• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram Tiktok www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Музыка
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • Гісторыя за 5 хвілін
  • Трызуб і Пагоня
  • Разумняты
  • Вандруем разам
  • Афіша
02.06.2023 | Гісторыя Асоба

Няўдалы кароль: кароткае і спрэчнае жыццё Міхала Вішнявецкага

31 траўня 1640 году на сьвет нарадзіўся хлопчык, якому наканавана было стаць на чале Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага. Нягледзячы на здабыты тытул, дагэтуль не пакідае пачуцьцё, што сваё лепшае жыцьцё Міхал мог правесьці ў зусім іншым пакліканьні, піша Павел Хадзінскі ў «Новым Часе».


94.jpg

Міхал нарадзіўся ва ўплывовай сям’і Вішнявецкіх, ён быў сынам Ярэміі Вішнявецкага, знакамітага вайсковага дзеяча Рэчы Паспалітай, і Грызэльды Канстанцыі Замойскай, прадстаўніцы магутнага роду Замойскіх. Калі пакінуць у баку статус сям’і, раньнія гады Міхала не былі напоўненыя каралеўскімі амбіцыямі. Наадварот, яго шлях вёў да Касьцёла.

Як і шматлікія маладыя шляхцічы яго эпохі, Міхал быў скіраваны ў езуіцкую школу ў Кракаве, каб атрымаць традыцыйную каталіцкую адукацыю. Маладога Вішнявецкага рыхтавалі да ўступленьня ў духавенства.

Аднак жыцьцё Міхала склалася па-іншаму. Калі яму было ўсяго 11 гадоў, яго бацька Ярэмі памёр, і Міхал атрымаў у спадчыну значныя родавыя маёнткі, ён стаў адным з самых магутных магнатаў у Польшчы ў вельмі маладым узросьце.

Усё пачалося яшчэ зь няўдалай каранацыі

У гісторыі ўсіх манархій каранацыі заўсёды былі надзвычай істотнымі падзеямі, напоўненымі пампезнасьцю і глыбокімі традыцыямі. Гэтыя цырымоніі не толькі пацьвярджаюць узыходжаньне на трон новага кіраўніка, але таксама разглядаюцца як падзеі, якія задаюць тон усяму наступнаму кіраваньню. Для Міхала Карыбута Вішнявецкага, новаабранага вялікага князя літоўскага і караля ўсёй Рэчы Паспалітай у 1669 годзе, яго каранацыя прыняла відавочна няўдалы абарот і, на думку некаторых, была прадвесьцем праблемаў, зь якімі сутыкнецца яго панаваньне.

Каранацыя павінна была адбыцца ў Кракаве, каралеўскім горадзе. Шляхта з велізарных абшараў Рэчы Паспалітай, прадстаўнікі замежных дзяржаваў, духавенства і мноства гараджанаў — усе сабраліся, каб стаць сьведкамі падзеі, якая замацавала пераход Міхала Вішнявецкага ад магната да манарха. Сцэна была падрыхтаваная для грандыёзнага відовішча.

95.jpg

У рамках традыцыйнай цырымоніі каранацыі павінны былі быць прадстаўленыя каралеўскія рэгаліі — карона, скіпетар і сфера, сымбалі ўлады і сувязі караля з Богам. Менавіта ў гэты вырашальны момант здарыўся няшчасны выпадак. Рэгаліі ўпалі. Гэтая падзея, якая ў часы, прасякнутыя сымбалізмам, была вытлумачаная як дрэнная прыкмета.

Няшчасны выпадак выклікаў хвалю шуму ў натоўпе. Вяльможы абменьваліся заклапочанымі позіркамі, духавенства пасьпешліва адносіла малітвы аб прадухіленьні ад няшчасьця, а простыя людзі шапталіся аб непазьбежных няшчасьцях.

Шчырага верніка Міхала Вішнявецкага гэты інцыдэнт, несумненна, зьбянтэжыў. Аднак ён вырашыў працягнуць цырымонію. Ён быў каранаваны каралём Міхалам Карыбутам Вішнявецкім.

Гісторыя каранацыі Вішнявецкага дадае драматызму яго шляху ад езуіцкай школы да трона Рэчы Паспалітай.

Адна з галоўных прычынаў такога ўспрыманьня няўдахі-караля заключаецца ў няздольнасьці Вішнявецкага эфектыўна кіраваць зьнешнімі пагрозамі Рэчы Паспалітай. Яркім прыкладам гэтага стала вайна з Асманскай імпэрыяй у 1672 годзе. Нягледзячы на абарону, войскі Вішнявецкага не змаглі прадухіліць падзеньне стратэгічнай крэпасьці Камянец-Падольскі.

Ганебнае пагадненьне

У 1672 годзе асманы пад уладай султана Мехмеда IV распачалі масавае ўварваньне на паўднёва-ўсходнія тэрыторыі Рэчы Паспалітай, яны карысталіся нутранымі праблемамі і саслабленым войскам. Асманскія войскі рушылі хутка і рашуча, узялі ў аблогу стратэгічную крэпасьць Камянец-Падольскі. Аблога, якая цягнулася ўсяго некалькі дзён, скончылася катастрафічнай паразай і капітуляцыяй войска Рэчы Паспалітай.

З гэтай стратай кароль Міхал Вішнявецкі апынуўся перад крытычным рашэньнем. Яго войскі не былі ў стане вярнуць фартэцыю, і поўнамаштабная вайна супраць Асманскай імпэрыі магла прывесьці да далейшых стратаў. З цяжкім сэрцам ён павінен быў пагадзіцца на ўмовы, прапанаваныя асманамі.

Гэтыя ўмовы былі аформленыя ў Бучацкай дамове, падпісанай 18 кастрычніка 1672 года. Рэч Паспалітая была вымушаная саступіць Асманскай імпэрыі Падольле, у тым ліку Камянец-Падольскі, разам з часткай Кіеўскага ваяводзтва.

Бучацкая дамова стала вызначальным момантам у кіраваньні Міхала Вішнявецкага. Тым не менш, гэты крызіс таксама падрыхтаваў глебу для бітвы пад Венай у 1683 годзе, дзе войска пад кіраўніцтвам новага вялікага князя літоўскага Яна Сабескага пераломіць ход падзеяў у асманскай экспансіі ў Эўропе. Але гэта будзе потым.

У роднай хаце

Нутранае кіраваньне Вішнявецкага характарызавалася адсутнасьцю рашучага кіраўніцтва Рэчы Паспалітай. З нашым унікальным спалучэньнем шляхецкай дэмакратыі і манархіі патрабавалася разумная і кемлівая рука, каб кіраваць складаным балансам сілаў. На жаль, Вішнявецкі з цяжкасьцю кантраляваў шляхту, часта трапляючы ў супярэчнасьці з уплывовымі магнатамі. Яго кіраваньне было адзначанае сумна вядомым «ліберум вета», парлямэнцкім механізмам, які дазваляў любому чальцу сойма распусьціць яго і накласьці вета на яго рашэньні, што прыводзіла да палітычнага хаоса.

Праблемы Вішнявецкага яшчэ больш пагоршыліся недахопам патрэбнай харызмы. Яго карані былі ў ваеннай шляхце, і першапачаткова плянаваўся ягоны шлях да Касьцёла. Шматлікія зь яго сучасьнікаў, а пазьней і гісторыкі, заўважылі, што яму не хапала важкасьці і стратэгічнага бачаньня, неабходных для пасьпяховага манарха.

Больш за тое, асабістае жыцьцё Міхала Вішнявецкага таксама адыграла ролю ў меркаваньні аб ім як няўдалага караля. Яго шлюб з Элеанорай Марыяй Аўстрыйскай застаўся бязьдзетным, што пакінула караля без спадчыньніка. Гэтая сітуацыя была не толькі асабістым расчараваньнем для Вішнявецкага, але і новай палітычнай праблемай, бо прывяла да складаных новых выбараў і нестабільнасьці пасьля яго сьмерці.

Кароткасьць панаваньня Вішнявецкага — ён заўчасна памёр у 1673 годзе, ва ўзросьце 33 гадоў — азначала, што ў яго было занадта мала часу, каб ажыцьцявіць якія-кольвек зьмены або рэформы, якія маглі б палепшыць лёс Рэчы Паспалітай або яго ўласную спадчыну.

96.jpg

Яго сьмерць 10 лістапада 1673 года была настолькі ж раптоўнай, наколькі і нечаканай. Сьмерць ад дызэнтэрыі можа здацца звычайнай для таго часу, але для манарха ў росквіце гэта была падзея, якая выклікала шок ва ўсёй Рэчы Паспалітай.

Зрэшты, гэта дазволіла абраць новага вялікага князя і караля — выдатнага Яна Сабескага.

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Асоба

Мастаку Вячку Целешу — 85. «Каб я асыміляваўся і стаў латышом, то мой шлях у прафэсійнае мастацтва, магчыма, прайшоў бы трошкі лягчэй»

Беларускі мастак, пэдагог, філякартыст, краязнавец і грамадзкі дзеяч нарадзіўся ў мястэчку Краснасельскі Ваўкавыскага...

valiancina_shauchenka
Культура

Паглядзіце, якія файныя паштоўкі са Скарынам выйшлі ў беларускім выдавецтве

Серыю паштовак «Еўрапейскія пуцявіны Францішка Скарыны» намаляваў мастак Міхаіл Дайлідаў. Каляровую падборку надрукавалі...

valiancina_shauchenka
Адукацыя

«Жуйка» на партрэце Лукашэнкі і ангельская мова для... допыту палонных

Савецкія падручнікі. Больш дысцыпліны. Ідэалогія. Выхаванне працай. Ангельская мова — не трэба. «Школа — гэта храм»....

valiancina_shauchenka
Грамадства Адукацыя «Мама, не журыся!»

Выпрабаваньне «разьмеркаваньнем». Лявон Вольскі пра змены ў беларускай сістэме адукацыі

«У Эўропе толькі адна такая краіна з разьмеркаваньнем. РБ. І вось як увялі, дакладней, вярнулі гэтую савецкую...

Апошнія навіны

    Грамадства Асоба
    Мастаку Вячку Целешу — 85. «Каб я асыміляваўся і стаў латышом, то мой шлях у прафэсійнае мастацтва, магчыма, прайшоў бы трошкі лягчэй»
    Культура
    Паглядзіце, якія файныя паштоўкі са Скарынам выйшлі ў беларускім выдавецтве
    Адукацыя
    «Жуйка» на партрэце Лукашэнкі і ангельская мова для... допыту палонных
    Грамадства Адукацыя «Мама, не журыся!»
    Выпрабаваньне «разьмеркаваньнем». Лявон Вольскі пра змены ў беларускай сістэме адукацыі
    Грамадства
    Святлана Курс: Беларусамі быць цяжка. Але ж цікава і шыкарна
    Грамадства
    «Я зазіраю сабе ўсярэдзіну, і здаецца, што мае ідэалы не зьмяніліся, ня страцілі каштоўнасьць». Сёння 61 год Алеся Бяляцкаму
    Гісторыя
    Як Агінскі спрабаваў адрадзіць Вялікае Княства Літоўскае?
    Музыка
    Музычная знаходка: спецыялісты з Мінска аднавілі страчаны твор беларускага кампазітара ХІХ стагоддзя
    Культура Беларуская мова
    Анімэ, манга і фанфікі ў беларускай культурнай прасторы. Дзе шукаць?
    Літаратура
    Юля Цімафеева: «Я вельмі ганаруся, што нясу нашую беларушчыну, нашую мову да амерыканскай публікі»
    Культура Літаратура
    30 верасня распачынаецца фестываль PRADMOVA. На яго прыедуць беларускія пісьменнікі і інтэлектуалы з усяго свету
    Грамадства Беларусы свету
    Ва Уроцлаве ў кастрычніку пройдзе ХI Фестываль Незалежнай Беларускай Культуры
    Грамадства
    Вампіры, прывіды, шкілеты і крывавыя дрэвы: расказваем пра містычныя месцы ў Беларусі
    Гісторыя
    Сувораў напаў, парушыўшы рыцарскія традыцыі. Трагедыя бітвы пад Сталовічамі
    Грамадства Літаратура
    Навінка: выдавецтва Gutenberg Publisher выпусціла раман «Круглая Square» Вала Клемэнта

Афіша

  • 27.09 — 08.10Восеньскі салон у Мінску
  • 27.09 — 19.11Фотавыстава Андрэя Логінава «CHAROMUSHKI ODYSSEY 1930-2023» у Познані
  • 27.09Паказ фільма «Ператрымка» ў Берліне!
  • 27.09Беларускамоўны квіз у Беластоку
  • 28.09Зміцер Вайцюшкевіч у Варшаве
  • 28.09Вольга Гапеева і Дзмітрый Строцаў у Патсдаме
  • 30.09 — 01.10Фестываль інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA ў Батумі

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • «Мне заўсёды быў чужы такі тупы беларускі нацыяналізм». Вялікая размова з Альгердам Бахарэвічам
    • Двое сяброў 10 гадоў падарожнічалі па краіне і выдалі кнігу пра неверагодна прыгожую Беларусь
    • Што паслухаць у апошнія цёплыя дні восені: эксперыментальная электроніка, міфалагічны рэп і змрочны эмбіент
    • Сёння Багач. Распавядаем, як адзначалі традыцыйна і як можна адсвяткаваць у сучасных умовах
    • «Хоць пад ботам акупанта, рабіць беларускую працу». Да дня народзінаў Наталлі Арсенневай
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип