Быць або не быць?! Першая вайна Вялікага Княства Літоўскага

20.09.2023 Гісторыя

Амаль адразу пасля ўзнікнення Вялікага Княства Літоўскага (каля 1248 г.) новай дзяржаве давялося сутыкнуцца з цяжкім выпрабаваннем, ад якога залежала само яе існаванне. Які дыпламатычны ход дапамог Міндоўгу ўратавацца? Як доўга працягвалася першая вайна супраць ВКЛ і якімі былі яе вынікі? Піша Канстанцін Семяновіч.


Першы ваенны паход супраць Міндоўга

Зімой 1249/1250 г. адбыўся першы ваенны паход галіцка-валынскіх войскаў супраць Міндоўга, мэтай якога быў Наваградак. Летапісны запіс пра гэты паход з’яўляецца першым у гісторыі дакументальна зафіксаваным сведчаннем саюза паміж Наваградкам і Міндоўгам.

Pachod halicka-valynskich vojskaŭ suprać Mindoŭha

Удар наносіўся па славянскай частцы дзяржавы Міндоўга — гарадах Наваградку, Слоніму, Ваўкавыску, Здзітаву. Узначалілі паход асабіста галоўныя галіцка-валынскія князі — браты Даніла і Васілька Раманавічы.

Паводле тагачаснай ваеннай тактыкі, баявыя дзеянні праводзіліся як серыя паходаў на тэрыторыю варожай дзяржавы з мэтай здабыцця гарадоў і замкаў, разгрому ворага ў палявой бітве, апусташэння варожай тэрыторыі, захопу ў палон мірнага насельніцтва, якое выводзілі ў сваю краіну.

Чытайце яшчэ: Палітычны хаўрус Міндоўг — Наваградак і пачатак Вялікага Княства Літоўскага

Другі ваенны паход супраць Літвы

Наступны паход супраць Літвы ў 1250 г. праходзіў ужо з двух процілеглых кірункаў пры ўдзеле інфлянцкіх рыцараў. З поўдня рушыла галіцка-валынскае войска пад камандай Таўцівіла (выгнаны з Літвы пляменнік Міндоўга), падмацаванае палавецкім атрадам. З поўначы войска Інфлянцкага ордэна вёў праз Нальшаны на замак Міндоўга магістр Андрэй фон Сцірланд.

Hierb Livonskaha ordena

Герб Лівонскага ордэна

Дэталі выправы невядомыя. Маюцца звесткі, што пасля заканчэння паходу Таўцівіл накіраваўся ў Рыгу, дзе быў прыняты з пашанай і хрысціўся ў каталіцтва.

Якім чынам Міндоўг здолеў уратавацца

Уратавацца гаспадарству ўдалося дзякуючы нестандартнаму дыпламатычнаму ходу, які дапамог пераўтварыць аднаго з ворагаў у саюзніка. Міндоўг выкарыстаў ідэалагічную матывацыю дзейнасці нямецкіх ордэнаў у Прыбалтыцы — хрышчэнне мясцовых язычнікаў. Ён выслаў пасольства да магістра Інфлянцкага ордэна, якое ад імя вялікага князя дэкларавала яго гатоўнасць прыняць разам з падданымі хрысціянства па каталіцкім абрадзе.

Chryščennie Mindoŭha. Maliunak 17 st.
Хрышчэнне Міндоўга. Малюнак 17 ст.

Хрышчэнне першага гаспадара ВКЛ адбылося ў пачатку 1251 г. Калі ў тым годзе войскі кааліцыі на чале з Таўцівілам у складзе галіцка-валынскіх, палавецкіх, жамойцкіх (ад князя Вікінта) і яцвяжскіх аддзелаў узялі ў аблогу Міндоўга ў ягоным замку, то інфлянцкае войска змагалася ўжо на ліцвінскім баку. Аблога закончылася беспаспяхова, а Міндоўг у адказ арганізаваў паход на замак Вікінта ў Жамойці.

Вайна працягваецца

Найбольш зацята Панямонне было атакаванае з боку Галіцка-Валынскага княства. У 1251–1252 гг. браты Раманавічы з полаўцамі зноў рушылі на Наваградак. Па дарозе яны прыпыніліся ў Пінску і змусілі да ўдзелу ў паходзе мясцовых князёў. Паход гэты выглядаў хутчэй як рабаўнічы набег, валыняне разлічвалі з’явіцца на Панямонні нечакана, але дзесьці на мяжы Піншчыны і Наваградчыны сутыкнуліся з ліцвінскім дазорам ля возера З’ята. Прайшоўшы ў пагоні за ім хуткім маршам праз балоты да ракі Шчары, галіцка-валынскія воі правялі ваенны савет. Войска не хацела ісці далей, бо ў Наваградку ўжо было вядома аб яго прыходзе («вѣсть уже есть на насъ»). Аднак Данілу Раманавічу ўдалося дамагчыся працягу паходу, праўда, асаблівых поспехаў ён не прынёс.

Pačatki VKL
Пачатак ВКЛ

Вайна працягвалася. У 1251–1252 гг. Даніла Раманавіч арганізаваў чатыры паходы ў Літву, падчас аднаго з якіх валынянам удалося захапіць Гародню (напэўна, толькі пасады, але не замак). У адказ Міндоўг у 1252 г. выслаў сына (напэўна, Войшалка) з войскам заваяваць Турыйск на Валыні. У тым жа годзе Міндоўг спрабаваў дамагчыся згоды Данілы Раманавіча на заключэнне міру, папярэдне подкупам вывеўшы з кааліцыі ягоных яцвяжскіх і жамойцкіх саюзнікаў. Таўцівіл тады быў вымушаны ўцякаць з Жамойці на Валынь. Аднак ліцвінскае пасольства поспеху не дасягнула і стан вайны працягваўся.

Каранацыя Міндоўга і вынікі вайны

Пад 1252 г. летапісец згадаў пра нейкі раскол на Літве, чым скарыстаўся Даніла, арганізаваўшы чарговы паход на Наваградак. Зацікаўлены ў далейшым саюзе з Лівонскім ордэнам, Міндоўг з санкцыі Папы Рымскага прыняў каралеўскую карону. Цырымонію каранацыі ў пачатку ліпеня 1253 г. правёў афіцыйны папскі прадстаўнік — хельмінскі біскуп Генрых.

Karanacyja Mindoŭha
Каранацыя Міндоўга

Галіцка-Валынская дзяржава аказалася ў стане працягваць вайну ў адзіноце і паспяхова яе закончыла мірнай дамовай у 1254 г., часткова аднавіўшы свае ўплывы на Панямонні.

Аднак параза Літвы аказалася толькі тактычнай, бо галіцка-валынскія князі не дасягнулі галоўнай мэты — наваствораная панямонская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае ліквідаваная не была.

Канстанцін Семяновіч, budzma.org


Глядзіце яшчэ: