“Дынама”, “Тарпеда”, “Спартак”, “Лакаматыў”… Мантры майго маленства. Банды жвавых хлапцоў, здольных забіваць у самых неспрыяльных умовах. У дзяржаве з адсутнай палітыкай, закрытай мяжой і культурнай цэнзурай футбол – тым больш глабальны – выконваў абавязкі поп-шоў правільнай арыентацыі. Узорнай машыны эмоцый. “Го-о-о-л!”
І вось вам героі нябачнага фронту. Агенты дынамічнага патрыятызму на вайне дзяржаўных амбіцый. Што з тых часоў змянілася? Няшмат. “О, спорт, ты – мир!” – хлусня і правакацыя. Бо кожны мундыяль будуе не татальную згоду, а агульнае шаленства. Фестываль істэрык, дзе перамога ў чвэрцьфінале – усенародны трыумф, а фінальная параза – ледзь не нацыянальны калапс. Чалавецтва сістэмна і тэхнічна заганяюць у неадэкват. Таму што ён патрэбны адразу ўсім.
Час ад часу нацыі з’язжаюць з глузду. І робяцца масоўкай. Фарбуюць твары ў колеры родных рэжымаў. Надзяваюць папяровыя какошнікі і кардонныя шаломы. Танчаць джыгу ў бікіні. Равуць на вуліцах баявыя гімны. Чапляюцца да незнаёмых бландынак і гасяць выпадковых брунетаў. Заліваюць апельсіны шампанам, а галы – півасам напалам з тэкілай. Фоткаюцца з паліцэйскімі сабакамі – ад чаго абодва бакі трохі фігеюць. Плачуць ад шчасця і смяюцца ў адчаі. Часам адначасова. У той самай кнайпе. Ля таго ж самага экрана.
Гэта хвароба. Гэта залежнасць. Гэта палітыка. Гэта бабло. Гэта спорт.
Спорт – дзіўная істота сумнеўнага паходжання. Бацька – балаган, маці – вайна, шыбанутыя сястрычкі – дзіцячыя гульні, змрочны братэла – чорны бізнес, хросныя цёткі – прапаганда з агітацыяй. Ён ловіць нас на дазняк эмоцый, каб выгадаваць стабільную (пост)спартовую залежнасць – звычку падзяляць свет на сваіх і чужых. Бачыць яго праз прызму сутыкненняў ды канфліктаў. Рваць дупу дзеля перамогі. Слепа раўці за “нашых”. І кідаць свае бурацінныя грошыкі ў кішэні рэжысёраў футбольнай фіесты.
Каб свята адбылося, трэба няшмат: азарт, супрацьстаянне, шоў-дызайн ды агрэсіўны медыяхайп. Падмена экзістэнцыі стрымінгам.
Што зменіцца ў жыцці канкрэтнага грамадзяніна канкрэтнай краіны, калі заб’юць ды адчэмпіёняць? Ну, перамаглі. Напэўна, ура. Хэй-хэй-хэй. Кульнулі. Адаспаліся. І зноў на працу.
Для прасцяка перамога – бліц-фаер-шоў. Грымнула – а далей цішыня. Далей ўсё як было.
А вось на вышэйшых паверхах – інакш. Там шматхадовачка. Жыццё на адсоткі папярэдніх трыумфаў. Прамоцыя рэжыму. Сістэмнае канструяванне паэтыкі змагання і барацьбы. Перамаглі – бо дзяржава моцная і лідар выдатны. Не перамаглі – бо ворагі зайздросцяць і ладзяць шкоды. Будзем змагацца далей. Гадаваць найлепшых байцоў да адвечнай бітвы амбіцый. Тут, калі хто не ў курсе, Радзіму абараняюць.
Рок-канцэрт, палітычны сход, рэкламная гульня, спартовае спаборніцтва – схемы тыя самыя. Мабілізацыя. Гуртаванне лаяльнай суполкі. Ахвяраванне асабістым у імя агульнага. Дзеля “сваіх” – прызначаных у героі.
Кім прызначаных? Кім трэба! Ваша справа – салідарны энтузіязм. Фанацкі патрыятызм. Сцягі ў першы шэраг! Вувузелы на выхад!
Праблема са спортам у тым, што ён ператварае дваровы фан у глабальны экстаз. Пакуль пасуеш сябрукам і б’еш у брамку з дзвюх цаглінаў – гэта тваё. Прыватнае. Свойскае. А вось мундыяль – ужо агульнае. І ты трапляеш у пастку татальных прыхільнасцяў і грамадзянскіх абавязкаў. Ці варта заўзець за сваіх, калі яны лажаюць? Ці можна заўзець за сваіх, калі ваш галоўны – казёл? Як ні адкажы – будзе няёмка. А галоўнае – бессэнсоўна.
Профі-спорт – нармальная поп-індустрыя, серыйны выраб спажывецкага прадукту. Дзе – як у кожным сектары поп-культуры – шчыруюць культ герояў, медыя-тэхнікі, продакт-плэйсмент, рэкламнае замбаванне і фабрыкі зорак. Публічны спорт працуе як умоўная прастора з патаемнай рэжысурай народнага шчасця.
Глядзець супольна футбол – як бухаць у сумнеўнай кампаніі. Непрадказальныя вынікі. Невядомыя наступствы. Маўчаць – дзіўна. Крычаць – няёмка. А можа, яна за харватаў? Так, яна дакладна за харватаў! А я за каго… Блін, а за каго трэба?
Логікі тут няма. Розум не патрэбны. Каб правільна заўзець, трэба адключыць рацыё. І вярнуцца ў стан вулічнай хлапечай (неда)свядомасці, дзе галоўнае пытанне – хто каго заломіць. Пры тым, што насамрэч табе ўсё адно.
Фанацтва – прытулак самотных і школа залежнасці. Што, нашы вылецелі? Кажаш, іх і не было? А, няма справы! Знойдзем чужых “сваіх” – чарговы аб’ект нашай эмацыйнай згоды. Каб было да каго прыляпіцца, пакрычаць ды паплакаць.
Імітацыя любові спалучаецца з імітацыяй гераізму і арганізаваным патрыятызмам. Фэйк накладаецца на фэйк, нібыта салідарныя нібыта святкуюць нібыта падзею ў нібыта свабоднай краіне. Машыны сэнсаў ганяюць пустэчу.
Найгоршая з адзінотаў – самотнасць цвярозага розуму пасярод агульнага п’янага джазу. Адчуваеш сябе вычварэнцам. Чаму іх торкае – а вось цябе ніяк? Можа, слухаў не тое? Можа, чытаў зашмат?
Доктар, я хворы. Я не хачу перамог.
Максім Жбанкоў
