Пагаварылі са стваральніцай і вакалісткай музычнага праекта «ŠUMA» пра развіццё культуры ў Беларусі, пераезд у Кіеў і планы на шумнае вяртанне дадому з самай вялікай рэйв-вечарынай краіны.
— Руся, раскажыце, калі ласка, як развівалася Ваша творчае жыццё да падзей лета 2020?
— «ŠUMA» даволі актыўна выступала, мы займаліся тым, што шукалі спевы для новага альбома, корпаліся ў бібліятэках і архівах. Шукалі традыцыйныя спевы, з якімі б хацелася працаваць, на чарговы альбом. Было такое звычайнае творчае жыццё ў звычайным нашым тэмпе: канцэрты, здымкі, карпаратывы, падрыхтоўка да працы над альбомам.
— Ці складана было развівацца на незалежнай сцэне?
— З пункту гледжання палітычнага ціску не магу сказаць, што былі нейкія забароны. Але ў нас увогуле незалежнай сцэне даволі складана развівацца. Усё, што звязана з інды-культурай, этнікай, незалежнай культурай, традыцыямі, спробай беларусізаваць насельніцтва краіны — усё гэта не мае спрыяльнай глебы.
У нас неразвіты шоу-бізнес. Настолькі, што без узгаднення з намі Першы нацыянальны канал узяў трэк «ŠUMA» і выкарыстоўваў яго ў сваіх рэкламных роліках. Але пачаўся жнівень, і наша справа з юрыстам і адвакаткай спынілася, было не да таго. Але гэтым кейсам я хачу падкрэсліць, што ўвогуле ў Беларусі дзяржава не спрыяе развіццю сучаснай культурнай сцэны.
— З іншага боку, дзяржава ўвесь час спрабавала падкрэсліць, што садзейнічае развіццю беларускай культуры: «Дажынкі», «Славянскі базар»... Як Вы да гэтага ставіцеся?
— Калі хочацца стаць «зоркай» — вядомым чалавекам з нармалёвымі ганарарамі, то трэба трапіць на тэлебачанне і дзяржаўныя радыёканалы. А трапіць туды з матэрыяламі незалежнага мастацтва даволі складана. Што стала відавочным падчас удзелу «ŠUMA» ў Еўрабачанні ў 2018.
Мы падрыхтавалі класны трэк, які адлюстроўваў і традыцыйную культуру Беларусі, і сучасныя музычныя трэнды.
Незалежная камісія Еўрабачання абрала «ŠUMA», sms-галасаванне падчас эфіру таксама паказала, што беларусы хочуць адправіць на Еўрабачанне нас. Але ад Беларусі паехаў артыст з Украіны, які папросту купіў камісію беларускага тэлебачання. Калі іншыя артысты яшчэ выступалі, калі яшчэ не пачалося галасаванне, украінскі артыст ужо здымаў у суседнім павільоне свой «выступ пераможцы». Гэта ўсе бачылі, было няёмка і прыкра.
Гэта стала цікавым момантам для назірання за тым, як будуюцца стасункі паміж дзяржавай і незалежнай культурай. А будуюцца яны такім чынам, што дзеля галачкі дэкларуецца такая ідэя, што «мы падтрымліваем беларускасць», хаця насамрэч — не. Вось тыя самыя «Дажынкі» — гэта ж зусім не пра беларускую культуру. Ці ўлада кажа: «Мы падтрымліваем развіццё беларускай мов», але калі паглядзець на спіс беларускай літаратуры ў школе, на колькасць гадзін беларускай мовы, становіцца відавочным, што гэта таксама дэкларацыя дзеля галачкі.
Яшчэ прыклад — у нас быў кейс супрацоўніцтва з фестывалем «Славянскі базар». Арганізатары фестывалю звярнуліся да «ŠUMA», каб узяць трэк на адкрыццё канцэрта. Нягледзячы на тое, што аргкамітэт звярнуўся па песню «ŠUMA» сам, было вельмі складана ўключыць яе ў праграму. Было шмат цэнзуры, вычытвалі кожнае слова, ці няма там чаго-небудзь, што ганіць уладу. А што можа ганіць уладу ў абрадавых спевах? Але нават тут людзі перастрахоўваюцца. Так прывыклі.
У Беларусі даволі складана займацца шоу-бізнесам, быць мастаком, які зарабляе добрыя грошы за свае таленты, намаганні і актыўнасць, калі ты не ўбудаваны ў дзяржаўную сістэму.
Я маю на ўвазе выступаць на адмысловых фестывалях і карпаратывах, спяваць на Дзень міліцыі ці на «Славянскім базарыТо бок нейкім чынам славіць нашага прэзідэнта і ягоны палітычны курс.Рабіць выгляд, што ты беларус, хаця насамрэч нічога беларускага ў такой «культуры» няма.
— Што адбываецца з тымі людзьмі, якія сапраўды прасоўваюць беларускую культуру. Як яны знаходзяць для гэтага сілы?
— Тыя людзі, якія насамрэч падтрымліваюць працэс беларусізацыі, намагаюцца павярнуць беларусаў тварам да сваёй этнічнай ідэнтычнасці, нацыянальнай самасвядомасці — гэта энтузіясты. Людзі, якія ўкладаюць сваё жыццё, уласныя грошы, час, часта адбіраючы гэта ад сваіх сем’яў і блізкіх. Але такім людзям гарыць, такія людзі разумеюць. І я адношу сябе да такіх людзей.
Мы разумеем важнасць ведання сваёй традыцыі і культуры, важнасць быць беларусамі. Таму мы гатовы ўкладацца, нягледзячы на тое, што дзяржава ніяк нас не падтрымлівае.
Акрамя працы ў Беларусі, я маю вопыт працы артысткай у Швейцарыі. Гэта супольны міжнародны праект, дзе тры беларускія дзяўчыны спяваюць, а джазавы гурт — гэта мацёрыя і знакамітыя выкладчыкі, артысты, музыканты і кампазітары са Швейцарыі. Я працую ў гэтым праекце больш за 10 гадоў і маю досвед, які дазваляе мне параўноваць тое, што адбываецца ў такіх краінах, як Беларусь, і як дзяржава і грамадства ставяцца да культуры ў заходніх краінах. Гэта проста розныя бакі аднаго свету!
— То бок можна сказаць, што незалежная сцэна ў Беларусі развіваецца не дзякуючы падтрымцы дзяржавы, а насуперак ёй?
— Так і ёсць.
У Беларусі творчыя людзі развіваюцца не дзякуючы дзяржаве, а насуперак ёй. Гэта надае крыху хваравітую і тужлівую энергію. І вось гэта такое бунтарства. Чаму наша незалежная культура мае такі бунтарскі характар? Вось таму, што мы развіваемся насуперак таму, як нас сустракае свая ж краіна.
А швейцарцы наадварот падштурхоўваюць кожнага творчага чалавека: «Рабі, калі ласка, займайся культурай, мы падтрымаем!»
Для мяне было адкрыццём, што насельніцтва Швейцарыі з кожнага свайго даходу выплачвае 1% падатку на падтрымку культуры. Здаецца, што гэта няшмат, але калі паглядзець на ўзровень заробкаў, то пад канец года атрымоўваецца даволі вялікая сума, з якой выплачваюцца ўзнагароды. Кожная вобласць, напрыклад, назірае за тым, як развіваюцца артысты ў розных плынях: выяўленчая творчасць, мастацтва, тэатр, музыка. Кожны год выбіраюцца самыя актыўныя дзеячы, і горад дорыць ім падарункі і грошы. Гэта так класна! Гэта так стымулюе развіццё культуры!
— Вы таксама бунтарка?
— Я таксама бунтарка па прыродзе, маю смелы, непакорны характар, таму тварыла, як магла. Гэта маё топліва. Я лічу, што ўся сучасная беларуская культура мае характар супраціву і бунтарства. Я не магу сказаць, што ў нас ёсць нейкія амёбападобныя мастакі, ці якія спяваюць «зефірка ў галаве ля-ля-ля». Калі прааналізаваць творчы прадукт, ён бунтарскі менавіта таму, што дзяржава не спрыяе.
Калі паглядзець на тое, як увогуле развіваецца культура, то беларусы — вельмі крэатыўная нацыя. У любой складанай сітуацыі яны знойдуць спосаб ператварыць энергію ў творчасць. І гэта было не толькі ў наш час. Гісторыя нашай краіны не самая шчаслівая, не самая багатая, без моцных дасягненняў, якія б грымелі на ўвесь свет. Але нават пры такім раскладзе, у такой сітуацыі, крэатыў беларусаў, партызанская натура — яна ўсё адно ператварае неспрыяльную сітуацыю ў творчую энергію. Гэта класна! І за гэта я так паважаю нашых людзей.
— Як у вас праходзіла лета 2020 года?
— Мы жылі ў стане «ахтунгу». То былі прыступы надзеі і эйфарыі, гэта было падобна на нейкае псіхадэлічнае падарожжа. Дэманстрацыі, маршы...Колькі было людзей, колькі знаёмых! Такія моманты пры іншых абставінах было б немагчыма перажыць. І гэта, канешне, вельмі каштоўна. Мы хадзілі на маршы, прымалі ўдзел у розных акцыях і дэманстрацыях. Гурт актыўна ўдзельнічаў у палітычным жыцці. Я працавала ў штабе Бабарыкі па сваёй прафесіі: настройвала галасы, рыхтавала агітатараў, што збіралі подпісы.
Вось калі мы пачалі прымаць актыўны ўдзел, а не прымаць яго было проста немагчыма, творчасць крыху стала на паўзу. На хвалі гэтай эйфарыі, патрыятызму, адчування еднасці з народам — гэта было так класна, аж не хацелася закрывацца ў студыі і нешта рабіць там. А хацелася пабыць з людзьмі, надыхацца і не адцягваць сваю ўвагу ад гэтага працэсу.
Потым, калі пачалася жэсць: арышты, прэсінг, забойствы, — тады з адчуваннем такога болю і гора мы ўвогуле не маглі ўзяцца за музыку. Для нас з калегамі гэта было як здрада. Людзі ў турме, некаторыя загінулі, мы хочам быць на вуліцах. Ну, якая студыя! Як можна сядзець і корпацца ў матэрыялах, як спяваць са шчаслівым тварам? Калі я спяваю, я часта шчаслівая. І гэта было так няёмка рабіць...
— Тады Вы перасталі ствараць і збірацца з калегамі па творчых пытаннях?
— Мы не збіраліся па творчых пытаннях. Хаця дагэтуль у нас былі задумкі займацца чарговым альбомам, зрабіць некалькі кліпаў. Але на гэта не было энергіі. Некалькі разоў мы збіраліся ў студыі проста, каб не з’ехаць з глузду. Пачалі граць і зразумелі, што музыка вельмі моцна змянілася. Мы граем «лайвы», то бок у нас ёсць нейкі базавы матэрыял, і падчас жывога выступу можна змяняць усялякія эфекты, кавалачкі трэкаў, інструменты. Гэта заўсёды нібыта імправізацыя з дэталямі гульні лега. Калі мы заселі ў такім рэвалюцыйным стане за свой канструктар, то музыка, якую мы сканструіравалі, атрымалася вострая, колкая, як падлетак у пубертаце, які пакрыўся вуграмі.
Было такое адчуванне, што мяне моцна пакрыўдзілі, я закрылася, не ведаю, што мне рабіць, як рэагаваць. Мы мелі надзею, што сядзем паімправізаваць — уздымецца наш настрой, і мы крыху напоўнімся творчай працай. Але гэтага не адбылося. Было так складана. Нават тое, што заўсёды было для нас апорай, не спрацавала. Музыка нас больш не хавала ад сябе і сітуацыі.
Калі былі магчымасці дзе-небудзь выступаць — гэта заўсёды рызыкі: то запрашаюць на тусовачку, то адмяняюць, то прыехалі з міліцыі, то з КДБ. Вось і атрымалася, што са жніўня нам ужо не задалося займацца творчасцю.
— Калі і чаму Вы вырашылі з’ехаць з Беларусі?
— Напрыканцы жніўня 2020 года я пераехала ў Кіеў. Я разумела, да чаго ўсё ідзе, і пабаялася свайго супрацоўніцтва са штабам Бабарыкі. Дагэтуль я каля дзесяці гадоў працавала з беларускімі апазіцыйнымі палітыкамі. Таму тут больш было пытанне не пра тое, прыйдуць да мяне ці не, а калі прыйдуць. Так што я забрала дачку і маці і паехала.
— Ці складана было прыняць такое рашэнне?
— Напачатку было не так складана, таму што ў стане афекту я даволі цвярозая і здольная прымаць моцныя рашэнні вельмі хутка. То бок, калі я стрэсую, то адразу збіраюся ў суперрацыянальны стан. На эмацыйным афекце мне было ўжо ўсё адно, што ў мяне аплочана кватэра, што я не ведаю, як мне дыстанцыйна потым выселіцца, куды скласці свае рэчы, што ў мяне будзе з грашыма.
Я працую сама на сябе, і ўвесь мой заробак залежыць выключна ад таго, у якім стане я знаходжуся.
Калі я ок — то праца ёсць, да мяне прыходзяць кліенты, я займаюся вакальнай тэрапіяй, голасам. Калі мне ок — я магу працаваць як спявачка, ствараць нейкія творчыя прадукты. Калі мне фігова — уся сям’я галадае. Таму што немагчыма са свайго дрэннага эмацыйнага стану працаваць з людзьмі.
На афекце я пераехала даволі хутка, у апошні дзень перад каранцінам. Мяне вельмі падштурхнула тое, што праз 24 гадзіны закрыецца мяжа з Украінай, і я не змагу паехаць. Мне было вельмі дрэнна, і амаль год я выбіраюся з гэтага стану, але ўжо падыходжу да фіналу гэтага працэсу.
— Як Вы перажывалі пераезд?
— Спачатку мяне накрыў моцны крызіс ідэнтычнасці, бо ў Беларусі ў мяне былі свае планы на жыццё як артысткі, спявачкі і вакальнай тэрапеўткі. А тут усё ляснулася, і нібыта заслонка апусцілася. Усё, што было напрацавана раней, абрэзалася, як брытвай гільятыны. Нібыта гэта ўсё ззаду мяне, я адчуваю, што я голая, што я павінна ўсё рабіць спачатку.
Гэта было вельмі цяжка, і я недзе цягам года будую наноў сваю прафесійную, творчую, псіхалагічную і жаночую ідэнтычнасць. Для мяне гэта складана. Не ведаю, хто як, але мяне моцна накрыла. Першая палова часу яшчэ нармалёва прайшла на афекце, а калі ён спаў, і праявілася рэальнае жыццё, тады пачаліся складанасці. Але цяпер ужо лепей. Разам з калегамі мы селі асцярожна абмеркаваць матэрыял на наступны альбом. Ратуемся музыкай і добрымі стасункамі.
— Чаму Вы вырашылі пераехаць менавіта ў Кіеў?
— Я выбрала Кіеў, таму што тут жывуць мае вельмі блізкія сябры. Мы стасаваліся цягам доўгіх гадоў, ездзілі адзін да аднаго ў госці. І вось я далучылася да іх. Таму мне было вельмі лёгка адаптавацца. Мяне тут чакалі, падрыхтавалі чэк-ліст, што з сабой браць, заўсёды мяне падтрымлівалі. Гэта вельмі бясцэнная дапамога!
Пазней узніклі пытанні, калі пачаліся працэсы легалізацыі. Украіна даволі карумпаваная краіна. Я назіраю за тым, як гэта пакрыху змяняецца, але пакуль сітуацыя такая, што калі вы хочаце нешта легальна зрабіць, то за кожны свой крок трэба звярнуцца за дапамогай і нармалёва так яе аплаціць. З аднаго боку Украіна — вельмі свабодная краіна, з другога — калі ёсць цяжкасці з грашыма на гэтыя «падзякі», то тут узнікаюць праблемы. І чым больш беларусаў сюды прыязджае, тым актыўней на гэта рэагуе рынак такіх паслуг. Кошты за дапамогу растуць.
— Ці атрымалася ў Вас сацыяльна і прафесійна інтэгравацца?
Што тычыцца сацыяльнай інтэграцыі, то ўсё добра. Ніколі не было нават адчування, што нехта глядзіць на мяне нядобра: «Прыехала тут!» Не, усе вельмі добразычлівыя! Прафесійная інтэграцыя таксама праходзіць добра. Адразу звязалася з Іванам Дорнам (украінскі музыка, прадзюсар, акцёр і тэлевядучы. Заснавальнік і дырэктар студыі гуказапісу «Masterskaya» — рэд. ББ), мне зрабілі зніжку на арэнду студыі, я магу займацца працай, накідваць песні. Пазнаёмілася тут з прадзюсарамі, мы пагаварылі, яны прапанавалі сваю дапамогу. Сапраўды, у Кіеве я знайшла шмат падтрымкі ад украінскіх музыкаў, ад мясцовых прадзюсараў і прамоўтэраў.
— Раскажыце пра апошні праект — кліп на песню «Дрэва». Ён набраў амаль 100 тыс. праглядаў на YouTube і, здаецца, моцна зачапіў людзей?
— Пры пераездзе ў Кіеў быў усплёск актыўнасці «ŠUMA», мы зрабілі тры рэміксы на матэрыялы з апошняга альбома разам з украінскімі музыкамі. Знялі тут вельмі прыгожы кліп на трэк «Дрэва». Жартам мы назвалі яго эмігранцкай версіяй трэку на «Еўрабачанне-2021».
Гэта песня-малітва пра тое, каб у суседзяў было ўсё добра ў жыцці. Цяпер, на жаль, для сваёй роднай краіны я — суседка.
Атрымаўся вельмі моцны кліп, які паехаў на фестывалі, атрымоўвае ўзнагароды. Ён набраў нават больш праглядаў, чым ролік з нашага ўдзелу ў «Еўрабачанні». Гэта так моцна кранула людзей, мы атрымоўваем шмат рэакцый. Украінскія жанчыны, якія працавалі над гэтым кліпам, былі на вайне. Нехта быў з Данецка, нехта з Луганска. У здымачнай камандзе працавала журналістка, якая была ў палоне. Гэта жанчыны, якія прайшлі сур’ёзныя выпрабаванні ваеннымі дзеяннямі. І мы неяк усе разам сабраліся і выдалі вельмі класны відэакліп. Вельмі моцны па сваіх сэнсах і па зарадзе.
— Плануеце вяртацца ў Беларусь?
— Канешне, я хачу вярнуцца дадому. Там у мяне прыкуплены кавалачак зямлі, дзе я б хацела развярнуць вакальную і музычную тэрапію, пабудаваць прастору, куды б людзі маглі прыязджаць і адпачываць, выроўніваць свае станы і настроі пры дапамозе гучання, праслухоўвання музыкі. Хачу, канешне, на Валожыншчыну, дзе зямля мяне чакае. Але пабачым, як сладзецца лёс.
— Тады як Вы бачыце сваё вяртанне?
— Мая калега са швейцарскага праекта Ірэна Катвіцкая пераехала жыць у Ізраіль. І вось, калі яна ў Ізраілі, я ў Кіеве, і яшчэ адна наша дзяўчына Надзея ў Мінску, мы ўсё роўна пачалі дыстанцыйна пісаць альбом і новую праграму. Вось гэта ўсё насуперак сітуацыі.
Мы валім вельмі энергічныя і вітальныя трэкі, якія чакаюць моманту, калі сітуацыя зменіцца, і на праспекце Незалежнасці ў Мінску можна будзе стварыць вялікую рэйв-вечарыну.
Калі будуць маршы і дэманстрацыі пад музыку, якую мы пішам спецыяльна для гэтых рэйваў. Гэта вельмі поўная жыцця, бадзёрасці і пазітыву музыка: хуткая, класная, яскравая. Уявіце, тры жанчыны спяваюць архаічныя народныя спевы. Гэта так крута!
Я мару зрабіць Рэйв Перамогі! Я хачу вярнуцца ў Беларусь гучна і з шумам!
Таццяна Валошка, budzma.org
Фота з архіва Русі
