21-22 студзеня ў Беларусі завяршыліся калядныя святы. Абрад “Цягнуць Каляду на дуба” справілі ў вёсцы Новіны Бярэзінскага раёна Мінскай вобласці. Ён захаваўся тут у жывой традыцыі дзякуючы дырэктару сельскага клуба Ніне Клімовіч і яе радзіне, якая аднавіла яго ў 90-х гадах. У 2011 годзе новінскі абрад атрымаў статус нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці, і яго пачалі спраўляць таксама ў Чыжасе і Любушанах. Этнічна Бярэзінскі раён адносіцца да Цэнтральнай Беларусі і знаходзіцца на мяжы з Усходнім Палессем і Паазер’ем. Некалі гэты абрад праводзілі амаль усюды на Бярэзіншчыне і некаторых суседніх вёсках Асіповіцкага, Клічаўскага, Чэрвенскага раёнаў. У іншых рэгіёнах ён называецца Паабедкаляда, або Радзянскі Дзень, Прысеча, Провад-Каляда, Адпусціцель, але як яго спраўлялі, амаль невядома. Студэнцкае этнаграфічнае таварыства знайшло звесткі пра “Каляду на дуба” ў Сенненскім, Талачынскім, Аршанскім, Чашніцкім, Крупскім раёнах. А ў вёсцы Асавец Бялыніцкага раёна імі была запісаная такая песня: “Ай, Калядачкі, а на дуб, на дуб! Ой, люлі, рана, а на дуб, на дуб! А нам, дзевачкам, а ніхто ня люб. Ні старэнькія, ні маленькія, адно хлопчыкі маладзенькія”.

Сутнасць звычаю ў тым, што пасля Раства, Шчадраца і Вадохрышча вясковая супольнасць, якая на Каляды хадзіла ў цыгань і шчодры з Казой, Кабылай, Мядзведзем, збіралася на пагулянку, каб завяршыць калядныя святкаванні. Але абавязкова перад гэтым спраўляла абрад “Цягнуць Каляду на дуба”, які продкі завяшчалі берагчы і перадаваць з пакалення ў пакаленне. Пакуль жанчыны гатавалі абед у складчыну, мужчыны цягнулі да найбліжэйшага дуба, які адзінока стаяў у полі, куль саломы ад зажыначнага снапка, які называецца “калядка”, а таксама старое драўлянае кола ад воза або барану, таксама цягнулі на саначках жанчыну, якая трымала ў руках гаршчок з куццёй, — яе стараліся скінуць у снег, каб куцця рассыпалася па полі. У розных вёсках цягнулі нейкі свой прадмет або некалькі атрыбутаў, якія мелі сімвалічнае значэнне. Куцця, як вядома, варыцца ў памяць продкаў. Як і дома падчас усіх трох калядных вячэраў, гаршчок ставяць у сена, як у гняздо. Да таго ж, каша ў гаршчку сімвалізуе сям’ю. Абмалочаны жытні снапок — абярэг ад грому, маланкі. Ён увасабляе жыццёвую сілу, рост, урадлівасць, а салома таксама звязаная з культам продкаў. Кола і барана маюць магічную абярэгавую функцыю і садзейнічаюць плоднасці. А яшчэ ў некаторых вёсках каляду на дуба (пэўны атрыбут) усцягвае пара маладых людзей, якая хутка павінная ўзяць шлюб. На Благавешчанне яны прыходзяць да гэтага дуба і глядзяць, ці не пасяліліся там буслы. Калі пасяліліся, то шчаслівы шлюб на ўсё жыццё ім забяспечаны.

Старыя леташнія атрыбуты абраду сцягваюць з дуба, спальваюць пад ім і водзяць карагоды. Адна з карагодных песень, якую спяваюць у Новінах, такога зместу: “Ой, калядачкі, вы на дуб, на дуб! А нам, дзевачкам, ды ніхто ня люб. Ой, Калядачкі, а вы нежачкі, патапталі мы усе сцежачкі. Ой, Калядачкі, вы вярніцеся, на нас, дзевачак, азірніцеся. Мы Калядачкам наравіць будзем, на гуляначкі мы хадзіць будзем”. Затым, калі ўсцягваюць Каляду на дуба, жанчыны спяваюць: “Каляда, Калядзіца! Мы цябе адгулялі, добра шанавалі, а цяпер цягнем на дуба, сядзі там люба. Сядзі там высока і глядзі далёка, хмару цёмную прысцерагай, ад грому наша поле абараняй, каб не палегла наша жыта і пшаніца, каб авёс добры рос. Налета будзем цябе чакаць, пірагі і каўбасу гатаваць. Каб ты, Каляда, к нам налета прыйшла, шчасце і радасць усім прынясла!” Такім чынам, Каляда ў жаночай іпастасі застаецца да наступнага года абярэгам поля і спрыяе ўраджаю. А ўдзельнікі абраду вяртаюцца ў вёску, дзе танцуюць, спяваюць, гуляюць у традыцыйныя гульні, сярод якіх эратычныя “Пячы Ката” і “Яшчур”. У гэты дзень дарослыя некалі каталіся на санях, а дзеці на санках, гулялі ў снежкі, стараліся пакачаць адно аднаго ў снезе, на які пашчасціла новінцам і ў гэтым годзе, бо пасля адлігі якраз выпаў снег.

Рэгіна Гамзовіч

Фотарэпартаж Аляксея Сталярова