Чарнякевіч ужо не першы год даследуе гісторыю беларускага руху, знаходзячы ўсё новыя і новыя факты па архівах Беларусі і замежжа. Вынікі яго працы падабаюцца далёка не кожнаму: тут няма пафасу, чорных і белых фарбаў, адно факты, прыпраўленыя, як добрая страва, тонкай іроніяй аўтара. Беларуская Горадня 100 гадоў таму, балахоўцы, «мефістофелеўскі» вобраз Паўла Алексюка — вось усяго некалькі тэмаў, за працу над якімі мы маем быць удзячныя Чарнякевічу.
Сёлета ж у выдавецтве «Янушкевіч» выйшла рускамоўная гісторыя БНР, ідэю якой спадар Андрэй выношваў не адзін год. Дамо, нарэшце, слова аўтару.
Гісторыя БНР, безабаронная перад фактамі…
— Спадар Андрэй, каго Вы б хацелі пабачыць сярод чытачоў?
— Перш за ўсе, тых асобаў, якія перакананыя ў сваёй беларускасці, шмат паспелі пераасэнсаваць і зараз у стане параўнаць асабісты досвед з тым, што адбывалася сто гадоў таму. Людзей, якіх цяжка расчараваць…
— Ці варта чакаць тут адкрыццяў, альбо гэта хутчэй «лікбез» для тых, хто не ў тэме, абагульненне альбо падсумаванне напрацаванага гісторыкамі за доўгія гады?
— Тэма БНР застаецца для нас пэўным сімвалічным рэсурсам. І ў гэтым яе вялікі патэнцыял. Але гісторыя БНР безабаронная перад фактамі, якія збольшага шырокаму чытачу невядомыя. Таму, мабыць, у нейкім сэнсе — «лікбез». З іншага боку, я вельмі ўважліва пастараўся выкарыстаць тое, што ўжо было зроблена іншымі даследчыкамі.
— Руская мова — гэта намёк на рускамоўных беларусаў ці спроба распавесці пра БНР расіянам, украінцам, прыбалтам?
— Гэта спроба адказаць на пытанне: ці існуе БНР па той бок? Ці цікава гэтая тэма той частцы грамадства, для якой беларуская мова не з’яўляецца вынікам паўсядзённага свядомага выбару.
Пра Луцкевіча, Алексюка ды «нервовых інтэлектуалаў»
— Наша інтэлектуальнае асяроддзе часцяком нервова ставіцца да рускамоўнага прадукту, нават карыснага і патрыятычнага. Вы сутыкаліся з нейкімі негатыўнымі рэакцыямі ў гэтым кантэксце?
— «Нервовыя інтэлектуалы» заўсёды знойдуць нагоду для крытыкі. Тым больш, калі «прадукт» амаль не нясе ў сабе ідэалагічнай карысці і яшчэ менш — інфантыльнага патрыятызму! Парадаксальна, але мы павінны пабачыць самі сабе ў тых нашых папярэдніках, паспрабаваць пазнаць уласныя погляды і перакананні, каб пазбавіцца ад ілюзіі кругазвароту: мы — гэта не яны. І другой БНР не будзе. Гісторыю небяспечна перапісваць, але яе варта ведаць. Напрыклад, каб рабіць паўзу, перш чым канчаткова нешта вырашаць…
— Тэмай БНР Вы займаецеся не першы год. Ці маеце сваіх «любімчыкаў» сярод «зорак эпохі»? Ці надаеце ў кнізе пэўным персаналіям асаблівую увагу?
— Хутчэй, наадварот. Я амаль нічога не напісаў аб Аляксюке, пра якога толькі што выйшла мая кніжка. Зусім мала пра Антона Луцкевіча, а ён адыгрываў адну з галоўных роляў у фармаванні ідэалогіі беларускага руху. Затое ўзгадаў Зуземіля, Ваявудскага ды Ульянава, якія, можа за выключэннем апошняга, неяк выпадаюць з агульнага кантэксту. Справа ў тым, што ўсе гэтыя асобы маюць істотнае значэнне ў гісторыі БНР, але толькі калі яны разам. І мая праца — у нейкім сэнсе іх групавы партрэт.
БНР — падмурак нашай рэчаіснасці. Яна вам падабаецца?..
— Усё ж такі, ці меў «праект БНР» шанцы на стварэнне паўнавартаснай дзяржавы? Што гэтаму запярэчыла?
— Шанцаў не было. Але гэта мы зараз ведаем. БНР стаўся адказам на тыя выклікі, якія паўсталі перад беларусамі ў гэты час. І ён жа паклаў падмурак пад будучую дзяржаву, у якой мы зараз і жывем.
— Ці лічыце вы справядлівай тэзу, што без БНР не было б і БССР, а значыць — і незалежнай Беларусі?
— Без БНР, напэўна, не было б сённяшняй рэчаіснасці, гэта безумоўна. Аднак, ці ўсе мы задаволеныя сённяшнім станам рэчаў?..
— Часта кажуць пра «годнае ўшанаванне» БНР і яе айцоў-заснавальнікаў. На вашую думку — як гэта? У якім кантэксце мы сёння павінны памятаць пра БНР і якое месца тыя падзеі павінны займаць у нашым жыцці?
— Самы галоўны вынік юбілею ў тым, што, калі надыйдзе 26 сакавіка, мы атрымаем непаўторны досвед. Пытанне толькі, ці ён нас расчаруе, ці гэта будзе ўжо сапраўдная перамога. Яшчэ не трыюмф, але ўжо і не параза.
