Адкрыццё выставы беларускай мастачкі Людмілы Навакоўскай пад назвай «Знойдзеныя сэнсы» адбылося 5 траўня ў віленскай установе CreateCulture Space па вуліцы Кармеліту, 5. Выставу можна наведаць да 18 траўня. Мастачка нарадзілася і да 7 год жыла ў Архангельскай вобласці. Якім быў яе шлях да мастацтва і да ўсведамлення беларускай ідэнтычнасці, Людміла распавяла ў размове з budzma.org.
Што хаваецца за словамі? Ці аднолькава кожны з нас успрымае адно і тое ж слова? Чаму слоў бывае недастаткова? Ці ёсць розніца паміж тым, як вербальную інфармацыю ўспрымаюць беларусы і прадстаўнікі іншых народаў? Што на ўвазе маем мы, калі жывем цяпер? І што мелі на ўвазе нашы продкі?..
Адказамі на гэтыя пытанні стала цэлая серыя мастацкіх твораў. Гаспадыня выставы, спадарыня Людміла Навакоўская распавядае: «Серыя „Знойдзеныя сэнсы“ — гэта, па сутнасці, разважанні пра асобныя словы, пошук іх значэнняў, не заўсёды відавочных для сучасніка. Пачыналася ўсё з малюнкаў у межах інктобера — гэта такое цікавае мерапрыемства, калі мастакі свету, у кастрычніку, штодзённа робяць замалёўкі на тэму абранага слова. Колькасць словаў трыццаць адно — на кожны дзень месяца па адным слове».
У 2022 годзе ўпершыню з’явіўся спіс беларускіх словаў для айчынных мастакоў, які прапанавала мастачка Ксенія Гуніна-Авербург.
Што адрознівае беларускага цмока ці зязюлю ад падобных істот іншых народаў? Ці ідэнтычнасць уключае ў сябе розніцу адчуванняў і асацыяцый? Наколькі моцна ўплывае на станаўленне асобы знаходжанне ў пэўным культурным ды геаграфічным кантэксце? З чаго складаецца фундамент нашых поглядаў?
Напачатку мастачка не задавалася такімі пытаннямі. Яны ўзніклі пасля. А сама праца, што ўспрымалася першапачаткова як удзел у своеасаблівым невялікім чэленджы, ператварылася ў самастойны паўнавартасны праект.
Людміла Навакоўская. Фота Марыі Траскоўскай
- Спадарыня Людміла, як Ваша сціплае пачынанне разраслося ў маштабны працэс?
- Я выкладала ілюстрацыі ў сеціве, а свае асацыяцыі, думкі наконт вобразаў, іхнага сэнсавага напаўнення запісвала ў суправаджальных тэкстах. І з’явілася зваротная сувязь. Людзі пачалі пытацца пра верагоднасць выдання кнігі, пра магчымасць стварэння серыі паштовак, пра неабходнасць выставы, а потым яшчэ і каб адбыўся працяг той серыі малюнкаў. Я пабачыла, што ёсць цікавасць і да малюнкаў, і да тэкстаў. Такое стаўленне вельмі натхніла на далейшую працу, і верагоднасць таго, што серыя працягнецца, сапраўды вялікая.
- Нельга ўтрымацца ад заўвагі, што ў Вашых творах захавана вельмі шмат сакральных беларускіх сэнсаў. Але ж, вядома, што нарадзіліся Вы не ў Беларусі — і такое духоўнае пранікненне, такое глыбокае ўспрыманне сутнасці беларушчыны ад гэтага цікавае ўдвая. Якімі шляхамі Вы прыйшлі да такога пераасэнсавання рэчаіснасці?
- Так, сапраўды, я нарадзілася і да сямі гадоў жыла з бацькамі на поўначы Савецкага Саюза, у Архангельскай обласці. Так сталася, што падчас працэсаў перабудовы, напрыканцы 1980-х, тэатральны рэжысёр, з якім стала супрацоўнічаў мой тата, пераехаў у Бабруйск. Перад бацькам паўстаў выбар — згубіць надзейнага творчага партнёра, альбо працягнуць супрацоўніцтва ў іншай рэспубліцы.
Для мяне асабіста з дзяцінства было цяжкое пытанне — хто я? Мая мама — жыхарка Архангельскай вобласці, а тата — украінец. Кожнае лета я праводзіла ва Украіне, там была бабуля, былі сваякі, сваё такое блізкае асяроддзе. Я любіла Украіну і цяпер люблю — тыя пачуцці нікуды не зніклі. І я з маленства лічыла, што Украіна — гэта таксама мая Радзіма.
Аднак перыяд майго сталення, станаўлення як асобы — значны этап жыцця, звязаны з Беларуссю. Там мае сябры, там мае настаўнікі, там прырода, якую я люблю, мясціны, якія заўсёды ў маім сэрцы.
Культура беларуская на мяне значна ўплывала, без сумневу. Цяпер я магу сказаць, што мая ідэнтычнасць больш беларуская — менавіта асяроддзе Беларусі мяне фарміравала болей за ўсё. Аднак заўсёды заставаўся інтарэс да рускай паўночнай культуры і да ўкраінскай. Мне ўвогуле падабалася ўвесь час шукаць нейкія прыгожыя, цудоўныя асаблівасці любой культуры. А таксама знаходзіць агульныя рысы ў розных культурах, параўноўваць, супастаўляць. І яны, тыя агульныя рысы, увесь час знаходзяцца — гэта нешта чароўнае, гэта вельмі ўражвае, здзіўляе і захапляе. Я па-сапраўднаму шчаслівая ў такія хвіліны.
«Зазоўка». Крыху вам прыкрытай эротыкі. Зазоўка — гэткая прывабная істота, што любога хлопца ў гушчар завабіць і мілуецца з ім. А яму пасля што рабіць пасля сустрэчы з той прыгажуняй? Бо ніякая іншая больш не даспадобы.
- А як увогуле Вы пачалі маляваць, як захапіліся сваёй справай?
- Мне з дзяцінства было зразумела, што я мушу стаць мастачкай. Дарэчы, і мой тата марыў пра гэта. Але ж не абыходзілася і без іншых мараў — тут і касманаўтка, і фігурыстка, і кім я толькі не марыла стаць.
Потым я пайшла ў музычную школу. Тата чамусьці сказаў — усё, трэба займацца адной справай. Цяпер мне крыху незразумела гэта, можна было і сумяшчаць музыку, і маляванне. Аднак ён вырашыў сам навучыць мяне маляваць, і атрымаўся той выпадак, калі бацькі не дапамагаюць, а толькі адбіваюць у дзяцей жаданне штосьці рабіць. Паколькі ў нас справа не пайшла, у мяне з’явілася думка, што вялікіх творчых здольнасцяў не маю.
Я пераключылася на іншыя прадметы. Так бы мовіць, больш тэхнічныя. Вельмі падабалася матэматыка. А родны дзядзька быў інжынерам. З працы ён час ад часу прыносіў камп’ютар, і мне гэта таксама было вельмі цікава. Усе гэтыя акалічнасці далі падставу патрапіць у рэшце рэшт у фізіка-матэматычны клас у Магілёўскім абласным ліцэі.
Там я ўсё ж працягвала займацца нейкімі творчымі справамі, хоць па-ранейшаму лічыла, што таленту ў мяне няма. Аднак грала на гітары і тусавалася з цікавымі людзьмі, перамагала на алімпіядах па рускай мове.
Пасля заканчэння ліцэя я паступіла у БДУ на факультэт радыёфізікі і электронікі. Выбірала пры гэтым паміж факультэтам журналістыкі, замежнымі мовамі і радыёфізікай. На апошні факультэт пайшлі мае аднакласнікі, і гэта дапамагло зрабіць выбар.
Але ніводнага дня я не працавала па спецыяльнасці. Мне ўжо на першым курсе было зразумела, што я не пайду на «Інтэграл». Я працавала UI/UX дызайнерам, вэб-дызайнерам у вялікай кампаніі некалькі год. У пэўны час зразумела, што мне не хапае творчасці.
Ужо падчас зыходу з кампаніі зноў моцна пачала цікавіцца народнай культурай. Гэта да такой ступені было захапленне, што адчувала, як па целе бегаюць мурашы, калі глядзела на ўсё, звязанае з народнымі рамёствамі, калі слухала народныя спевы.
— І з гэтага моманту у Вас пачынаецца новы этап і жыцця, і творчасці?
— У пэўны момант я наноў адкрыла для сябе мезенскі роспіс — такая архаічная форма роспісу па дрэве, характэрная для Архангельскага рэгіёна. Я памятаю, як мая матуля займалася такім відам рамяства, але ў дзяцінстве я не разумела яго, мне чамусьці не падабалася гэта тэхніка (мне тады больш падабалася хахлама — яркія завітушкі, залатыя прыгожыя кветкі, лісцікі і так далей).
Але калі я зацікавілася мезенскім роспісам, была ўжо дарослай, і ўспрыманне той стылістыкі, мінімалізму, спецыфікі выканання моцна захапіла мяне. Я пачала распісваць драўляныя прадметы і пабачыла, што гэта выклікае вялікую цікавасць у іншых людзей.
Але я такі чалавек, які не можа займацца чымсьці адным — мне патрэбна і адно, і другое, і трэцяе, не магу заставацца ў нейкіх межах.
Каля дзесяці гадоў таму адзін знаёмы мастак пераканаў мяне, што я маю здольнасці, і мне патрэбна займацца малюнкам, жывапісам. Што я і пачала рабіць. Быў такі актыўны перыяд, калі я кожны дзень малявала, займалася акадэмічным малюнкам. Так я прайшла курсы двух вядомых беларускіх мастакоў, за што ім вельмі ўдзячна — таму што атрымала добрыя навыкі. І ў нейкі момант я пачала рабіць творчыя працы — гэта была серыя графічных работ, афорты. Некаторая частка творчасці была прысвечана тэме працягу роду, тэме традыцый.
Я б хацела вярнуцца да такой працы, аднак у нейкі больш спакойны перыяд для мяне. Бо такі занятак патрабуе шмат часу, моцы і магчымасці быць сам-насам са сваёй працай.
Людміла Навакоўская са сваім настаўнікам Раманам Суставым, вядомым беларускім мастаком, які прымаў удзел у адкрыцці выставы ў Вільнюсе. Дарэчы, уступнае слова казалі спадар Раман і вядомая мінская мастачка Марына Жвірбля, калега і сяброўка Людмілы (фота Марыны Лужковай)
У мяне ёсць таксама жывапісныя творы. Яны не выстаўляліся ніколі, але таксама маюцца планы, каб вярнуцца да гэтай творчасці. Аднак тое магчыма пры наяўнасці пэўных умоваў, сваёй прасторы. На жаль, займацца сур’ёзнай працай у кватэры з трыма дзецьмі вельмі праблематычна.
Спадзяюся, гэты занятак застанецца справай майго жыцця. Пакуль выглядае так, што гэта мая дарога. Магчыма, на сённяшні дзень я не ўкладаю дастаткова высілкаў і часу ў тую справу, але паглядзім, што будзе далей.
Лапландцы вераць, што паўночнае ззянне (revontulet) — гэта іскры, што вылятаюць з хваста чароўнай лісы тулікету. Жыве яна ў глыбіні лесу, і таму мала хто яе бачыў. Удзень яна чорная, а ўначы гарыць агнём.
Кожны паляўнічы марыць здабыць футра тулікету. Я яшчэ ніколі не бачыла Аўрору на ўласныя вочы. Хоць і была ў такіх мясцінах, дзе вельмі верагодна яе пабачыць, ды не аднойчы. Нават там, дзе я нарадзілася, яно здараецца даволі часта. Але ўсё яшчэ наперадзе. Бо поўнач кліча мяне. Памятаю, як упершыню ўбачыла вогненную лісу ў фільме пра паўночнае ззянне з экспазіцыі Арктыкума ў Лапландскім Раваніемі. У музеі было шмат чаго цікавага, але гэты вобраз вельмі ўразіў. Тады была вельмі цёплая зіма: напачатку студзеня быў плюс на вуліцы. Снег плавіўся на вачах. І гэта быў палярны круг. У час ад’езду слупок палез уніз і было каля мінус шаснаццацi. А ў дзень, як вярнуліся дадому, па хэштэгу #раваніемі ўсё было ў найпрыгажэйшых яскравых лісіных агнях.
— Яшчэ вядома, што Вы з’яўляецеся ўдзельніцай некаторых музычных праектаў. Можаце падзяліцца?
— Сапраўды, я займаюся музыкай. Але, мабыць, не вельмі прафесійна і не ў такіх маштабах, як бы мне хацелася. Я даволі доўгі час была ўдзельніцай хору «Салютарыс». Цяпер гэта ўсё ў мінулым.
Хор Salutaris. Людміла Навакоўская ў цэнтры.
Да таго ж удзельнічаю ў гурце «Усё адразу», калі па беларуску (у рускім варыянце «Всё сразу» альбо «Всё_Crazy»). Не магу сказаць, што гэта мой жанр. Але ж мне вельмі падабаецца тая энергетыка, якую задае фронтмэн гурта Антон Сіроцін. Мне падабаецца, як весела і радасна адчуваюць сябе людзі, якія прыходзяць на канцэрты. Аднак, паўтаруся, такая творчасць не супадае з маім поглядам на свет, таму я прысутнічаю ў гурце больш за кампанію. Быў у мяне калісьці гурт «Семург», з якім мы запісалі альбом, і мне яго творчасць была бліжэй па духу. Таксама маю мару калісьці вярнуцца да такой музыкі — у нейкай ступені фолкавай, акустычнай, спакойнай. Месцамі, можа быць, і неспакойнай, але ж хацелася б выконваць музыку, якая звяртаецца да душэўных патрэбаў чалавека.
Гурт Всё_Crazy
— Як высвятляецца, Вы чалавек рознабаковых інтарэсаў, цікавіцеся вельмі незвычайнымі рэчамі. Напрыклад, у беларускіх інтэлектуальных колах лунаюць слухі пра Першы чайны чэмпіянат. Якім чынам гэта інфармацыя датычыцца Вас?
— Калісьці я была адной з першых вучаніц Таццяны Петраковай — вельмі добрага чайнага майстра. У яе была першая чайная школа ў Беларусі. У нас нават была невялічкая крама, дзе мы прадавалі розныя гатункі чаю, посуд і праводзілі кітайскія цырымоніі Гунфу-Ча. Але так склаўся лёс, што мы адмовіліся ад гэтага праекта, таму што на той момант культура Гунфу-ча не была вельмі папулярнай у краіне. Мы прасоўвалі яе даволі актыўна, аднак так сталася, што калі пайшла ўжо расці папулярнасць нашай справы, мы, так бы мовіць, «перагарэлі».
Аднак гарбата не сышла цалкам з жыцця, яна час ад часу вяртаецца, хаця і ў крыху іншых фарматах — гэта, напрыклад, датычыцца зёлак. Мяне вельмі цікавіць беларуская традыцыя — што людзі запарвалі, што людзі пілі тут, на беларускіх землях. Як, дарэчы, цікавяць падобныя традыцыі і ў іншых славянскіх краінах. Увогуле тэма збору траў вельмі кранае. Калісьці мама мая гэтым займалася і шмат чаго распавядала. Потым у мяне было знаёмства з алтайскімі траўнікам, які цалкам змяніў маё стаўленне да раслін як да нечага сапраўды жывога, што мае душу, з кім можна і трэба размаўляць. Што пры выпадку расліна можа і рэагаваць — пакрыўдзіцца ці адпомсціць. Таму маё цяперашняе стаўленне да раслін базуецца на вельмі вялікай павазе.
Што тычыцца кітайскай гарбаты, то яна зараз выступае як медыум паміж паэзіяй, мастацтвам, сяброўствам. Гэта значыць гарбата як памочнік —дапамагае прыйсці да нечага большага, чым проста выпіванне гарачай вады.
«Вырай». Тое месца, куды ўзімку адлятаюць птушкі і душы продкаў. Насамрэч, раней думалі, што птушкі — гэта і ёсць душы продкаў. І калі сёння, кажучы, што птушкі ляцяць у вырай, маем на ўвазе ў цёплыя краіны, то тады меркавалі, што птушкі знікаюць, бо душы ляцяць у нейкі чароўны свет. Але ці мы зараз ведаем усё? Ці мудрэйшыя мы за нашых продкаў?
— Але ж і гэта яшчэ не апошняя таямніца Вашых духоўных пошукаў, Вашых высокіх памкненняў. Раскажыце пра досвед заняткаў усходнімі адзінаборствамі, а можа быць, знойдуцца і яшчэ якія-небудзь іншыя цікавыя рэчы?
— Такі досвед таксама было ў маім жыцці. Але больш як фізічная падрыхтоўка і ў меншай ступені як пошук філасофскіх сэнсаў. Тут сказваецца маё былое захапленне кітайскай культурай. Няшмат засталося ад былых захапленняў, але вось зараз я займаюся ёгай.
А яшчэ цяпер на маёй павестцы дня — танцы. Бразільскі зук. Гэта такі занятак, больш-менш сур’ёзны для мяне. Займаюся ўжо два гады. І гэта тое, у чым я бачу перспектыву росту, у чым я магу ісці далей, развівацца. Да таго ж не так даўно пачала займацца вэст-кост-свінгам.
Аднак я прыйшла да высновы, што інтарэсаў вельмі багата, а запасы жыццёвых сіл не бясконцыя. Таму свой імпэт трэба кантраляваць, выбіраць самае цікавае для сябе і засяроджвацца на чымсьці больш-менш важным.
Адкрыццё выставы «Знойдзеныя сэнсы»
«Народзіны». Сапраўды магічны працэс, бо знаходзіцца на мяжы гэтага ды іншага свету. І канечне, было шмат ўсялякай абярэжнасці і рытуалаў вакол яго. Трэба было адамкнуць замкі ў хаце ды развязаць жанчыне хустку ды пояс, каб нічога не перашкаджала. Пояс у розных культурах быў прыкметай чалавека. Бо ён і падзяляе чалавека на верхнюю (чалавечую, духоўную) ды ніжнюю (жывёльную, зямную) часткі, і адначасова з’яднае іх. Дарэчы, па наяўнасці ці адсутнасці пояса ў жаночым касцюме можна рабіць выснову, наколькі глыбокі патрыярхат у той ці іншай культуры. Калі жанчына ўсё яшчэ лічыцца за чалавека, пояс прысутнічае.
«Расперазацца» (зняць з сябе пояс), з’явіцца на людзях без пояса — значыць згубіць чалавечае аблічча. Падчас народзінаў трэба даць волю жывёльнаму пачатку. Аб гэтым гавораць і сучасныя даследаванні. Дзеянне кары мозгу павінна саступіць месца падкорцы, каб цела ўсё зрабіла самастойна. На жаль, у радзільні гэта амаль немагчыма. Але гэта ўжо іншая тэма. Дык вось, пояс трэба зняць, каб на нейкі час перастаць быць чалавекам і атрымаць магчымасць хадзіць між сусветамі. Таму таксама ішлі нараджаць з хаты ў лазню, дзе жывуць наіўныя істоты, далей ад чалавечага.
Людміла Навакоўская. Фота Марыі Траскоўскай
Пытанні задаваў Юры Несцярэнка.
Тэксты пад мастацкімі ілюстрацыямі Людмілы Навакоўскай, budzma.org
