• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram Tiktok www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Музыка
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • Гісторыя за 5 хвілін
  • Трызуб і Пагоня
  • Разумняты
  • Вандруем разам
  • Афіша
09.03.2017 | Гісторыя

Правілы жыцця віцебскіх мяшчанаў: барацьба за алкагольную манаполію і канфлікты з забудоўшчыкамі

Чарговае паседжанне “Цэху жывой гісторыі” было прысвечанае мяшчанам Падзвіння XVI–XVIІ стст., якія жылі па “рыцарскім” праве, бараніліся ад расійцаў і змагаліся за свае свабоды.

У гарадах беларускага Падзвіння, то бок на тэрыторыі былога Віцебскага і Полацкага княстваў, у XVI–XVIІ ст. склалася ўнікальная сітуацыя: паралельна з заканадаўствам ВКЛ дзейнічала старое “рыцарскае” права, якое давала мяшчанам нямала свабодаў і фактычна набліжала да шляхты. У Віцебску, Суражы, Уле ды іншых гарадах ды фартэцыях служылі ды валодалі зброяй тыя, хто не павінен быў гэтым займацца, – мяшчане.

Падрабязней пра стан вольналюбівых жыхароў Падзвіння ў клубе Beer&Wine распавялі гісторык Максім Макараў (Мінск) і рэканструктар Макар Бабенка (Віцебск)

“Як у пашчы львовай”

Адзін з сучаснікаў так апісвае жыццё паўночна-ўсходніх межаў ВКЛ таго часу: “Мы тут жывем не інакш як у пашчы львовай”. На ўвазе маецца перманентная небяспека з боку Масквы, якая ад XVI ст. ваявала з Вялікім Княствам амаль бесперапынна. Гэта фактар стаў адной з прычынаў захавання шырокіх правоў і свабодаў тутэйшых мяшчанаў: інакш ніхто проста не захацеў бы тут жыць, асабліва ў новазбудаваных фартэцыях.

Таму мяшчане не плацілі падатку, але мелі абавязак вайсковай службы. Цікава, што мяшчане маглі быць і коннымі. Але дзе трымаць столькі коней, калі размова пра горад? Для гэтых мэтаў віцябляне мелі загарадныя маёнткі, то бок зямельныя надзелы, што яшчэ больш набліжала іх да шляхты.

Старадаўняя мапа Віцебска (1664)

“Рэлігійны канфлікт” праз самагонку

Адным з асноўных заняткаў мяшчанаў быў выраб самагону. Тагачасныя самагонныя апараты, такім чынам, былі нечым кшталту феода: калі служыш, то маеш права на выраб і продаж. Па меры росту ўплыву каталікоў у ВКЛ і пасля будаўніцтва ў праваслаўным Віцебску першага касцёла адбыўся канфлікт: “лаціннікі” таксама мелі планы на выраб і продаж самагону, чым стваралі сур’ёзную канкурэнцыю мясцовым.

Віцебскія мяшчане былі абураныя і звярнуліся са шматлікімі скаргамі ў “вышэйшыя інстанцыі”, маўляў, “старожу служым, гару замкавую сыплем”, а ўмовы для бізнесу пагаршаюцца. Так алкагольна-эканамічны канфлікт стаў адным з парасткаў рэлійнай канфрантацыі ў горадзе.

Кароль “падсуджваў” суражцам

Пасля таго як у 1615 годзе Сураж адбіўся ад маскавітаў, кароль Жыгімонт ІІІ Ваза даслаў жыхарам горада ліст з асабістай падзякай. Рэч не толькі прыемная, але яшчэ і практычная, як аказалася. У хуткім часе ў мяшчанаў узнік канфлікт з ваяводам і мясцовай шляхтай, які перарос у судовыя разбіральніцтвы. Тут ліст з падзякай і спатрэбіўся: пасля зваротаў да караля, той умяшаўся і …пачаў “падсуджваць” мяшчанам. У выніку каралеўскі намеснік прайграў і быў аштрафаваны.

Макар Бабенка

Канфлікт з забудоўшчыкам

Чарговы памятны канфлікт з мясцовай уладай адбыўся ў 1648 годзе. Тады суражскім старастам быў нейкі Горскі, які самавольна захопліваў зямлю і “ставіў платы”. Мяшчане, якія мелі зброю на выпадак маскоўскага нападу, арганізаваліся ў натоўп і пайшлі гучным шэсцем да дому старасты. У выніку Горскі перапужаўся і прыняў умовы пратэстоўцаў, а ягоная жонка, як сведчаць дакументы, яшчэ доўга хварэла.

Без “крылаў” і “балаклаваў”

У фільмах пра войны XVII ст. паміж ВКЛ і Масковіяй нашы конныя ваяры, як правіла, выяўляюцца не інакш як крылатыя гусары. Насамрэч конныя баявыя мяшчане з Падзвіння абыходзіліся без “крылаў” і паўмасак на шлемах (металічных балаклаваў таго часу). Агульны стыль рыштунку быў даволі арыентальны ды падобны да выгляду маскоўскіх вояў: кальчуга, шлем-шышак, кіраса (“ракавая луска”, напрыклад), кап’ё, крывая шабля, лук і пістоль. Гэта лагічна, бо супраць лёгкай маскоўскай конніцы найбольш эфектыўна выступала толькі такая ж лёгкая конніца.

На нагах у баявога мешчаніна маглі быць вузкія вугорскія нагавіцы, якія зручна было запраўляць у боты. Зверху магла надзявацца скураная куртка-жупіца, якая не толькі бараніла ад ветру (як скуранка ў матацыкліста), але і супрацьстаяла сякучым шабельным ударам. На руках насіліся доўгія скураныя пальчаткі: для цяпла і больш зручнага кантакту з рукаяткай шаблі.

Забойства Кунцэвіча і канец “вольніцы”

Пасля забойства віцебскімі мяшчанамі Язафата Кунцэвіча ў лістападзе 1623 года прававая сітуацыя змянілася. Дарэчы, уніяцкі святар быў забіты двума ўдарамі бердыша, што сведчыць пра папулярнасць і шырокі ўжытак сярод гараджанаў гэтай зброі. Віцебск быў пазбаўлены ўсіх правоў…

Дапамагла, як ні дзіўна, зноўку вайна з Масковіяй. У 1633 годзе за вайсковыя паслугі Жыгімонт Ваза вярнуў гораду правы сваім прывілеем. У 1641 горад набыў магдэбургскае права, але назаўсёды страціў старое “рыцарскае”, чым наблізіўся ў плане заканадаўства да іншых гарадоў Рэчы Паспалітай.

 

Алесь Кіркевіч

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Гісторыя Асоба

Няўдалы кароль: кароткае і спрэчнае жыццё Міхала Вішнявецкага

31 траўня 1640 году на сьвет нарадзіўся хлопчык, якому наканавана было стаць на чале Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства...

valiancina_shauchenka
Літаратура

Ад Маўра да вяліка: падборка летняй літаратуры для дзяцей і падлеткаў

Пачалося лета — прыемная пара, калі можна не толькі адпачыць ад урокаў, але і з прыемнасцю пачытаць годную...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў на 3-4 чэрвеня

Калі вы раптам яшчэ не вызначыліся, як цікава і з карысцю правесці выходныя, мы падкажам. Канцэрты, маёўка, кватэрнік, спектаклі,...

valiancina_shauchenka
Вандруем разам

Ад старажытнай царквы да «міні-зыбіцкай». Што варта паглядзець у Гродне на выходныя

Гродна лічыцца неафіцыйна культурнай сталіцай нашай краіны, каралеўскім горадам, а яшчэ тут ёсць свая невялічкая «Зыбіцкая»!...

Апошнія навіны

    Гісторыя Асоба
    Няўдалы кароль: кароткае і спрэчнае жыццё Міхала Вішнявецкага
    Літаратура
    Ад Маўра да вяліка: падборка летняй літаратуры для дзяцей і падлеткаў
    Грамадства
    Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў на 3-4 чэрвеня
    Вандруем разам
    Ад старажытнай царквы да «міні-зыбіцкай». Што варта паглядзець у Гродне на выходныя
    Літаратура
    «Не загаснуць зоркі ў небе»: творцы з усяго свету зладзілі флэш-моб у падтрымку беларускіх пісьменнікаў
    Музыка Музыка
    Гурт «Петля Пристрастия» выступіў з канцэртам у Берліне. Паглядзіце, як драйвова там было
    Грамадства Музыка
    Ёсць, што паслухаць. Падборка травеньскіх беларускіх трэкаў на любы густ і гаманец
    Грамадства Кіно
    Кінафестываль «Паўночнае ззянне» адкрывае Open Call для беларускіх фільммэйкераў
    Грамадства Кіно
    У анлайн-кінатэатры VODBLISK папаўненне — фільм «II» Улады Сяньковай ужо даступны для прагляду
    Культура Літаратура
    Стартавала выдавецкая ініцыятва «33 кнігі для іншай Беларусі»
    Адукацыя
    Чытанкі, аўдыякнігі, размалёўкі, відэаспектаклі. Падборка карыснага кантэнту ад «Будзьма» для дзяцей і бацькоў
    Культура Рэлігія Паганства
    Ульяны, Куста, Рызыгры, Купалле. Што і як беларусы святкавалі ў чэрвені
    Трызуб і Пагоня
    Готы: адкуль старажытныя германцы ў Беларусі і Украіне? Распавядаем у новым выпуску «Трызуба і Пагоні»
    Літаратура
    Фестываль дзіцячай кнігі «Міхасёвы прыгоды» ў Мінску
    Асоба
    Мелказёраў: я не баюся быць тупаком

Афіша

  • 03.06 — 04.06

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Фестываль «Культура ў выгнанні» ў Кракаве

  • 03.06 — 18.06Выстава «Калі яго парушыць, яно становіцца адчувальным» у Вільні
  • 03.06 — 18.06Выстава выцінанкі Наталлі Каньковай у Віцебску
  • 03.06 — 18.06Выстава «Abstract» у Віцебску
  • 03.06 — 18.06Новыя імёны мастацтва: фестываль «Арт-Мінск»
  • 03.06 — 07.06Pop-up store беларускіх мастакоў у Мінску
  • 03.06 — 08.06 Выстава Анастасіі Рыдлеўскай «Nothing Left» у Познані
  • 03.06 — 10.06«Past Garden». Выстава Рамана Камінскага ў Варшаве

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • «Таму што мы — беларусы». Як выхоўваць дзіця па-беларуску за мяжой і не толькі?
    • Сяляне ў Вялікім Княстве Літоўскім: як жылі, чым займаліся, што мелі
    • Мелказёраў: я не баюся быць тупаком
    • Усе жадаючыя могуць прыняць удзел у раскопках Старога Менска
    • Тэст: Пазнай выканаўцу па радках з трэка
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип