Былы Гродзенскі праваслаўны епіскап Арцемій, зняты з пасады, даў першае вялікае інтэрв’ю на пенсіі. Размову з епіскапам Арцеміем (Кішчанкам) пра жыццё і служэнне ў Гродзенскай дыяцэзіі, спробы перапісаць найноўшую царкоўную гісторыю, разбурэнні 2020 года, сучасны стан рэчаў у царкве, публікуе «Вера+».
— Уладыка Арцемій, вы так доўга не давалі ніякіх інтэрв’ю, чаму наважыліся перапыніць маўчанне?
— Гэта было вымушанае маўчанне, звязанае са зразумелымі жыццёвымі абставінамі. Але ў апошні час усё часцей можна пачуць, што ўсё, што адбывалася ў Гродзенскай дыяцэзіі, было дрэнна. То было не так, гэта... і вось цяпер толькі ўсё прыводзяць у парадак. Гэтым абясцэньваюць шмат добрага, што адбывалася ў нашай дыяцэзіі. Шмат добрых святароў рабілі вельмі добрую працу, будавалі храмы, стваралі абшчыны, працавалі з дзецьмі. Шмат усяго было. Пра гэта трэба ўспамінаць. Я разумею, што спыніць людзей, якія будуць гаварыць няпраўду, не атрымаецца, гэта пытанне пазіцыі, але казаць пра добрае, успамінаць яго трэба.
— Такім чынам, пачынаем інтэрв’ю. Калі нейкае пытанне вы, Уладыка, палічыце недарэчным, можаце не адказваць на яго, калі не хочаце.
— Тут пытанне не ў недарэчнасці, усе пытанні дарэчныя. Каб толькі не нашкодзіць.
— Уладыка, якім чынам склалася Ваша жыццё пасля таго, як вас адправілі на супакой насуперак вашаму жаданню? Што здарылася ў перыяд з таго моманту па гэты дзень? Як складваецца Ваша жыццё? Як бы Вы яго апісалі?
— Напэўна, яшчэ рана аб гэтым казаць, бо гэта літаральна «на днях» здарылася, яшчэ года не прайшло. Самая страшная выснова, што ўсе архірэйскія браты практычна аднагалосна адправілі мяне, так бы мовіць, на спакой.
— Але гэта было насуперак вашай волі, я правільна разумею?
— Ну вядома, я нават быў упэўнены, што такога не будзе. Я ад Масквы мог чакаць усяго чаго хочаце, але не ад Беларускага экзархата. Усё ж такі свае людзі, і я ведаю іх погляды. А тут аднагалосна, калі экзарх стаў іх усіх пытацца, усё: «Укрыжуй, укрыжуй, укрыжуй», вось. Таму, вядома, мне заставалася толькі сказаць: «Дзякуй вам, свяціцелі, што дунулі, што плюнулі». Я ім сказаў так: «Вы прыбіраеце мяне ні за што! Усе вашыя абвінавачанні несправядлівыя».
Абвінавачанне нумар адзін: ён падзяліў паству на дзве часткі. Нікога я не дзяліў, яе падзяліла грамадскасць. І царква апынулася за бортам. І да яе вельмі негатыўнае стаўленне. Калі б, хоць часткова, хтосьці адказваў і на гэтыя пытанні людзей, мы захавалі б праваслаўе хоць бы для народа.
Другое, у чым мяне абвінавачвалі, што я пісаў заклік да сваёй паствы як пастыр, але я лічу, што выконваў свой абавязак. Маю я на гэта права кананічнае? Так. Мне зрабілі заўвагу і папрасілі ў далейшым ад свайго імя не выступаць, каб гэта не было прынята як меркаванне царквы. Сказалі, што ўсе пытанні вырашаюцца толькі на Сінодзе. Я пасля нашай размовы што-небудзь, нейкі заклік, зварот пісаў, казаў? Не. Уладыка Гурый казаў, ігумення Гаўрыіла казала, а арцыбіскупа Арцемія няма. Але я вінаваты.
У чым праявілася мая непакорлівасць? Што заспявалі «Магутны Божа»? Так мы ў храме заўсёды яго спявалі, і цяпер спяваем ва ўсіх храмах «Магутны Божа». «А вось, мы Вам ужо рабілі папярэджанне не спяваць, а ў вас усё роўна ў Мікольскім храме дзеці заспявалі». Але адкуль я ведаў, што яны заспяваюць? Вы ведаеце, якая праграма ў дзяцей у Мікольскім храме? І я не ведаў. Майго блаславення там не было. Ніхто мяне не пытаўся. Гэта ў кампетэнцыі класнага настаўніка. А нейкага афіцыйнага адступніцтва з майго боку тут няма. Паказалі мне нейкую фатаграфію, на якой на велікодных яйках намаляваная «Пагоня». Я не маляваў «Пагоню» на яйках. А калі нейкае дзіця намалявала, то фатаграфія адкуль узялася? Я ніякага злачынства не бачу — гэта старажытная геральдыка, тым больш з крыжам. Крыж Еўфрасінні Полацкай.
— Вас слухалі, Уладыка? Ці проста ігнаравалі?
— Як гаворыцца, «ён слухаў у адно вуха, а ў іншае ў яго ўсё вылятала». У іх была праграма выканаць загад па частцы такой-та. Пяць разоў мне гэтыя яйкі ўспаміналі (велікодныя яйкі з беларускай «Пагоняй») цягам вечара. Уяўляеце, у мяне галава разбалелася. А ў мяне яшчэ са здароўем праблема была, пасля пахавання Мітрапаліта Філарэта дрэнна сябе адчуваў. Мне было вельмі цяжка там знаходзіцца. Я потым падняўся і сказаў, што «па веры вашай хай будзе вам». І пайшоў з сінода. Таму фактычна такога, як бы сказаць, выгнання... не было. Ну так, яны атрымалі ўказанне і моўчкі яго выканалі. «Каб захаваць царкву». Як заўсёды, у нас традыцыйна гэта было. «Давайце гэты храм разбурым, каб астатнімі нам дазволілі карыстацца». Такая псіхалогія духавенства пасляваеннага перыяду. Таму што ўсе нашы архірэі — яны засталіся на Салаўках і на Беламорканале. І новае пакаленне духавенства — яно выхоўвалася яшчэ старымі протаіерэямі, якія ацалелі. А пасляваенны перыяд — гэта ўжо былі самавукі і выхаванцы тых, хто прыстасаваўся. І не сакрэт, што, так бы мовіць, свяшчэннаначалле абіралася ЦК ВКПБ, з яго дазволу «дабраслаўляліся» кандыдатуры.
Партыя сказала «трэба», архірэі адказалі «будзе». Вось. Таму да гэтага часу ідзе інерцыя той хвалі, калі пакорліва выконваем усё, каб не было чаго горш. Як бы чаго не выйшла, па гэтым прынцыпе. Таму там кагосьці вінаваціць у здрадзе складана. На жаль, гэта яшчэ пры уладыку Філарэту пачало фармавацца. Ён, вядома, чалавек-легенда. І тое, што ён зрабіў, застанецца ў гісторыі, можа, калі-небудзь пытанне аб кананізацыі падымецца. Але гэтая школа была яму ўласцівая, на жаль. І яна пакінула след, і сёння яна яшчэ жыве ў царкве, і пра гэта трэба падумаць. Але ваша пакаленне іншае, як я казаў, калі выступаў, што нам сорамна перад вамі, хлопцы. Вы яшчэ сумленне сваё, так бы мовіць, яшчэ не абкакалі. Вас у гэтым прыстасаванстве не выхавалі. Таму трымайцеся.
А другая праблема для іх, што кожны з іх разумее, што калі ён зараз скажа: «А ўладыка Арцемій правы», то трэба падымацца і садзіцца са мной побач.
— Уладыка, як побыт ваш складваецца?
— Архірэйскі сабор вызначыў датацыю ад епархій, дзе архірэй знаходзіцца на спакоі, патрыярх блаславіў служыць у храме «Беларускіх святых», з кіруючым архірэем не канфліктуем, будуем у нашым пасёлку храм у гонар Маці Божай і яе вобраза «Спатолі мой смутак». Вядома, адчуванне сябе «ворагам народа» не з прыемных, але падтрымка простых хрысціян усяляе надзею.
<...>
— Уладыка, скажыце, ці змяніўся Ваш погляд на падзеі, якія адбываліся ў 2020–2021 гадах? Можа быць, вы шкадуеце пра нейкія свае словы?
— Мяне высвецілі дзесьці ў 1982 годзе, калі не памыляюся, у дыяканы, а ў 1984 — у святары. Калі я быў дыяканам, нас настаяцель прымушаў служыць 7 лістапада і 1 мая падзячныя малебны. Вось за гэта мне было сорамна. Калі я быў святаром, я нідзе нічога такога за сабой не памятаю. Хоць усякае магло быць. Я заўсёды стараўся ў пропаведзі казаць іншасказальна, і падкрэсліваў, што адна ў хрысціян зброя супраць зла — гэта любоў. Мне было б сорамна перад прыхаджанамі, калі б мы пра гэта маўчалі. Хацелася б, каб усё было па-хрысціянску. Ёсць адказнасць царквы ў празмерным прыстасаванстве. Гэтым яна адштурхоўвае ад сябе людзей.
— Няма шкадавання?
— Усё роўна які пачатак, важны канец. Госпадзе, як хочацца памерці, каб не было сорамна, што я святар!
— Пасля таго, як з Вамі так зрабілі, была простая чалавечая крыўда? Моцна перажывалі? Можа быць, стаўленне сяброў да вас змянілася?
— Вядома, перажываеш. У нас у царкве шмат ліслівасці. І так ва ўсім грамадстве. Архірэі, яны адзінокія людзі, пазбаўленыя ўвагі, чыста чалавечага часам. Таму ліслівасць: падбадзёрвала, нейкі жыццёвы тонус давала. А цяпер убачыць, што чалавек, які і да беларускай культуры ставіцца выдатна, і быў у цудоўных зносінах, і якому неяк дапамагалі, вылучалі, — цяпер баіцца павітацца... як бы чаго не выйшла... не мне судзіць, вядома, але гэта расчараванне. Хтосьці зойдзе, наведае, нават прынясуць самаробнага хлеба, і гэта дорага.
<...>
Інтэрв’ю цалкам чытайце па спасылцы.