Салігорскім раёне Ліліяй Баранкевіч ад Матроны Міхнавец, дачкі лірніка Івана Сарокіна.

Кацярына Радзівілава

Пра фальклор — і не толькі

Зборнік заснаваны Цэнтрам даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы. Ён з’яўляецца фундаментальным і знакавым для беларускай навукі. Выходзіць раз на год, пачынаючы з 2014 года, у выдавецтве «Беларуская навука». Што адметна — цалкам на беларускай мове, артыкулы замежных аўтараў перакладаюцца.

Выданне разлічана не толькі на адмыслоўцаў і экспертаў (фалькларыстаў, этнолагаў, мовазнаўцаў, мастацтвазнаўцаў, краязнаўцаў), але і на ўсіх тых, хто цікавіцца народнай спадчынай. Набыць яго можна ў кнігарні «Акадэмкніга», сетцы «Белкніга».

Накірунак даволі шырокі: нематэрыяльная культурная спадчына Беларусі. Аўтары закранаюць розныя аспекты традыцыйнай культуры: аналізуюць і параўноўваюць фальклорныя тэксты, даследуюць міфалогію, абрадавыя практыкі, музычнае мастацтва, сакральную геаграфію і інш. Публікуюцца ўнікальныя архіўныя запісы, матэрыялы этнаграфічных экспедыцый па розных рэгіёнах нашай краіны і за яе межамі, агляды і рэцэнзіі, інтэрв’ю з даследчыкамі і іншыя матэрыялы.

Сярод рубрык: «Даследаванні», «Беларускі фальклорна-этналінгвістычны атлас», «Беларускі фальклор у гістарычных дакументах», «З рукапіснай фальклорнай спадчыны», «Матэрыялы і вынікі палявых даследаванняў», «Фальклор беларусаў замежжа», «Агляды і рэцэнзіі», «Юбілеі».

Слова — галоўнаму рэдактару

Падчас прэзентацыі галоўны рэдактар зборніка, доктар філалагічных навук, НАН Беларусі Таццяна Валодзіна, расказала пра гісторыю стварэння выдання, выказала падзякі ўсім, хто спрычыніўся да гэтай справы.

Таццяна Валодзіна 

У пачатку 2000-х гадоў беларускія фалькларысты задумаліся над тым, дзе ж прадстаўляць грамадству свае дасягненні — у суседніх краінах такія профільныя выданні ўжо існавалі. Сабралася кола аднадумцаў, у якое ўвайшлі вядомыя беларускія навукоўцы: Уладзімір Лобач, Анастасія Гулак, Алена Боганева, Мікалай Антропаў, Юрый Внуковіч, Яніна Грыневіч, Сяргей Санько і інш. Так стварылася першая рэдакцыйная рада. Сярод кансультантаў былі сапраўдыныя карыфеі, і найперш Арсень Ліс. З цягам часу дадаваліся новыя велічыні міжнароднага «значэння»: Альберт Байбурын, Фларэнціна Бадаланава-Гелер, Андрэй Мароз, Станіслава Небжэгоўска-Бартміньска, Любінка Радэнкавіч, Марэ Кыйва. Падтрымалі пачынанне такія слынныя навукоўцы, як Іна Швед, Сяргей Віцязь, Елізавета Квілінкова, Тадэвуш Навагродскі.

І хоць абсалютна ўсе тэксты прысвячаюцца беларускаму фальклору, тэматыка паступова пашыраецца. Калі першы нумар быў «вузкафальклорным» і прысвячаўся вуснай паэтычнай творчасці, то наступныя выпускі выходзілі далёка за межы фалькларыстыкі.

Як падкрэсліла рэдактарка, галоўнае застаецца нязменным. У цэнтры ўвагі — беларускі фальклор, якому прысвячаюцца абсалютна ўсе матэрыялы, нават калі аўтары — з Літвы, Расіі, Украіны, Балгарыі і г. д. Напрыклад, у першым нумары змяшчаецца артыкул немца Пауля Бартэльса «З жыцця беларускага вясковага насельніцтва Смаленскай губерні», а таксама тэкст балгарскай даследчыцы Фларэнціны Бадаланавай пра народную Біблію беларусаў, які выйшаў ажно ў Новай Зеландыі.

Некаторыя выпускі сталі тэматычнымі«. Напрыклад, другі быў прысвечаны абраду «Ваджэння Куста» (артыкулы Вольгі Шарай і Рымы Кавалёвай), а трэці — такой таямнічай і цікавай тэме, як замовы; навукоўцы з розных краін прадставілі свой погляд на гэтую ўнікальную з’яву беларускай традыцыйнай культуры.

У шэрагу нумароў публікаваўся Беларускі фальклорна-этналінгвістычны атлас. Гэта цудоўны даследчы інструмент, які дазваляе ўбачыць пашырэнне пэўнай традыцыі, абраду, легенды і г. д. на мапе. Мапы падрыхтаваныя Цімафеем Авіліным.

Вельмі важная рубрыка — «Беларускі фальклор у рукапісах і архівах». У 5-м выпуску былі апублікаваныя рукапісы Яна Чачота — адзін з самых ранніх тэкстаў беларускага фальклору. Іх падрыхтаваў да друку Вячаславў Мартысюк («Ян Чачот — збіральнік беларускіх народных казак»).

У межах рубрыкі «Фальклор беларусаў замежжа» аўтары прайшліся літаральна па ўсіх межах нашай краіны — Пскоўшчына, Браншчына, Смаленшчына, таксама даследвалі творчасць беластоцкіх беларусаў. Напрыклад, артыкулЮрыя Внуковіча і Яніны Грыневіч «Фальклорная спадчына Смаленшчыны ў Архіве ІМЭФ імя К. Крапівы НАН Беларусі».

Рэдактарка адзначыла працу, падрыхтаваную Дзмітрыем Скварчэўскім і Віталём Былем — «Запісы з Бернардзінскага архіва 1764 г. як этнаграфічная крыніца». Дагэтуль лічылася, што пісьмовыя гістарычный крыніцы па фальклоры пачалі актыўна з’яўляцца недзе з ХІХ стагоддзя — а тут ажно на стагоддзе раней!

Таццяна Валодзіна падкрэсліла важнасць навуковага прызнання зборніка, у тым ліку на міжнародным узроўні. Ён уваходзіць у «Пералік навуковых выданняў Рэспублікі Беларусь для публікавання вынікаў дысертацыйных даследванняў»: з 3-га нумару — па спецыяльнасці «фалькларыстыка», з 9-га — таксама па спецыяльнасці «этналогія». Пачынаючы з 8-га выпуску зборнік уключаны ў базу даных Расійскага індэкса навуковага цытавання (РІНЦ), а з гэтага года — і ў навукаметрычную рэфератыўную базу дадзеных Scopus, адну з самых прэстыжных у свеце.

З вялікай цеплынёй і ўдзячнасцю згадала галоўная рэдактарка зборніка беларускага фалькларыста і музыку Яўгена Барышнікава — менавіта дзякуючы яму выданне мае сваю старонку ў інтэрнэце. На сайце выкладзена большая частка матэрыялаў — рэзюмэ, анатацыі, метаданыя. У раздзеле «Архіў выпускаў» можна прачытаць тэксты цалкам.

Таццяна Валодзіна спадзяецца, што выданне «дарасце» да рубрыкі «Рэцэнзіі», што пакуль не вельмі атрымліваецца — на беларускай прасторы, на жаль, пакуль няма культуры навуковага рэцэнзавання.

Пляцоўка для даследчыкаў

Сваю павагу і падзяку выданню выказалі яго аўтары, навукоўцы. Гісторык Сяргей Грунтоў (Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры) зазначыў, што «Беларускі фальклор» стаў плёнам супрацы многіх людзей, іх энтузіязму, веры ў тое, якой павінна быць сапраўдная навука:

«Гэта адзін з самых важных гуманітарных часопісаў за апошнія 10 гадоў, якія застануцца памяццю пра нашае пакаленне, як «Наш край» ў 20-я гады ці «Спадчына» ў 90-я. Такое ж месца сёння займае і «Беларускі фальклор».

 Сяргей Грунтоў

Выказала сваю пашану выданню беларускі мастацтвазнавец, культуролаг, этнолаг Вольга Лабачэўская. У адным з нумароў быў надрукаваны яе артыкул — па вызначэнні Т.Валодзінай, «топавы», праграмны, вельмі каштоўны і патрэбны ў культурнай прасторы Беларусі («Патрыятычная міфалогія беларускага арнаменту прафесара М. С. Кацара»). Артыкул атрымаў Прэмію Міжнароднага Кангрэсу даследчыкаў Беларусі.

Вольга Лабачэўская

Вольга Лабачэўская падкрэсліла, што зборнік «Беларускі фальклор» — важная і, напэўна, адзіная пляцоўка, дзе магчыма друкаваць такія артыкулы. І ён за гады свайго выхаду перарос свой першапачатковы накірунак, даследуе беларускую традыцыйную культуру наогул. Сёння ў ім можа апублікаваць вынікі сваёй працы не толькі фалькларыст ці філолаг, але і этнограф, і мастацтвазнаўца.

Падзякавала калегам кандыдат філалагічных навук Вераніка Курцова, загадчыца аддзела дыялекталогіі і лінгвагеаграфіі Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі. Яна пажадала выданню новых ідэй і новых аўтараў.

Вераніка Курцова

У кожнага нумара зборніка маецца свая «гаспадыня» — выдавецкі рэдактар. З першых нумароў гэтую важную функцыю выконвае Таццяна Лапцёнак. Яна назвала «Беларускі фальклор» тварам нашага народа. Па яе словах, ён адрозніваецца ад іншых акадэмічных выданняў нават вокладкай, і наогул паламаў шмат стэрэатыпаў сваім з’яўленнем.

Таццяна Лапцёнак

Галоўную ролю ў любой справе грае асоба — і ў дадзеным выпадку гэта асоба Таццяны Валодзінай, лічыць сябра рэдкалегіі і аўтар зборніка, навуковы супрацоўнік сектара этналінгвістыкі і фальклору Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Алена Боганева, якая далучылася да віншаванняў.

Алена Боганева

«Зборнік, у адрозненне ад кнігі, — не кропка, а працяг. Мы не падвозім вынікі, а радуемся таму, што сёння маем,» — зазначыла напрыканцы імпрэзы Таццяна Валодзіна. На яе думку, ёсць куды імкнуцца і развівацца.

Вольга Загорская, budzma.org