У новым зборніку Тані Скарынкінай «Yesмамочка», які сёлета пабачыў свет у межах выдавецкай ініцыятывы «Пфляўмбаўм», аўтарка прапануе чытачу прычасціцца да міфа пра сваю маці. Міфа, напэўна, усеагульнага, зразумелага ды блізкага самым розным дочкам і сынам. Міфа, у стварэнні якога маці самі з задавальненнем бяруць удзел. Пра зборнік «Yesмамочка» піша на budzma.org Ганна Горн.
У новай кнізе Тані Скарынкінай «Yesмамочка», сабранай аўтарам з твораў пра маці, акрамя асабістай храналогіі апошніх сямі гадоў, захаванай застаецца і асабістая геаграфія паэткі. Картаграфічны рух паэтычнага позірку хаатычны — Таня Скарынкіна не займаецца паслядоўным апісаннем закуткоў і жэстаў дома, у яе няма задачы зафіксаваць усё «як было», нічога не ўпусціць.
Паэтычнае слова, нібы сейсмограф, улоўлівае пачуццёвыя ваганні асяроддзя. Тут немагчыма выбудаваць і / або аднавіць траекторыю руху, але можна — здагадвацца, толькі па фрагментах. Пачатковы верш зборніка задае тон:
Я иду вперёд по снегу
вижу многие следы
<...>
вижу птичьи и собачьи
вижу непонятно чьи («Я иду вперёд по снегу», c. 3)
Таня Скарынкіна даследуе месца і суб’ектнасць / аб’ектнасць тых, хто пражывае на «сумеснай тэрыторыі». Межы дзвюх краін — маці і дачкі — аказваюцца размытымі, яны перавызначаюцца ў кожным дыялогу, фразе ці жэсце. Балючыя перасячэнні і зрушэнні (унутры)сямейнага ды асабістага іншы раз прытупляюцца, часам — запаляюцца зноў. Таня Скарынкіна цягнецца на мяжу (ад) сябе, усё далей ад свайго дома, але немінуча аказваецца ля іншага краю прасторы — у немагчымасці пераадолець, вырвацца за межы матчына-даччыных адносін.
У сітуацыі раз’яднання дом абязлюдзеў, стаў заціснутым паміж паверхамі такіх жа дзікіх глухіх лясоў.
я-то двигаюсь как волк по периметру квартиры
не останавливаясь
вытаптываю поляну на 2-м этаже дикого леса
без деревьев («Дверь в дверь», c. 95)
Гарадскі, акультураны чалавекам лес вырастае на супярэчнасці крэўнага сваяцтва і фактычнага адчужэння родных людзей. Здаецца, адносіны паміж лірычнай гераіняй і яе маці існуюць у дзіўным стане натуральнага, літаральна крэўнага разумення, і ў той жа час — жудаснага разрыву ўчэпістых маўклівых поглядаў, якія прыцягваюць жанчын адну да адной толькі жаданнем валодаць / нежаданнем адпускаць.
Гулкасць адзіноты ўдзвюх — у маўклівасці позірку:
из зарослей малины мама
змеиным взглядом смотрит на меня
за каждым шагом неподвижно наблюдает («Дачники», с. 5)
под цепким прицелом глаз мамы
из всегда открытой комнаты
не поднимая глаз. («Дверь в дверь», с. 95)
Маці можа быць адначасова наглядальным, кантралюючым суб’ектам і пры гэтым — нерухомай, той, якой патрэбна дапамога. Калі накіраванасць маці да дачкі хутчэй выяўляецца ў позірках ды (пільным) назіранні, то ўвага дачкі да маці знаходзіцца ў вобласці аўдыяльнага: лірычная гераіня прыслухоўваецца да расповедаў маці, чуйна рэагуе на асобныя рэплікі. Паэтычнае вырастае і раскрываецца ў адзіным слове або паўсядзённай фразе.
и вспомнила что когда-то
спрашивала у мамы о том как мамины родители
обращались к друг другу
«Никак» я помню тогда мама ответила
не понимаю
зачем тогда
людям вообще
дают имена. («Хрустальные мысли», с. 84)
фота: https://skarynkina.livejournal.com/362551.html
Здаецца, нібы лірычная гераіня зборніка кідаецца паміж жаданнем даведацца ўсё пра сваю маці, уважліва назіраць за ёю, і пры тым — уцячы, схавацца ад усёпранікальнага позірку. Асабліва каштоўнай тут паўстае памяць маці, яе апавяданні пра ўласнае мінулае. Боязь не пачуць, страціць не здабытыя гісторыі не дае спаць:
а я ведь не успела
записать все её истории
о санаториях например («Ночью», с. 49)
Паўсядзённыя рытуалы, (сумесныя) хатнія клопаты — часам адзінае, што ўтрымлівае гэтую пабудову ў цэласнасці, што не дазваляе ёй канчаткова разбурыцца. Тым не менш менавіта ў побыце нярэдка раскрываюцца нявымаўленыя пачуцці маці і дачкі.
глянули мы друг на друга
глазами ангелов ли зверят
уж и не знаю как обрисовать
моё её
на тот момент нечеловеческие лица
и продолжали накрывать на стол. («Не смотри на меня мама», с. 21)
Кухня — трывожная прастора сямейных адносін. Менавіта там звычайна адбываюцца самыя важныя размовы, прызнанні і адкрыцці. Аб’ядноўваючы людзей у паўсядзённых клопатах, бязмоўна гуртуючы іх, кухня таксама можа служыць месцам разладу, неразумення. Гатаванне можа быць працэсам, які яднае, альбо, наадварот, падставай для ўзнікнення драбнюткіх супярэчнасцей і развіцця іх у фундаментальнае неразуменне паміж дзвюма. Час ад часу канфлікты ў гэтай памежнай зоне, у зоне сямейных баявых дзеянняў, сціхаюць — паміж жанчынамі ўсталёўваецца дабратворная абыякавасць. Кухня, стол, посуд, гатаванне і прыём ежы абрамляюць пачуцці, не дазваляюць ім выходзіць па-за ўстаноўленыя невядомым рамкі.
фота: https://skarynkina.livejournal.com/362551.html
И я выпустила струйку дыма
мне захотелось обнять сестру
но постеснялась
и мы вернулись к столу. («На Пасху», с. 39)
Маці з дачкой не пераходзяць у адкрытую канфрантацыю, а сястра з сястрой не становяцца занадта блізкімі і ўразлівымі адна перад адной. Прастора кухні дзейнічае як механізм, які разнявольвае і стрымлівае адначасова.
Лірычная гераіня Тані Скарынкінай — чужаніца ў родным сабе свеце. «Засланая» сюды, яна глядзіць на многія рэчы як быццам звонку, іншымі вачыма, і пры гэтым — надзвычайна дакладна і ясна збіраюцца словы. Здаецца, менавіта першапачатковае адчужэнне ад роднага зрабіла магчымым аўтарскае пісьмо.
У адным з вершаў, «Мамочка и незнакомый почерк», лірычная гераіня пачынае пісаць
бисерной вязью Цветаевой
и стала поэтом
вот способ хороший
советую
новым почерком волшебным образом
я написала десяток стихотворений
Тым не менш маці, выявіўшы незнаёмы почырк у лісце ад дачкі, імчыцца за край свету, каб пераканацца: яе дачку не падмянілі, яна — усё тая ж. А почырк іншы — жудасная правакацыя і выбрыкі спецслужбаў. Не можа такога быць.
просыпаюсь в супружеской кроватке
и слышу мамочкин голос
<...>
руку нарочно повредили
заставляя выдать своих. («Мамочка и незнакомый почерк», с. 19)
Свая — не свая рука піша, і маці не верыць.
У сямейныя адносіны ўпісваецца адчуванне нагляду, шпіёнства, унутранае размежаванне на «сваіх» і «чужых». Прыхільнасць да «сваіх» неабходна стала сцвярджаць — хоць бы сваёй прысутнасцю на месцы. Магчымасць і пытанне здрады становяцца асабліва балючымі; дзяржаўная здрада — самы страшны артыкул у гэтых адносінах.
Несвабода, немагчымасць аддзяліцца ад ўмоўна «свайго» — негатоўнасць маці і іншых сваякоў прызнаць, што «сваё» можа быць значна больш, чым крэўнае сваяцтва, што супадзенне з сабой не заключаецца ва ўпісанасці ва ўнутраны перыметр кватэры, у вытаптанасці менавіта сваёй паляны «на 2-м этаже дикого леса / без деревьев».
Гэтая несвабода кантралюе кожны рух учэпістым позіркам маці, прыбівае да роднай катаргі. Дзе кожны ўдзельнік мілейшы толькі таму, што «па пашпарце» — «свой». Аднак Таня Скарынкіна не займаецца выкрыццём або рэйкавай вайной, падрываючы чыгуначныя шляхі капіляраў матчынага і даччынага сэрца. Паэтка — не падрыўнік, але чулы даследчык шляху.
«что есть то есть» — аўтарская формула прымірэння з жыццём. Тым не менш гэта не прызнанне абмежаванай рэчаіснасці, наяўнага быцця, але паэтычны пералік, які падсвятляе дэталі і жэсты штодзённасці знутры, выяўляе магчымасць іншага вымярэння для іх.
...а я сижу и знай себе записываю
мамино укоряющее
необыкновенно поэтичное высказывание
в свете зарождающегося
погожего денька на окончании августа
«Званіла
Марыя
расстроенная
за банкі». («Марыя», с. 51–52)
Голас Тані Скарынкінай рухаецца праз унутраную прыгнятальную і абмежавальную прастору кватэры — да прыродных ландшафтаў, якія абяцаюць вызваленне ад унутрысямейнага супрацьстаяння, насцярожанасці і незадаволенасці адна адной.
Она же не назло не понимает
стихотворения мои жизнелюбивые
мама моя неподвижная
стёжки её поросли травой выше пояса давно
и никакого интереса к чужим прохожим тропинкам
она уже не испытывает
а там меж тем очередное лето
пошли ежи ходить
лопухами дрожать. («Чужие дорожки», с. 75)
Ганна Горн, budzma.org
