Пошук езуіцкіх скарбаў у сутарэннях пад Мінскам, бойка на балі ў расійскай імператрыцы і змаганне за карону святога Альфрэда – вось толькі частка прыгодаў, які напаткалі шляхціца Пранціша Вырвіча і доктара Баўтрамея Лёдніка. Усе падрабязнасці – у новай кнізе Людмілы Рублеўскай.
Раман “Авантуры драгуна Пранціша Вырвіча” – пакуль што заключная частка трылогіі пісьменніцы. Першая кніга, “Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега”, выйшла ў 2012-м (і трапіла ў шорт-ліст Другой прэміі імя Ежы Гедройца). Наступную, “Авантуры студыёзуса Вырвіча”, давялося чакаць да гэтага года (хоць часткі былі напісаныя паслядоўна адна за адной). А вось “Авантуры драгуна” выйшлі надзвычай хутка.
Разважаючы над трылогіяй, бачыш, што кожная з трох кніг кампазіцыйна выбудаваная, завершаная і самадастатковая, таму іх можна чытаць паасобку. Але прадбачлівая Рублеўская ўлічыла, што камусьці можа спачатку трапіцца другая або трэцяя частка. Таму тэкст “Авантураў драгуна” насычаны згадкамі пра ранейшыя прыгоды. Калі трылогія ўрэшце з’явіцца ў электронным фармаце, пэўныя абзацы можна смела аформіць у выглядзе гіперспасылак.
З іншага боку, адчуваецца, што “Авантуры” складаюць адзіны праект. Яго ідэя – беларусацэнтрычны погляд на мінулае. Што тычыцца фармату, дык гэта сумяшчэнне прыгодаў і фантасмагорыі. Праўда, у першых частках уплыў фантасмагорыі быў большым. Напрыклад, у першай кнізе Рублеўскай як аўтарцы спатрэбілася такая зброя як танк (нагадаю, падзеі адбываюцца ў XVIII стагоддзі). У другой кнізе герой змагаецца з цмокам. А вось цяпер на першы план выходзяць уласна авантурныя прыгоды герояў. Таму кніга выглядае больш традыцыйнай. Дарэчы, як і раней, падзеі разгортваюцца вакол пэўнага артэфакта (гэтым разам – вакол кароны святога Альфрэда, скрадзенай з англійскай скарбніцы падчас рэвалюцыі, што прывяла ва ўладу Кромвеля).
Адданых чытачоў трылогіі чакаюць змены ў адносінах паміж галоўнымі героямі. У першай кнізе Вырвіч паўставаў юнаком, які кідаўся ў прыгоды і авантуры з любой нагоды, а таму часта сварыўся з разважлівым Лёднікам. Апроч таго, шляхціц любіў нагадваць доктару, што апошні быў яго служкам. У “Авантурах драгуна” Вырвіч паўстае больш разважлівым сталым чалавекам, які спрачаецца з Лёднікам хутчэй па інерцыі і ўсё больш робіцца падобным да свайго сябра (усё-ткі з часу дзеяння другой кнігі прайшло больш за тры гады). Шляхціц нават пачынае пісаць вершы. Але гэта той прыклад, калі рашэнне пісьменніцы выклікае пярэчанне і ўнутраную нязгоду. Паводле сваёй танальнасці, стылю ды і сучаснай лексікі творы Вырвіча нагадваюць ранейшыя творы самой Рублеўскай, але напісаныя ў наш час.
Дадатковую цікавасць для чытачоў уяўляе большы акцэнт, які робіцца на асабістым жыцці герояў. У першых дзвюх кнігах у кожнага – і ў Вырвіча, і ў Лёдніка – мелася адна дама сэрца: адпаведна, Саламея Рэніч і Паланэя Багінская. Абставіны складваліся так, што доктар здраджваў уласнай жонцы. Але адчувалася, што такія паводзіны ў нечым тлумачацца сюжэтам. У душы ён па-ранейшаму яе кахаў. Што тычыцца Вырвіча, дык ягоныя пачуцці заставаліся без адказу.
У новым рамане Рублеўскай шляхціца кахае і сціплая прыгажуня Ганна Макавецкая (калісьці яна служыла камерысткай у Багінскіх, потым яе ўдачарыла шляхцянка, таму Ганна – багатая нявеста), і эфектная прыгонная актрыса Раіна Міхалішыўна, якая належыць чорнаму магу графу Батысту. Дзякуючы такім сюжэтным паваротам жаночыя вобразы атрымліваюць дадатковыя адценні, больш цікава раскрываюцца галоўныя героі (якія мусяць рабіць выбар), а ў сюжэце з’яўляецца дадатковая інтрыга.
Першапачаткова анансавалася, што “Авантуры драгуна” стануць апошняй часткай цыклу пра Вырвіча і Лёдніка. Але Рублеўская наўмысна пакінула фінал рамана адкрытым. А на прэзентацыі разважала, ці варта пісаць працяг. Выкажу і ўласны погляд.
Як чытач адназначна адкажу “так”. Калі прыгодніцкая кніга адольваецца за два дні, ад яе апрыёры чакаеш працягу. Да таго ж за тры часткі “Авантураў” героі непазбежна становяцца роднымі і блізкімі людзьмі. Таму любы чытач прагне даведацца пра іх далейшы лёс.
Як крытык асцярожна прамоўлю “не ведаю”. Працяг кніг і фільмаў рэдка калі атрымліваецца больш удалым за першую частку. Чым далей пісьменнік піша пра адных і тых жа герояў, тым большы ў яго шанец паўтарыцца. Зрэшты, Рублеўская ўжо здзейсніла немагчымае: “Авантуры студыёзуса” падаліся не менш, а нават больш цікавымі, чым “Авантуры шкаляра і шпега”. Чаму б не паўтарыць такі поспех?
Апроч таго, не будзем забывацца, наколькі слаба прадстаўленае ў беларускай літаратуры XVIII стагоддзе. Айчынныя пісьменнікі адзін за адным звяртаюцца да асобаў Рагнеды і Барбары Радзівіл. А вось жадаючых напісаць пра цяжкія, неспрыяльныя для Беларусі часы (калі, напрыклад, Рэч Паспалітая адлічвала апошнія дзесяцігоддзі свайго існавання) знаходзіцца няшмат. Аўтар “Авантураў” знаходзіцца тут амаль у гордай адзіноце. Таму кожны новы раман будзе патрэбны.
Зрэшты, аналіз усіх твораў Рублеўскай паказвае, што іх аўтар – гістарычны аптыміст. Таму, які б раман ні напісала пісьменніца (працяг пра прыгоды Вырвіча або нешта цалкам іншае), ён знойдзе свайго чытача і будзе запатрабаваны.
Дзяніс Марціновіч
