Рыга — Стакгольм — Мальмё — Стакгольм — Варшава — Стакгольм — Талін — Варшава — Кракаў — Варшава — Уроцлаў — Прага — Брно — Варшава — Прага — Берлін — Осла — Мос — Стакгольм — Нікозі — Тбілісі. Такім маршрутам праходзіць літаратурная адысея вядомага беларускага паэта Дзмітрыя Строцава. Перахапілі Дзмітрыя падчас літаратурнага фестывалю ў Тбілісі, дзе ягоныя вершы прагучалі на беларускай, украінскай, англійскай і грузінскай мовах. Паразмаўлялі пра ўражанні ад фестывалю, асаблівасці паэтычных выступаў у розных краінах, планы на будучыню і звышзадачу творцы ў сённяшніх абставінах.
Фота са старонкі Дзмітрыя Строцава ў Фэйсбуку
— Дзмітрый, прыезд беларускага пісьменніка ў Грузію на літаратурны фестываль нашы землякі чакалі з вялікім нецярпеннем. Вядома, што да гэтага ў Вас адбылася сапраўдная адысея па іншых краінах. Ці маглі б распавесці, з чаго пачынаўся гэты цікавы шлях пасля ад’езду з Беларусі?
— У мяне даўно, ужо шмат гадоў як наладжаны сталыя сувязі з калегамі ў розных краінах. Так атрымалася, што пандэмія незалежна ад нашых жаданняў умяшалася ў планы кожнага. Калі можна так сказаць, ад’езд супаў з цэлым шэрагам «падмарожаных», адкладзеных праектаў. Напрыклад, не так даўно ў мяне выйшла кніга ў Італіі. Адразу за ёй выйшла кніга ў Нарвегіі. Былі запрашэнні на некаторыя фестывалі. Атрымалася так: каб не сумаваць, я пабудаваў маршрут, нейкія дэталі дабудаваў па ходзе, і ў выніку склалася: Рыга — Стакгольм — Мальмё — Стакгольм — Варшава — Стакгольм — Талін — Варшава — Кракаў — Варшава — Уроцлаў — Прага — Брно — Варшава — Прага — Берлін — Осла — Мос — Стакгольм — Нікозі — Тбілісі.
Дзмітрый Строцаў на фестывальнай сцэне з Сяргеем Цімафеевым, паэтам з Латвіі, і з грузінскім літаратарам Шата Іаташвілі
— Ведаю, што Вашы мастацкія здольнасці распаўсюджваюцца не толькі на літаратуру, але і на выяўленчае мастацтва, на жывапіс. У гэтым неверагодным маршруце былі мерапрыемствы, акрамя літаратурных?
— Не. На дадзены момант усё ж існуе неабходнасць пэўнага засведчання своеасаблівай беларускай творчай прасторы. Неабходнасць стварэння моўнага ракурсу ў бок унікальнасці нашай культуры, адметнага беларускага позірку і на падзеі ў сваёй краіне, і на ўкраінскія падзеі. У 2020 годзе ўзнікла каласальная цікавасць да Беларусі, да беларускай паэзіі і ў прыватнасці да маёй паэзіі. У мяне вялікая колькасць перакладаў на шматлікія еўрапейскія мовы. І было цікава ўсе гэтыя выступы будаваць па нейкім такім полілінгвальным прынцыпе. Гэта значыць, калі я ў Кракаве, калі там жа знаходзяцца мая ўкраінская перакладчыца, польская перакладчыца, беларускі перакладчык — мы чытаем учатырох на розных мовах. Так і далей — у Берліне далучаецца нямецкі перакладчык і нямецкі голас. Адбывалася паўсюль прыкладна так, хоць кожны раз са сваімі нюансамі. Напрыклад, у Празе імпрэза праходзіла з некаторымі тэатральнымі элементамі, з акцёрамі. Але ж усё ў межах паэтычнага прадстаўлення.
— Якія ўражанні пакінуў у Вас асабіста Тбіліскі фестываль?
— Адразу трэба сказаць, што я вельмі люблю Грузію. Заўсёды сюды імкнуся, не заўсёды даязджаю. Першы раз прыехаў яшчэ за савецкім часам, у 1988 годзе. Люблю гэтую краіну і вельмі за яе перажываю — яна ўжо прайшла праз войны, і зараз ёсць небяспека працягу інцыдэнтаў. Таму для мяне вельмі важна наведвацца сюды, сустракацца з сябрамі, упэўнівацца, што тут усё добра. Запрашэнне на фестываль для мяне з’яўляецца вельмі каштоўным падарункам. На дадзены момант, маючы вялізны досвед удзелу ў фестывалях у Нарвегіі, у Швецыі, у іншых краінах, хочаш не хочаш, але заўважаеш, што ўсюды людзі жывуць па-рознаму. Аднак мяне ўражвае і абнадзейвае, што на такое маё засведчанне ёсць адэкватны водгук — я зноў апынаюся, зразумела ў творчым, і вельмі такім жывым, ні з чым непараўнальным асяроддзі. Так што толькі ўдзячнасць і шчырыя пажаданні, каб у Грузіі было мірнае жыццё, каб яна захоўвала сваё адзінства і квітнела надалей.
Шата Іаташвілі чытае верш Дзмітрыя Строцава на грузінскай мове
— Куды далей пасля Тбілісі вядзе Ваш неверагодны міжнародны маршрут?
— У Літву. Там запланавана міжнародная сустрэча эколагаў. Гэта адкрытае мерапрыемства, дзе бяруць удзел і навукоўцы, і творчыя людзі. Прычына такой адкрытасці зразумелая. Што такое экалогія? Жыццё чалавека ў згодзе з усім светам, з космасам, з прыродай, з самім сабой. Зразумела, што ўдзел творчых людзей у такіх дыялогах неабходны. Потым запланаваны выступ у Берлінскім клубе, потым тур перацякае ў Францыю, пасля ў Італію. Крыху пазней выстава і выступ — два розныя мерапрыемствы — у Мюнхене, зноў у Германіі. Усё распісана, усё вельмі сцісла ўкладаецца ў расклад. Трэба адпавядаць. Пасля такой своеасаблівай скаванасці і немагчымасці працаваць падчас пандэміі, зараз зноў усё наладжваецца. У запуску некалькі кніг на разных мовах у еўрапейскіх выдавецтвах. Гэта таксама вельмі важны момант.
— Вядома, што ўжо многія Вашы вершы перакладзены на грузінскую мову. Можа быць, ёсць верагоднасць выдаць зборнік і ў Грузіі?
— Пакуль прамых прапановаў не было. Паглядзім — гэта ўсё адбываецца нейкім цудоўным чынам. Вось, напрыклад, не думалася раней, і раптам польскае выдавецтва прапануе адразу дзве кнігі — на польскай мове і на ангельскай.
— Пры размове з адным з удзельнікаў фестывалю была закранута такая тэма, што любую творчую сітуацыю трэба выкарыстоўваць, каб данесці людзям праўдзівую інфармацыю пра тое, што адбываецца ў Беларусі, пра расійска-ўкраінскі канфлікт. Ці ёсць у Вас у гэтым плане нейкая звышзадача пры паэтычных выступах?
— Я б сказаў так, што нейкі час таму мне давялося сфарміраваць, або стварыць ці адкрыць для сябе такі новы жанр як паэтычны рэпартаж. Гэта з’ява мае свой час узнікнення — сярэдзіна і другая палова 2000-х гадоў. Так, гэта нейкі водгук на тое, што адбываецца вакол. Спроба для сябе сфармуляваць пэўныя ўяўленні, пераасэнсаваць уражанні. Але гэта не палітычны рэпартаж, не журналісцкі, а менавіта паэтычны. Гэта значыць, што мяне ў першую чаргу цікавіць чалавек вось у такой складанай, цяжкой сітуацыі. Не стратэгіі партый, не тактыка нейкіх такіх сіл уладных альбо праўладных.
Мяне захапляе чалавек, які ці супраць свайго жадання, або па нейкім уласным дазволе апынаецца ўцягнутым у катастрафічную сітуацыю. І, як апынулася, даваць голас чалавеку, які пакутуе, чалавеку ўзрушанаму і агаломшанаму — гэта важная задача. У паэта ёсць голас, ён можа за іншага альбо, дапамагаючы іншаму, гаварыць пра нешта значнае і неабходнае.
— Відавочна, што ў выніку такой рэтрансляцыі атрымліваецца не штосьці абстрактнае і адарванае ад жыцця, не прыдуманы творцам свет і героі ў ім, а больш экзістэнцыйная прастора — ці правільна будзе так пазначыць?
— Вось прыклад: у маёй блізкай украінскай сяброўкі адразу пасля пачатку вайны, у першыя тыдні расійскага ўварвання, на фронце загінуў сын. Не ваенны чалавек, ён проста пайшоў добраахвотнікам. Малады прыгожы хлопец, інтэлектуал. І ў мяне з’яўляецца тэкст — зварот да яе і да яго. Іншымі словамі — адзінства жывых і мёртвых. Я звяртаюся да забітага хлопца, і кажу: «Дзіма, ты вельмі падобны на маму...» і распавядаю яму пра пэўныя падзеі. І заканчваю словамі: «Ала, Дзіма вельмі падобны на цябе...» Такая сітуацыя, такі твор — гэта акалічнасці майго сяброўства. Але ў кантэксце вайны.
Іншая мая знаёмая харкаўчанка, яе імя Іна, займалася і працягвае займацца людзьмі з вялікімі фізічнымі праблемамі. Шмат гадоў яна забірала хворых з інтэрнатаў. З пачаткам вайны абшчына з 16 чалавек была эвакуіравана ў Італію. Іна ўладкавала ўсіх і... вярнулася ва Украіну. Сітуацыя вельмі асаблівая для яе кола сяброў — усе яе знаёмыя харкаўчане на той момант выехалі з горада. Я магу з ёй сазвоньвацца і гаварыць. Яна распавядае пра тое ці іншае. Невычайная сітуацыя: чалавек у горадзе, які ўвесь час пад абстрэлам. І зразумела, што яна мне распавядае значна болей, чым я ўключыў у тэкст. Але для мастацкага твора я пакінуў лінію, чым яна займалася да вайны, а потым момант вяртання ў зруйнаваны горад, каб аберагаць той дом, куды пасля вайны павінны вярнуцца хворыя людзі.
Іна
засталася на Халоднай гары
дакладней вярнулася
калі
адправіла ўсіх да Італіі
.з дзясятак гадоў
забірала з харкаўскіх
інтэрнатаў
людзей
з парушэннямі
апорна-рухальнай
сістэмы
пакуль не сабралася
абшчына альбо сям’я
.сябры-бізнесмэны
купілі кватэру
на Халоднай гары
для новай сям’і
ужо з шаснаццаці
чалавек
тут пасяліліся
самыя ўцятныя
.астатнія
збіраліся на святы
прыходзілі патусіць
вельмі важна ведаць
што ў цябе ёсць сям’я
ёсць дом
вельмі важна
аднойчы прыйсці да мамы
і распавесці пра першую
цяжарнасць
.Іна распавядае
калі пачаліся прылёты
дзеці вельмі спалохаліся
збіраліся
на Халоднай гары
прыціскаліся
адно да аднаго
.спачатку
усіх вывезла ў Дняпро
цяпер уся тусоўка ў Італіі
людзі з абшчыны святога Эгідыя
проста цудоўныя
запрасілі дзяцей у горы
накіроўваюць на абследаванні
дзеці атрымліваюць дапамогу
якой не маглі знайсці
ва Украіне
Дзмітрый Строцаў на фестывальнай сцэне з Сяргеем Цімафеевым, паэтам з Латвіі, і з грузінскім літаратарам Шата Іаташвілі
