Ці задумваліся вы калі-небудзь пра сваю апошнюю волю? Напэўна так, бо, як ні горка, ніхто з нас не вечны. Аднойчы прыйдзе час пакінуць гэты тленны свет, а перад гэтым паклапаціцца пра завяшчанне, каб шматлікія сябры і сваякі адразу ведалі, хто быў вашым любімчыкам. Вядомыя пісьменнікі таксама запісвалі сваю апошнюю волю — і часцяком іх інструкцыі і пажаданні былі як мінімум незвычайныя, як максімум — эксцэнтрычныя. Самыя цікавыя завяшчанні знакамітых пісьменнікаў прыгадвае nlb.by.
Франчэска Пятрарка (1304–1374 гг.)
Апошняя воля паэта была такой жа кранальнай, як і яго санеты. У апошнія гады жыцця блізкі сябар Пятраркі, Джавані Бакача, жыў вельмі бедна, цяжка хварэў і часта ў сваіх лістах скардзіўся на халодныя зімы. Памятаючы пра гэта, паэт завяшчаў свайму сябру 200 флорынаў (па іншай версіі 50 флорынаў) з прамым указаннем — «на цёплую зімовую мантыю». Яшчэ адна цікавая дэталь ёсць у завяшчанні Пятраркі: нягледзячы на тое, што ён меў неверагодную бібліятэку ў Венецыі, поўную рэдкіх рукапісаў, ён так яе нікому і не адпісаў — яна зусім не згадваецца ў яго апошнім волевыяўленні. Яшчэ пры жыцці ў Пятраркі была дамова з уладамі Венецыі: тыя захоўваюць яго калекцыю, а Пятрарка наўзамен дае да яе доступ кожнаму жадаючаму. Праўда, дамова працавала толькі да таго часу, пакуль Пятрарка жыў у Венецыі, а ён у адзін цудоўны дзень з’ехаў у Падую, што была лютым ворагам любога венецыянца. Вось так і прапала бібліятэка.
Рыгор Барадулін (1935–2014 гг.)
Часам завяшчаннем становіцца не натарыяльна завераная паперка з падрабязным апісаннем маёмасці і яе новых уладальнікаў, а творчасць — і занатаваная ў ёй апошняя воля аўтара. Так выйшла і з Барадуліным. Яшчэ ў 1995 годзе на свет з’явілася яго «Прашэнне» — вельмі шчыры твор, які пачынаецца наступнымі радкамі: «Калі я адыду, пастаўце мне валун сівы і крыж на валуне». Паэт не хацеў грувасткіх помнікаў — лічыў іх перажыткам савецкага мінулага. Зусім іншая справа стары добры валун, як на ушацкіх могілках. І пасля смерці Барадуліна было цвёрда вырашана выканаць яго апошнюю волю: паставіць замест надмагілля валун з высечаным крыжам. Праўда, праблемы паўсталі яшчэ на старце. У камені — 2,5 тоны, Барадулін пахаваны ў цэнтры могілак, машыне там не праехаць. Задача: данесці. Мясцовыя насільшчыкі ветліва адмовіліся па прычыне няўмення падымаць шматтонныя камяні, таму было вырашана задзейнічаць авіяцыю, МНС і добраахвотнікаў з вёдрамі. Так, верталёт МІ-8 вылецеў з мінскага аэрапорта і праз паўгадзіны апынуўся ва Ушачах, дзе тым часам мясцовыя жыхары рыхтавалі падмурак, перадаючы па ланцужку больш за 800 вёдраў цэменту. Валун паднялі верталётам і паспяхова апусцілі паміж дрэвамі наўпрост на месца прызначэння. Так «Прашэнне» Барадуліна ўвасобілася ў жыццё.
Франсуа Рабле (1494–1553 гг.)
Аўтар знакамітага сатырычнага рамана «Гарганцюа і Пантагруэль» быў чалавекам вельмі нестандартнага складу розуму, а таму нават смерць ад старасці ўмудрыўся абставіць загадкава. Чаго вартыя яго апошнія словы — «Я адпраўляюся на пошукі вялікага "Можа Быць"». Інтрыгуе? Больш чым. Выдатны выбар слоў для дакладнага абазначэння невядомасці, якая чакае паміраючага, адкрыты фінал, у якім Рабле не проста пасіўна чакае — ён яго шукае. Пра што гэта мы? Ага, яго завяшчанне. Яно гэтаксама было выдатным ў сваёй лаканічнасці: «У мяне нічога няма, я шмат вінен; астатняе аддайце бедным».
Джон Дон (1572–1631 гг.)
Адзін з найвялікшых паэтаў-метафізікаў, хоць і разбіраўся ў юрыспрудэнцыі, але не мог напісаць завяшчанне без пары высокіх выслоўяў. Джон Дон пакінуў 500 фунтаў стэрлінгаў для сваёй састарэлай маці і цэлую паэму з 54 радкоў, названую «Воля». Зрэшты, куды часцей у якасці апошняга выказвання паэта ўспамінаюць адну з яго апошніх пропаведзяў, «Схватку смерці». Яна была прачытана літаральна за месяц да скону Дона і ўся складалася з разважанняў пра смяротнасць чалавека і пра тое, што чакае яго пасля. У гэтай жа пропаведзі з’явіліся наступныя радкі: «Няма чалавека, які быў бы, як востраў, сам па сабе: кожны чалавек ёсць частка Мацерыка, частка Сушы, і калі Хваляй знясе ў мора Берагавы Уцёс, меншай стане Еўропа, і тое ж будзе, калі змые край Мыса або разбурыць Замак твой ці Сябра твайго; смерць кожнага Чалавека прымяншае і мяне, бо я адзіны з усім Чалавецтвам, а таму не пытайся ніколі, па кім звоніць Звон: ён звоніць па Табе». Дарэчы, поўны тэкст можна прачытаць у Нацыяналцы — у кнізе «По ком звонит колокол».
Чарльз Дыкенс (1812–1870 гг.)
Зробім лірычнае адступленне ад высакамоўнага Дона і ўспомнім пра незвычайны пункт у завяшчанні іншага вядомага англічаніна. Дыкенс, апроч буйных грашовых сум для яго сям’і, з якой быў разлучаны, таксама пакінуў даволі падрабязную інструкцыю па... яго ўласным пахаванні. У рэшце рэшт, хто можа паклапаціцца пра гэта лепш, чым сам паміраючы? Дыкенс таксама так думаў. А яшчэ, мабыць, меў непрыязнасць да віктарыянскай моды, таму ўвёў на сваім пахаванні строгі дрэс-код. Ніякіх паліто, шалікаў, чорных бантаў, доўгіх стужак на капелюшах і «іншых падобных агідных недарэчнасцей». Верагодна, калі б на мерапрыемства заявіўся безгустоўна апрануты чалавек, Дыкенс быў бы вымушаны вярнуцца з мёртвых, каб выказацца з гэтай нагоды.
Генрых Гейне (1797–1856 гг.)
Нямецкі паэт Генрых Гейне, аўтар «Лорелеи» і «Зимней сказки», быў не менш спецыфічным чалавекам, чым Дыкенс. А ўжо адносіны з жонкай у яго былі зусім складаныя. Сваю Мацільду (Крысенсію Эжэні Міра) Гейне сустрэў, калі яму было 37, а яго выбранніцы — 19, і разам яны правялі цэлых 22 гады, апошнія з якіх былі поўныя сварак і лёгкай узаемнай непрыязнасці. Таму ў сваім завяшчанні Гейне пакідае ўсё жонцы пры адной умове: яна пасля яго смерці зноў выйдзе замуж. Такую незвычайную ўмову Гейне тлумачыў проста і сурова: «Тады знойдзецца хоць адзін чалавек, які будзе шчыра шкадаваць пра маю смерць».
Сэмюэль Джонсан (1709–1784 гг.)
Брытанскі крытык і паэт заставаўся вельмі рэлігійным усё сваё жыццё і, вядома, захаваў гэтую рысу і на парозе смерці. Яго завяшчанне не проста размяркоўвае асабістыя рэчы і мэблю паміж нешматлікімі сваякамі і сябрамі, а заадно і згадвае адзін цікавы лот: «Душу, апаганеную шматлікімі грахамі, але, я спадзяюся, вычышчаную пакаяннем, я завяшчаю Богу». Вельмі богаспадобна. Акрамя таго, большая частка маёмасці Джонсана — цэлых 2 300 фунтаў стэрлінгаў — адышла ў выглядзе штогадовай рэнты яго вернаму цемнаскураму слузе Фрэнсісу Барберу. Сваякі лютавалі, хоць ім дасталіся дом і бібліятэка.
Уільям Шэкспір (1564—1616 гг.)
Забудзьцеся пра Гейне і Дыкенса: Шэкспір па незвычайнасці свайго завяшчання гатовы даць фору практычна кожнаму. Яго завяшчанне на першы погляд здаецца цалкам звычайным: свае ўладанні ў Стратфордзе ён пакінуў дзвюм дочкам, Джудзіт і Сюзане, некаторыя дробязі пасля смерці драматурга адышлі яго сябрам і членам сям’і. Усім, акрамя жонкі. Сваю дарагую Эн Хатаўэй Шэкспір згадаў толькі адзін раз і завяшчаў ёй... свой другі лепшы ложак. Разам з іншай мэбляй. Такі незвычайны пункт быў прыпісаны ў самым канцы, зусім мімаходам, і наўрад ці парадаваў наваспечаную ўдаву. У рэшце рэшт, чаму не першы лепшы ложак? Каму наогул дастаўся лепшы? На гэты конт ёсць цікавае меркаванне: першы лепшы ложак мог прызначацца для гасцей (трэба ж трымаць перад імі марку), а вось другі быў ужо шлюбны. У любым выпадку, ці быў гэта злы жарт з беднай Эн або апошні акорд нешчаслівага сямейнага жыцця, мы ўжо ніколі не даведаемся.
Роберт Льюіс Стывенсан (1850–1894 гг.)
Аўтар культавых «Остров сокровищ» і «Странная история доктора Джекила и мистера Хайда» пры ўсёй авантурнасці сваіх твораў у жыцці быў вельмі добрым і цудоўна ладзіў з дзецьмі. Настолькі, што нават згадаў у сваім завяшчанні дванаццацігадовую Эні Ід, дачку свайго прыяцеля. У дзяўчынкі была вялікая трагедыя: яе дзень нараджэння прыходзіўся на Раство, а таму ўсё вечна пра яго забываліся напярэдадні куды больш папулярнага свята. Эні гэта вельмі хвалявала, і Стывенсан ёй шчыра спачуваў. Таму ў сваім завяшчанні пакінуў дзяўчынцы ўласны дзень нараджэння — 13 лістапада. «Перадаюцца правы і прывілеі ў трынаццаты дзень лістапада, раней [яго] дзень нараджэння, які з гэтага часу і надалей з’яўляецца днём нараджэння названай Эні Х. Ід, каб яна яго захоўвала, скарыстоўвала і атрымлівала асалоду ад яго, што ўключае ў сябе святочныя строі, паглынанне тлустага мяса, атрыманне падарункаў, кампліментаў і вершаў у яе гонар адпаведна звычаям нашых продкаў». Чароўна? Не тое слова. Праўда, суд прызнаў гэты пункт несапраўдным, бо дзень нараджэння не маёмасць, але сям’я Эні пачала святкаваць 13 лістапада як асаблівы дзень для дзяўчынкі.
Адам Багдановіч (1862–1940 гг.)
Адам Багдановіч увайшоў у гісторыю як бацька аднаго з самых знакавых паэтаў беларускай літаратуры, але і сам варты ўвагі. Этнограф і фалькларыст, аўтар мноства ўнікальных рукапісаў пра беларускі народ і яго культуру — увогуле, варты пашаны. Ён усё сваё жыццё збіраў сур’ёзную бібліятэку (а гэта прыйшлося рабіць нават двойчы, бо першая згарэла ў 1918 г.). Да чаго мы гэта? У завяшчанні Багдановіча ўсяго 12 пунктаў на цэлыя 15 старонак, і амаль цалкам яно прысвечана... кнігам. Пра маёмасць там літаральна пара слоў у пачатку: тое-сёе жонцы, крыху дзецям. Затое з чацвёртага пункта пачынаецца самае галоўнае. Падрабязна і дасканала Адам Багдановіч распісаў дакладныя інструкцыі па размеркаванні кніг паміж сям’ёй, а заадно і па публікацыі сваіх рукапісаў. І нават у натарыуса не заверыў: быў упэўнены ў сямейнай прыстойнасці. Праўда, з публікацыяй адразу не выйшла — вайна, самі разумееце. Таму канчаткова апошняя воля Багдановіча была выканана толькі ў 2012 годзе, калі на свет нарэшце з’явіліся кнігі «Я всю жизнь стремился к свету» и «Мои воспоминания». Вось цяпер усё правільна.
Матэрыял падрыхтаваны аддзелам суправаджэння інтэрнэт-партала Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.
