31 траўня 1640 году на сьвет нарадзіўся хлопчык, якому наканавана было стаць на чале Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага. Нягледзячы на здабыты тытул, дагэтуль не пакідае пачуцьцё, што сваё лепшае жыцьцё Міхал мог правесьці ў зусім іншым пакліканьні, піша Павел Хадзінскі ў «Новым Часе».

Міхал нарадзіўся ва ўплывовай сям’і Вішнявецкіх, ён быў сынам Ярэміі Вішнявецкага, знакамітага вайсковага дзеяча Рэчы Паспалітай, і Грызэльды Канстанцыі Замойскай, прадстаўніцы магутнага роду Замойскіх. Калі пакінуць у баку статус сям’і, раньнія гады Міхала не былі напоўненыя каралеўскімі амбіцыямі. Наадварот, яго шлях вёў да Касьцёла.

Як і шматлікія маладыя шляхцічы яго эпохі, Міхал быў скіраваны ў езуіцкую школу ў Кракаве, каб атрымаць традыцыйную каталіцкую адукацыю. Маладога Вішнявецкага рыхтавалі да ўступленьня ў духавенства.

Аднак жыцьцё Міхала склалася па-іншаму. Калі яму было ўсяго 11 гадоў, яго бацька Ярэмі памёр, і Міхал атрымаў у спадчыну значныя родавыя маёнткі, ён стаў адным з самых магутных магнатаў у Польшчы ў вельмі маладым узросьце.

Усё пачалося яшчэ зь няўдалай каранацыі

У гісторыі ўсіх манархій каранацыі заўсёды былі надзвычай істотнымі падзеямі, напоўненымі пампезнасьцю і глыбокімі традыцыямі. Гэтыя цырымоніі не толькі пацьвярджаюць узыходжаньне на трон новага кіраўніка, але таксама разглядаюцца як падзеі, якія задаюць тон усяму наступнаму кіраваньню. Для Міхала Карыбута Вішнявецкага, новаабранага вялікага князя літоўскага і караля ўсёй Рэчы Паспалітай у 1669 годзе, яго каранацыя прыняла відавочна няўдалы абарот і, на думку некаторых, была прадвесьцем праблемаў, зь якімі сутыкнецца яго панаваньне.

Каранацыя павінна была адбыцца ў Кракаве, каралеўскім горадзе. Шляхта з велізарных абшараў Рэчы Паспалітай, прадстаўнікі замежных дзяржаваў, духавенства і мноства гараджанаў — усе сабраліся, каб стаць сьведкамі падзеі, якая замацавала пераход Міхала Вішнявецкага ад магната да манарха. Сцэна была падрыхтаваная для грандыёзнага відовішча.

У рамках традыцыйнай цырымоніі каранацыі павінны былі быць прадстаўленыя каралеўскія рэгаліі — карона, скіпетар і сфера, сымбалі ўлады і сувязі караля з Богам. Менавіта ў гэты вырашальны момант здарыўся няшчасны выпадак. Рэгаліі ўпалі. Гэтая падзея, якая ў часы, прасякнутыя сымбалізмам, была вытлумачаная як дрэнная прыкмета.

Няшчасны выпадак выклікаў хвалю шуму ў натоўпе. Вяльможы абменьваліся заклапочанымі позіркамі, духавенства пасьпешліва адносіла малітвы аб прадухіленьні ад няшчасьця, а простыя людзі шапталіся аб непазьбежных няшчасьцях.

Шчырага верніка Міхала Вішнявецкага гэты інцыдэнт, несумненна, зьбянтэжыў. Аднак ён вырашыў працягнуць цырымонію. Ён быў каранаваны каралём Міхалам Карыбутам Вішнявецкім.

Гісторыя каранацыі Вішнявецкага дадае драматызму яго шляху ад езуіцкай школы да трона Рэчы Паспалітай.

Адна з галоўных прычынаў такога ўспрыманьня няўдахі-караля заключаецца ў няздольнасьці Вішнявецкага эфектыўна кіраваць зьнешнімі пагрозамі Рэчы Паспалітай. Яркім прыкладам гэтага стала вайна з Асманскай імпэрыяй у 1672 годзе. Нягледзячы на абарону, войскі Вішнявецкага не змаглі прадухіліць падзеньне стратэгічнай крэпасьці Камянец-Падольскі.

Ганебнае пагадненьне

У 1672 годзе асманы пад уладай султана Мехмеда IV распачалі масавае ўварваньне на паўднёва-ўсходнія тэрыторыі Рэчы Паспалітай, яны карысталіся нутранымі праблемамі і саслабленым войскам. Асманскія войскі рушылі хутка і рашуча, узялі ў аблогу стратэгічную крэпасьць Камянец-Падольскі. Аблога, якая цягнулася ўсяго некалькі дзён, скончылася катастрафічнай паразай і капітуляцыяй войска Рэчы Паспалітай.

З гэтай стратай кароль Міхал Вішнявецкі апынуўся перад крытычным рашэньнем. Яго войскі не былі ў стане вярнуць фартэцыю, і поўнамаштабная вайна супраць Асманскай імпэрыі магла прывесьці да далейшых стратаў. З цяжкім сэрцам ён павінен быў пагадзіцца на ўмовы, прапанаваныя асманамі.

Гэтыя ўмовы былі аформленыя ў Бучацкай дамове, падпісанай 18 кастрычніка 1672 года. Рэч Паспалітая была вымушаная саступіць Асманскай імпэрыі Падольле, у тым ліку Камянец-Падольскі, разам з часткай Кіеўскага ваяводзтва.

Бучацкая дамова стала вызначальным момантам у кіраваньні Міхала Вішнявецкага. Тым не менш, гэты крызіс таксама падрыхтаваў глебу для бітвы пад Венай у 1683 годзе, дзе войска пад кіраўніцтвам новага вялікага князя літоўскага Яна Сабескага пераломіць ход падзеяў у асманскай экспансіі ў Эўропе. Але гэта будзе потым.

У роднай хаце

Нутранае кіраваньне Вішнявецкага характарызавалася адсутнасьцю рашучага кіраўніцтва Рэчы Паспалітай. З нашым унікальным спалучэньнем шляхецкай дэмакратыі і манархіі патрабавалася разумная і кемлівая рука, каб кіраваць складаным балансам сілаў. На жаль, Вішнявецкі з цяжкасьцю кантраляваў шляхту, часта трапляючы ў супярэчнасьці з уплывовымі магнатамі. Яго кіраваньне было адзначанае сумна вядомым «ліберум вета», парлямэнцкім механізмам, які дазваляў любому чальцу сойма распусьціць яго і накласьці вета на яго рашэньні, што прыводзіла да палітычнага хаоса.

Праблемы Вішнявецкага яшчэ больш пагоршыліся недахопам патрэбнай харызмы. Яго карані былі ў ваеннай шляхце, і першапачаткова плянаваўся ягоны шлях да Касьцёла. Шматлікія зь яго сучасьнікаў, а пазьней і гісторыкі, заўважылі, што яму не хапала важкасьці і стратэгічнага бачаньня, неабходных для пасьпяховага манарха.

Больш за тое, асабістае жыцьцё Міхала Вішнявецкага таксама адыграла ролю ў меркаваньні аб ім як няўдалага караля. Яго шлюб з Элеанорай Марыяй Аўстрыйскай застаўся бязьдзетным, што пакінула караля без спадчыньніка. Гэтая сітуацыя была не толькі асабістым расчараваньнем для Вішнявецкага, але і новай палітычнай праблемай, бо прывяла да складаных новых выбараў і нестабільнасьці пасьля яго сьмерці.

Кароткасьць панаваньня Вішнявецкага — ён заўчасна памёр у 1673 годзе, ва ўзросьце 33 гадоў — азначала, што ў яго было занадта мала часу, каб ажыцьцявіць якія-кольвек зьмены або рэформы, якія маглі б палепшыць лёс Рэчы Паспалітай або яго ўласную спадчыну.

Яго сьмерць 10 лістапада 1673 года была настолькі ж раптоўнай, наколькі і нечаканай. Сьмерць ад дызэнтэрыі можа здацца звычайнай для таго часу, але для манарха ў росквіце гэта была падзея, якая выклікала шок ва ўсёй Рэчы Паспалітай.

Зрэшты, гэта дазволіла абраць новага вялікага князя і караля — выдатнага Яна Сабескага.