Дзе самалюбаванне заахвочваецца, кожны можа раздзецца па ўласным жаданні, а падгляданне робіцца модным спосабам бавіць час.
Instagram – знакавы феномен інфармацыйнага грамадства і ўвасабленне трыумфу візуальнасці. Кіно, рэклама, ТБ, інтэрнэт-медыі – зрокавыя вобразы ўсюдыісныя. Гэта прывяло, на думку пісьменніцы і мастацтвазнаўцы Сьюзан Зонтаг, да з’яўлення «хранічнага вуаерызму» ў адносінах паміж чалавекам і навакольным светам. Візуальнае ўспрыманне нічым не апасродкаванае. Вобразы дакучаюць, іх уплыву складана пазбавіцца. Нават не маючы жадання глядзець і прапускаць праз сябе, чалавек аказваецца вымушаным, бо візуальнае татальнае. Але ў выпадку з Instagram ён хоча глядзець.
Крыніца фота — прадказальна, instagram.com
Даследчык кінематографу Крысціян Метц называў кіно «прарэхай у сацыяльнай тканіне, разрывам, з якога вызіраюць рэчы крыху больш вар’яцкія, чым тыя, якія займаюць астатні наш час». З той прычыны, што кіно з моманту свайго з’яўлення «легалізавала» практыкі падглядання і асалоды праз візуальныя вобразы. Здаецца, сёння наша любімая сацыяльная сетка таксама дазваляе дакрануцца да «трохі вар’яцкіх рэчаў», ды яшчэ і робіць гэта must’ам для прасунутага індывіда.
Вуаерызм – захапленне падгляданнем, паглынаннем візуальных вобразаў – ёсць дыяметральнай супрацьлегласцю эксгібіцыянізму, захапленню ад быцця пабачаным. Як у кіно, так і ў фатаграфіі глядач падаўляе свой эксгібіцыянізм і пераносіць падаўленае жаданне на акцёра, мадэль. Але сустрэча эскгібіцыяніста і вуаерыста ніколі не адбудзецца: яны «размінуліся», таму што пасярэднікам гэтай сустрэчы стаў экран.
У гэтай немагчымасці сустрэчы закладзеная магутная крыніца асалоды. Бо самае моцнае жаданне і не мусіць мець рэальнага аб’екта. Усе рэальныя аб’екты – толькі заменнікі, у той час як жаданне пераследуе адзіную сапраўдную мэту – уяўную, якая заўсёды вабіць і ўцякае. Гэты механізм забяспечвае бесперапыннасць і пастаяннае ўзнаўленне жадання глядзець, незадаволенасць, але і патрэбу ў аб’екце-заменніку.
Акрамя асалоды ад недасяжнай фантазіі візуальнае прапануе нам асалоду праз Іншага. Філосаф Славай Жыжак заўважыў, што «ў кожнага сумленнага чалавека ёсць глыбокая патрэба ў тым, каб знайсці суб’екта, які верыў бы замест яго; калі Іншага прыносяць у ахвяру замест мяне, я ахвярую сабой праз Іншага; калі Іншы дзейнічае замест мяне, я сам дзейнічаю праз Іншага; калі Іншы атрымлівае асалоду замест мяне, я сам атрымліваю асалоду праз Іншага». У дачыненні да Instagram гэта дзейнічае гэтаксама, як з любымі іншымі візуальнымі вобразамі: гэта поспех, эмоцыі, катарсіс, жыццё праз Іншага.
З візуалізацыяй вобразу сацыяльнага поспеху адбываецца «дэмакратызацыя нарцысізму»: жаданне быць убачаным і ўхваленым узводзіцца ў норму. У інтэрнэт-асяроддзі чалавек захоплены мноствам варыяцый ідэальнага «Я» і бясконцай колькасцю ідэнтыфікацый. Ён стварае свайго жаданага двайніка ў адпаведнасці з экраннымі вобразамі, зададзенымі модай. Пры гэтым адхіленне ад ідэальнага вобразу недапушчальнае. Нарцысізм абыякавы да рэальнасці, у якой аб’ектыўна існуюць недахопы і шорсткасці. Ён патрабуе стварэння штучнага эратызаванага бачання свету, якое фармуе наша ўспрыманне і пакеплівае з эмпірычнай рэальнасці.
Дзякуючы магчымасці ў любы час пачаць або спыніць кантакт, глядач набывае ілюзію ўлады над аб’ектам. Але ўлада аўтара здымкаў першасная: ён можа паказаць толькі той ракурс і толькі той фрагмент сваёй рэальнасці, які лічыць патрэбным. Кантэнт Instagram быццам і не імкнецца да праўдападобнасці: часцей за ўсё рэальнасць прадстаўленая ў больш выгадным святле, ракурсе і аб’ёме без імкнення да адлюстравання рэальных уласцівасцяў арыгінала. Прастора ідэалаў аказваецца ўяўнай, і ад гэтага імкненне да яе робіцца ўсё больш нястрымным.
Тэндэнцыі, народжаныя Instagram, распаўсюджваюцца значна шырэй за саму віртуальную пляцоўку і нават пераадольваюць межы анлайну, робячыся эталонамі ладу жыцця, выгляду і асабістых каштоўнасцяў.
Сёння час кароткіх апавяданняў. Ты ёсць, пакуль расказваеш гісторыю, пакуль цябе хочуць слухаць. А лепш – глядзець. Што ж, час запосціць новую фотачку.
Марыя Караткевіч
