Белліт зручны ў карыстанні, бо не патрабуе нічога звышнатуральнага. Яму хапае тваёй абыякавасці. Простага дазволу існаваць побач і не замінаць падставовым жыццёвым працэсам. Дыхаць пылам на палічках дзяржаўных крамаў. І класціся ў прыватных пад крыўдную шыльдачку “Усе кнігі – адзін рубель”. Сябрукі і ворагі, авантурысты, фаталісты, піжоны, рэперы, тытаны сэксу ды героі алкафронту… Аднолькава пафасныя. Татальна неабавязковыя. Драўляны бокс з блокам твораў нашай набелісткі – найлепшы помнік (як бы) сучаснай словатворчасці. Несці цяжка. Кінуць шкада. Чытаць – а навошта? Хай стаіць. Пытанне якасці тэксту робіцца канчаткова непрыстойным. Аўтар пры справах: збірае падабайкі ды змагаецца за статус. Гульня перайшла ў партэр. Дакладней – нікуды адтуль не сыходзіла.
I
Што замінае чытацкай асалодзе? Звышсур’ёзнасць райтара.
Напружаная прага трыумфу. Гульня ў пралічаны поспех. Вера ў тое, што вось гэтым разам усё атрымаецца. І ўсе нарэшце павераць, што ты не лузер, а зайка.
Аўтар падзяляе з чытачом не кайф ад супольнага падарожжа, а свае асабістыя комплексы ды траўмы. Свой сіндром недакаханасці.
Гэта не я лажаю. Гэта мяне, прыўкраснага, не зразумелі.
Зноў пракол. Лайно краіна. Я ахвяра. Акей. Пайду далей біцца галавой у тую ж браму.
Але насамрэч тое, што ты не атрымаў Гедройця, – не правал каманды Гедройця. Гэта правал тваіх дурных надзеяў на Гедройця. Эмацыйнай залежнасці ад сюжэту, дзе ты недарэчы.
Што зрабіў калісьці Бахарэвіч, сыходзячы з Саюза пісьменнікаў пасля істэрычнай крытыкі свайго “Гамбургскага рахунку”? Зламаў чужую гульню. Дакладней, зразумеў яе як чужую. Вызваліўся ад непатрэбнага. Але ж тое было даўно. Цяпер нармальна атрымаць (сапраўды вадэвільнае) чацвёртае запар другое месца – і не адмовіцца.
Верш тыдня: Альгерд Бахарэвіч “Сабакаловы”
Што робіць сёння Марціновіч, калі карцінна сцвярджае аб сваім канчатковым расчараванні ў прэміі Гедройця? Фактычна, чарговым разам плача, што не трапіў у пераможцы. Разважае пра несправядлівасць прызначэнняў і кланавыя інтрыгі. Скача, як хлопчык: “Дзядзечкі, хачу да вас!” Аўтар просіцца ў вышэйшую лігу. А не бяруць! Дык, можа, яна папросту не твая?
Што, дарэчы, аб’ядноўвае сучбеліт з ягонай вайной вакол прэмій і сучбелкіно з ягонымі наіўнымі гульнямі з дзяржавай (ай-ай, такое няшчасце: на “Лістапад” сёлета адбірае Мінкульт!)? Эскалацыя залежнасці. Ад экспертаў. Ад чынавенства. Ад прысутнасці крытыкі. Ад адсутнасці крытыкі. Ад медыяў і рэйтынгаў. Ад дазволаў. Ад забаронаў.
Спачатку кладзёмся ў траўматычны патэрн, а потым лямантуем. Зрэшты, каму скардзіцца? Ніхто ж не прымушаў.
II
Найпрасцейшае выйсце: не гуляцца з тымі, каму няма даверу. Найгоршы варыянт: стаяць побач і крычаць пра сваю крыўду. Акей, табе нецікава. Дык адыдзі. Жыві асобна.
Што замінае вызваліцца? Прага дадатковага легалайзу. Сляпая вера, што ён істотны.
Узнагароды ды прэміі сапраўды дзесьці працуюць як машыны поспеху: падвышаюць наклады, будуюць рэпутацыі, ствараюць медыйны рэзананс, вырабляюць топ-райтараў. Так было за саветамі, калі пісьменнікі-лаўрэаты былі элітай і друкаваліся мільённымі накладамі. Так ёсць у суседзяў, дзе прэміі пракачваюць рынкавы попыт і выводзяць пісьменнікаў у поп-зоркі. Але не ў нас.
Айчынны поспех – пара дадатковых накладаў ды колькі соцень жыхароў шматмільённай сталіцы, што чакаюць твайго аўтографа. Аднойчы. І што? І ўсё. Ты не генерал, а статыстычная памылка. Нябачны герой умоўнага фронту. Здань гарызантальнага пейзажу.
Чарга па новы раман Віктара Маціновіча (фота)
Смешна разважаць пра “элітарнасць” у краіне з адсутнай культурнай палітыкай і аўтарытарным культур-менеджментам. Не менш смешна бачыць “элітамі” лятучыя партызанскія суполкі, абцяжараныя штодзённым пошукам рэсурсаў свайго існавання. І зусім ужо абсурдна лічыць, што элітарнасць вызначаецца лічбамі продажаў альбо меркаваннямі якога заўгодна журы якой заўгодна прэміі. Тым больш – асабістым меркаваннем асобнага аўтара. Пра сябе, даражэнькага.
Праблема з нашымі цацачнымі ўзнагародамі (што з Гедройцем, што з “Лістападам”) у тым, што за іх змагаюцца як за сапраўдныя. І тым самым непазбежна самі – згодныя-нязгодныя, мяцежныя-залежныя, падкрэслі патрэбнае – робяцца фэйсамі дурной батлейкі, самаробнага белкульт-мапет-шоў.
Iншай гульні, акрамя перадзелу ўмоўнай значнасці, як бы не праглядаецца. Застаецца толькі гуляцца альбо не гуляцца. А як тут не гуляцца? Тады ж цябе амаль няма!
III
Уздагон Ігару Бабкову з ягонымі “партызанамі і менеджарамі” ёсць спакуса падзяліць наш літпрацэс на прывідаў і імітатараў.
Першых слаба бачна. Другія звяздзяць у фота-сторыз ды бясконца сэлфяць. Першыя вырабляюць тэксты. Другія – рэпутацыі. Першыя ведаюць смак мовы. Другія – рэжысуру хайпу. Для першых тэкст – адзіны магчымы лад існавання. Для другіх – інфармацыйная нагода. Першым пісаць трэба, каб адчуваць сябе жывым. Другім – каб адсыпалі пернічкаў.
Самае смешнае, што часам гэта тыя ж самыя людзі.
У байнэце горача: пісьменнікі спрачаюцца, чытачы засноўваюць сваю прэмію
Друкарка працуе. Але словы важаць усё менш. Бо ператвараюцца ў вербальны фарш. У прадмову чарговага харэаграфічнага эцюду – віртуальнай бойкі ці сеткавага банкету.
Плач. Фэйсбуч. Крычы. Скачы. Хто не скача, той мярцвяк.
У нашым фэйкавым літ-Хэлувіне не бачна галоўнага. Сапраўднай крыві. Сапраўдных кніжак. Тэкстаў-нажоў, за вастрыню якіх хацелася б заплаціць.
Максім Жбанкоў
