Крысціна Бандурына ў межах праекта "Маё права" разважае на budzma.by пра тое, чаму людзі не гатовыя дапамагаць у складаных сітуацыях і адмаўляцца ад заганных традыцый.
Крысціна Бандурына на фестывалі "Вершы на асфальце", 2018 год. Фота – Аляксандр Кісялёў
У папярэдніх сваіх тэкстах я, як магла, паспрабавала растлумачыць, у якой атмасферы знаходзіцца чалавек, над якім чыніцца гвалт, што ён адчувае ў сітуацыі, калі яно — з усіх бакоў і ні канца ні краю яму не відаць. Гэта было важна — патлумачыць, як і чаму ўнутры дзіцяці, падлетка, дарослага чалавека зараджаецца нянавісць і што прыводзіць да таго, што людзі ломяць жыцці, калечаць і забіваюць адно аднаго.
«Каб ты здох» — фраза, якая найбольш часта гучала ў маёй галаве. Не ведаючы на самай справе, чаго жадаю, я жадала гэтага ўсёй душой — так шчыра, як толькі была на тое здольная. Калі бегчы няма куды і дапамогі чакаць не выпадае, застаецца толькі смерць.
Мая адзіная маладушная спроба самагубства адбылася ў 16, праз месяц пасля таго, як мяне згвалцілі. Гэта быў хутчэй адчайны жэст прыцягнення ўвагі, просьба аб дапамозе і… цяпле — хоць колькі-небудзь, — чым дакладна ўсвядомлены сыход з жыцця. Я заматала на шыі доўгі гумавы жгут, падобны да скакалкі, прывязала яго да батарэі, і ўсё, што ад мяне патрабавалася пасля, — адпаўзці як мага далей, што аказалася не так лёгка, як уяўлялася.
След з шыі не сыходзіў некалькі дзён. Дома ніхто не заўважыў, а сама я казаць не збіралася: у нас слабымі быць не прынята. Больш засіліцца я не спрабавала, але кожны раз, калі станавілася невыносна, я нагадвала сабе, што заўсёды магу гэта зрабіць, — і заставалася.
Смерць страчвае сваю вусцішнасць і становіцца паўсядзённасцю, калі ты жывеш з адчуваннем яе блізкасці. Табе не страшна.
За сябе — не.
Страх смерці — гэта пра маму. Гэта пра кожны раз, калі чуліся ўдары і крыкі. Адзін з момантаў, які я часта бачу перад вачыма і не магу без слёз, момант, які прадвызначыў, быць можа, калі не ўсё, то вельмі многае: мы маленькія — я і брат — ціснемся адно да аднаго на голай падлозе, пафарбаванай у жудасны карычневы колер, дыван змяты, пад ім пыл. У спіны нам утыкаецца шафа. Праз пару метраў насупраць — мама на каленях, бацька б’е яе ў спіну і па галаве.
«Папа, не бей маму. Папа, пожалуйста», — плачучы, просім мы, але нас ніхто не чуе.
Страх. Страх, што мамы не стане — тое, што прымушала заўсёды мяне забывацца на ватныя ногі і дрыжачыя рукі, забывацца на сябе і закрываць яе сабой.
Мама перастала цярпець здзекі, толькі калі ён разбіў ёй галаву старым тэлефонам з дабротнага савецкага пластыку пры спробе пазваніць у міліцыю. Я стала даваць здачы, калі мая галава была разбітая аб рог металічнай дзвярной ручкі. І нашы хатнія сутычкі перасталі быць проста бытавым рукапрыкладствам. Атмасфера была напружаная да такой ступені, што кулакі і пазногці не ратавалі. Знаходзіцца ў адной прасторы было небяспечна не толькі для здароўя — было небяспечна для жыцця.
Неяк у адчайнай спробе выратавацца мама загнала бацьку нажніцы ў нагу. Мы, вядома, смяёмся, калі гэта згадваем гэты эпізод — маўляў, вось гэта дапёк! Смяёмся, бо інакш, сур’ёзна, можна звар’яцець.
Я хачу ўспомніць, калі ўпершыню сама ўзяла ў рукі нож, — і не магу. Я не магу ўспомніць ніводнага разу — што мяне штурхала, чаму я на гэта ішла. Мне так засцілала вочы, што “каб ты здох, падла” было адзіным, чаго я хацела. Я была як у шчыльным густым тумане, праз які да мяне далятаў толькі мамін голас: «Не трэба, ён не варты таго, каб праз яго сядзець».
Варты ці не — было ўсё роўна. Я больш не магла цярпець здзекі. Цалкам усведамляла наступствы, але тады не было ўжо ні бога, ні чорта — нікога, хто мог бы дапамагчы.
Днямі ў грамадскім транспарце давялося ехаць побач з п’яным мужчынам, які паводзіўся вельмі агрэсіўна і, верагодна, ужо не меў ніякага ўяўлення пра рэальнасць. Яшчэ не ведаючы, што мяне чакае, я лавіла на сабе зацікаўленыя позіркі іншых пасажыраў, якія бываюць, калі ты спрабуеш прабіць квіток, але апарат не працуе, — і ніхто табе пра тое не скажа, усе будуць моўчкі назіраць, як ты выкруцішся. Нічога добрага такія позіркі не абяцаюць, і таму я насцярожылася. А калі пачула за спінай п’янае мармытанне, мне ўсё стала зразумела.
Штуршок у плячо: «Ты кто такая?» Вырываю руку. Маўчу. Побач стаіць дзяўчынка гадоў шасці, маці якой робіць выгляд, што нічога не адбываецца. Ён хапае мяне за локаць і спрабуе развярнуць. «Не трогайте меня!» — піхаю я яго праз праход і адыходжу да дзвярэй. «Иди отсюда, давай, пошла!» — навісае ён ззаду нада мною і паўтарае раз за разам над самым вухам. І я адчуваю, як пульсуе ў маіх скронях кроў, вушы закладвае… «Давай-давай!» Я паступова страчваю кантроль над сабой, гатовая ў любую секунду развярнуцца і ўдарыць. «Пошла, я сказал!» — заплюшчваю вочы і трымаюся толькі на вобразе дзяўчынкі перад вачыма, якая стаіць за метр ад мяне і хаваецца за маму.
Мой прыпынак. Выходжу. За спінай — ужо не разабраць чые — «ты, животное, да кому ты такая нужна», «иди нах*й отсюда, у***ще», «ты посмотри на себя, уродина»… Сэрца бухае ў грудзях так, быццам яно важыць кілаграмаў пятнаццаць, рукі дрыжаць, шэрае мінскае неба становіцца нізкім-нізкім, і я неверагодным высілкам прымушаю сябе зайсці ў краму.
…Мама, калі аказвалася побач, таксама закрывала мяне сабою — пакуль я была занадта маленькая і слабая для супраціву. Ці баялася яна страціць мяне? Я не ведаю. Мне ніколі не хопіць смеласці спытаць — таму што гэта занадта, празмерна балюча для нас абедзвюх, гэта так аголена, што нават цяпер, калі я пра гэта пішу, мне хочацца за што-небудзь схавацца, прыкрыцца чарговым жарцікам.
Ці баяўся хто-небудзь за нявіннае чатырохгадовае дзіця, забітае ў Зэльвенскім раёне? Ці баялася яна, гэтая дзяўчынка? Што яна адчувала? Ці была ў яе крыўда на тое, што родны чалавек, якога яна любіла (а дзеці любяць сваіх бацькоў да апошняга, пакуль ёсць сілы іх апраўдваць), такі несправядлівы? Ці было гэтае неразуменне — чаму ён такі злы, чаму робіць балюча? Ці думала б яна пасля, калі б выжыла і вырасла, што з ёю не так, чым яна заслужыла?
Я да сёння задаю сабе гэтыя пытанні. І адказу не знаходжу. Чаму чалавек, які з іншымі «спокойный и улыбчивый», з табою ператвараецца ў звера? Гэта неймаверна цяжка — не думаць, што праблема ў табе, што вінаватая ты. Ці любое іншае дзіця.
Не ведаю, калі больш страшна: калі ты маленькая і безабаронная і цябе могуць забіць; калі ты ўжо можаш абараняцца, але цябе ўсё адно могуць забіць; ці калі можаш забіць ты.
У гэтым сэнсе справа сясцёр Хачатуран, якая ўжо стала пагалоскай, — страшны, але яскравы прыклад. Я да гэтай крайнасці не дайшла — да забойства. Але мы з бацькам абое былі на шляху.
Не магу даць тут ніводнай карцінкі-прычыны: я проста не памятаю. Быццам мне забаронена помніць гэта. Затое выдатна ўспамінаецца іншае: ты ляціш на кухню з думкамі «я тебя сейчас прирежу, сука», хапаеш нож, а праз імгненне ён бярэ цябе за горла, прыціскае да сцяны — і вось кляты нож у яго руках, і цяпер ужо ты дзярэш яму пазногцямі горла і грудную клетку, махаеш рукамі ва ўсе бакі — каб тое лязо не зачапіла чаго сур’ёзнейшага.
Адзін раз нас разняла мама, ужо звыклым спосабам: уклінілася між намі. Я не ведаю, ці баяўся бацька прырэзаць не тую, але я — баялася. Я баялася, што ён нашкодзіць маме. Запал неяк згас, калі мы абнялі — не! не тое слова, — учапіліся адна ў адну. Але гэта быў адзін з мноства момантаў — ранкаў, дзён, вечароў. А з часам я перастала быць маленькай. Трэба было ратавацца самой.
«Папа, не бей маму…» — прачынаюся. «Папа», — першае слова, якое я выкінула са свайго слоўніка пасля смерці бацькі. Часам мне не хапае кагосьці, да каго б я магла прыйсці з гэтым «папа». І, чытаючы навіны пра здзекі з дзяцей, я часта думаю пра тое, ці ўсведамляюць тыя «бацькі», што гэта такое — «мама» і «тата»? Колькі сэнсу ўкладаецца ў гэтыя словы, калі дзіця звяртаецца так да іх? І колькі сэнсу з таго застаецца, пакуль словы даходзяць да адрасатаў? Куды знікае іх сакральны сэнс, калі ў адказ гучыць «пошла нах*й»?
Я ведала, што ён мяне правакуе гэтым. Ведала, што яму падабаецца адчуваць сябе моцным, беспакараным, здольным на ўсё. Але не магла не рэагаваць на яго цкаванне. Падазраю, што нешта падобнае ўвесь час адчувалі ўжо згаданыя сёстры Хачатуран, калі нічога, акрамя беспадстаўных абраз, здзекаў і пабояў, не адбывалася.
Да нейкага моманту ты трываеш. Ты бачыш, хто цябе абражае, і разумееш, што ўсё гэта — адчайныя спробы выехаць за твой кошт: на тваіх эмоцыях, тваім болі, на тым, што ты дазваляеш з сабою рабіць. А пасля здараецца нешта
— нешта такое, пасля чаго твой мозг адключаецца, і ты, у сваіх адчаі і бяссіллі, адказваеш абразай на абразу, ударам на удар і бярэш у рукі нож. Пасадзяць? Окей. Але і яго больш не будзе.
Мне хацелася верыць, што я магу. Што ў мяне дастаткова сіл абараніць сябе і іншых. І гэта, бадай што, біла мацней за ўсё — усведамленне, што не. Што ні ў 15, ні ў 20, ні ў 25 у мяне не было дастаткова моцы супрацьстаяць п’янаму мужыку, у якога ад выгляду маёй слабасці, здавалася, сіл толькі большала. Не было страшна, калі яго рука сціскала горла, — было крыўдна. Ён можа! Ён можа беспакарана рабіць зло, а ў мяне няма такой сілы — ні заступіцца, ні пакараць.
…Глядзіш на людзей у аўтобусе, думаеш: «Дапамажыце хто-небудзь!» — а людзі хаваюць вочы. У іх раптам з’явілася шмат іншых, больш цікавых рэчаў: падлога, вокны, вуліцы за імі. І ты разумееш, што зноў адна, не будзе нікога моцнага і вялікага, які закрые сабою, а пасля абдыме і скажа, што ўсё добра, калі ты будзеш выбірацца з уласнай памяці і зноў спрабаваць забыць.
Людзі хаваюць вочы, закрываюць вушы, чапляюць на твары лагодныя ўсмешачкі, а потым у інтэрв’ю са здзіўленым выразам кажуць: «Да вы что, он же всегда такой спокойный и улыбчивый!» А іншыя разумнікі, мабыць, настолькі ж адарваныя ад рэальнасці, як і мой аўтобусны «знаёмы», разважаюць пра гнілы Захад і яго каштоўнасці, абураныя законам аб хатнім гвалце, які парушае нейкія там традыцыі. І ніхто, ні адзін з гэтых абаронцаў дамастрою, не паставіць сябе на месца чатырохгадовага дзіцяці, якога бацька кідаў у сцяну, ці васьмігадовай дзяўчынкі, якую маці ўдарыла малатком па галаве, ці трох даведзеных да апошняй мяжы бясконцымі здзекамі сясцёр, зацкаваных усёведным расійскім грамадствам.
Ніхто — таму што калі прызнаць, што традыцыі фальшывыя, давядзецца прызнаць і тое, што столькі гадоў, з пакалення ў пакаленне, гледзячы ў вочы адно аднаму, хлусілі.
Крысціна Бандурына, budzma.by
Агульнанацыянальная гарачая лінія для ахвяр хатняга гвалту:
8‒801‒100‒8‒801.
Сайты арганізацый, якія працуюць з праблемай хатняга гвалту:
karta‒nasiliya.by
genderperspectives.by
Сачыце за нашымі публікацыямі ў Telegram, Facebook, Вконтакте ды Twitter! А ў нашым Instagram вас чакаюць яскравыя фота!
