6 ліпеня мы адзначаем гадавіну нараджэння пісьменніка Янкі Лучыны. З гэтай нагоды «Будзьма» вырашыла успомніць жыццё і творчы шлях адметнага для нашай краіны паэта, якому сёлета спаўняецца 170 гадоў.
Сыракомля і Дастаеўскі
Нарадзіўся Янка Лучына — так ён пачаў падпісваць сябе пад беларускімі творамі, а сапраўднае імя Іван Неслухоўскі — у Мінску ў 1851 годзе. Ён паходзіў са старажытнага беларускага шляхецкага роду Лучыўка-Неслухоўскіх (герба «Дамброва»), згадкі пра які адносяцца да XIII стагоддзя. Тады продак пісьменніка Пшэбыслаў Дамброва адзначыўся ў змаганні супраць татара-манголаў, за што атрымаў землі ад польскага князя Конрада Мазавецкага. Паводле адной з версій, на тых землях знаходзіўся маёнтак Неслухі, ад якога і пайшло прозвішча роду. Вядома, што многія пакаленні продкаў пісьменніка служылі, жылі і мелі землі ў ВКЛ. Прадзед — таксама Іван Неслухоўскі — служыў ротмістрам Наваградскага ваяводства, а дзядуля — межавым суддзёй Слуцкага павета. Нягледзячы на тое, што род Неслухоўскіх меў вялікую гісторыю, у Расійскай імперыі дваранскае званне было зацверджанае толькі з другой спробы.
Бацька Янкі рабіў кар’еру на Міншчыне: служыў у мясцовым губернскім праўленні, дзе прайшоў шлях ад пісара да памочніка столаначальніка, потым сам стаў столаначальнікам Мінскай палаты цывільнага суда, а пазней атрымаў чын калежскага асэсара. У Мінску бацькі Янкі мелі ўласны дом, але таксама арандавалі ў Радзівілаў фальваркі Мархачоўшчына і Зацэржаў. Цікава, што раней фальваркам Мархачоўшчына валодаў бацька паэта Уладзіслава Сыракомлі (сімвалічна, бо сам Сыракомля быў для Янкі творчым настаўнікам, прыкладам). Не менш сімвалічна, што раней продкі паэта валодалі землямі, якія дагэтуль належалі продкам Фёдара Дастаеўскага.
Тыфліс, Максім Горкі і параліч
Першую адукацыю Янка атрымаў у прыватным пансіёне настаўніка Ціля, дзе навучэнцы жылі амаль увесь час і вярталіся да сям’і толькі ў выходныя і на святы. Потым хлопчык працягнуў навучанне ў Мінскай класічнай гімназіі, па сканчэнні якой паехаў у Пецярбург. Там ён паступіў і некаторы час вучыўся на матэматычным факультэце Пецярбургскага ўніверсітэта. Але праз год малады чалавек перадумаў і наноў паступіў у Дзяржаўны тэхналагічны інстытут на механічнае аддзяленне на модную ў тыя часы спецыяльнасць інжынера.
Пасля атрымання адукацыі Янка Лучына быў накіраваны на працу ў далёкі ад радзімы куток Расійскай імперыі — Тыфліс, дзе стаў начальнікам чыгуначных складоў. Цікава, што там жа, на Каўказе, малады чалавек пазнаёміўся з Максімам Горкім. Але праца ў Тыфлісе аказалася нядоўгай. Праз некалькі гадоў па апошнім прыездзе ў Мінск маладога чалавека напаткала страшная бяда. Аднойчы Янка паваліўся, і яго разбіў параліч. Уся ніжняя частка цела стала нерухомай, і хадзіць ён мог толькі з дапамогай мыліц. Праз здарэнне ў Тыфліс ён ужо не вярнуўся, застаўся ў Мінску.
Аднак страшэнная хвароба не зламала Янку Лучыну, ён заставаўся жыццярадаснай і энергічнай асобай, працягваў жыць паўнавартасна і насычана. У прыватнасці, пра гэта сведчыць тое, што ён уладкаваўся на працу ў мінскае тэхнічнае бюро Лібава-Роменскай чыгункі, наведваў тэатр, хадзіў на рыбалку і нават на паляванне, якія любіў з юнацтва. У той жа час існуюць і аргументаваныя версіі, нібыта малады чалавек сімуляваў хваробу, каб не вяртацца на Каўказ, а застацца на радзіме. У любым разе цяпер цяжка дакладна сказаць, якая версія сапраўдная.
Шматмоўны паэт
Першыя паэтычныя спробы Янкі Лучыны адносяцца яшчэ да дзевяцігадовага ўзросту, калі ён вучыўся ў пансіёне. А вось сапраўдны яго дэбют у друку адбыўся ў 1886 годзе ў газеце «Мінскі лісток», а таксама ў польскім часопісе «Kłosy». Першыя творы Лучыны з’яўляліся на польскай і расійскай мове. Першы ж беларускамоўны твор быў надрукаваны ў 1889 годзе, і менавіта тады з’явіўся псеўданім паэта.
Ужо ў наступным годзе Лучына спрабаваў наладзіць выданне беларускай газеты. А яшчэ праз год ажаніўся з Ганнай Грыневіч. У гэты перыяд Янка Лучына шмат пісаў і перакладаў з іншых моваў. На жаль, паэт пражыў вельмі кароткае жыццё і памёр праз шэсць гадоў пасля жаніцьбы (у 1897 годзе) ва ўзросце сарака шасці гадоў. Ён быў пахаваны ў Мінску на Кальварыйскіх могілках.
Варта адзначыць, што шмат якія творы паэта не захаваліся да нашых дзён. Але тыя, што захаваліся, зрабілі вялікі ўплыў як на нацыянальнае адраджэнне пачатку ХХ стагоддзя — напрыклад з тэксту аднаго з ягоных вершаў нарадзіліся назвы беларускіх газет «Наша доля» і «Наша ніва», — так і на беларускую нацыянальную літаратуру.
Кірыл Стаселька, budzma.by
