— Самую прыемную навіну за апошнія дні падарыў мне Мінскі хлебазавод №4, паведаміўшы пра пачатак вытворчасці кашэрных вафляў і гатункаў хлеба. Гэтае экзатычнае паведамленне раптоўна разышлося па сайтах асноўных інтэрнэт-рэсурсаў 11 лістапада, і на кожным з іх гучала з рознай ступенню легкадумнасці. А вось на сайце Мінскхлебпрама гэтая гасцінная інфармацыя пазначаная 15 кастрычніка.
Не магу не падумаць, што гэтай акцыяй паспрабавалі задобрыць увесь народ Ізраіля ў асобе ягонага прадстаўніка сп. Эдуарда Шапіры, які 9 лістапада публічна выказаў занепакоенасць станам сінагогаў і пашкадаваў пра адсутнасць у краіне закона аб рэстытуцыі.
Ані тупаватая назва “Сем сорак”, ані каментар упаўнаважанага па кашэры эксперта пра тое, што такім чынам Беларусь мае шанцы заваяваць сусветны рынак кашэрнай прадукцыі, не могуць прыценіць значнасці гэтай падзеі. Гэта першая нязмушаная праява талерантнасці ў самым адпаведным разуменні гэтага слова. Колькі сябе памятаю, адмысловыя прадукты былі толькі для дзяцей і дыябетыкаў, і з імі, нават калі згадаць барацьбу зануды Ліпковіча за кефі, бывала нядобра. А тут раптам хлеб “Сілічы” апынуўся кашэрным.
Апошні тыдзень увогуле даў шчодра ўнавожаную глебу для развагаў пра тое, ці талерантныя беларусы і ці нашае гэта свята – Дзень талерантнасці (16 лістапада). Цікава, аднак, падумаць пра тое, як, аперуючы гэтым паняткам, мы старанна выкарыстоўваем вобразы, сфармаваныя яшчэ ў часы Багушэвіча, а пасля з імпэтам рэанімаваныя этнографамі адраджэнскай пары канца ХХ стагоддзя.
Сёння “талерантнасць” – слоўца цалкам з трэцясектарнага і апазіцыйнага лексікону. Для ўлады яго няма нават у слоўніку, і ніякіх дыскусій на гэты конт не вядзецца. Аднак сучасная талерантнасць – гэта менавіта палітыка, публічнасць і паўсядзённая практыка. Гэта значыць, што рэсурс яе выхавання і развіцця – у руках тых, хто здольны яе дэманстраваць. Такім чынам, парадокс нашай сітуацыі наступны і для талерантнасці, бадай, найгоршы: аўтарытарнай уладзе яна задарма не патрэбная, і калі здараецца ажыццявіць нешта кшталту кашэрных вафляў, дык цалкам ненаўмысна. Так, праз пару дзён сталі вядомыя змены ў “Законе аб мовах”, згодна з якімі нацыянальныя меншасці змогуць атрымліваць адукацыю на сваіх мовах толькі з дазволу Міністэрства адукацыі. З іншага боку, дэмакратычныя асяродкі таксама не здольныя ўжываць талерантнасць публічна і распаўсюджваць шырэй, чым на колы, на якія яна скіраваная. Напрыклад, нейкая недзяржаўная структура можа быць колькі заўгодна талерантная да гей-супольнасці, аднак гэта мае значэнне толькі для яе і для гэтай супольнасці. Хаця, канечне, калі б такога кшталту талерантнасць практыкавала БХД, сітуацыя выглядала б інакш.
Таму талерантнасць варта ўспрымаць як дзеянне, а не як якасць. Чым меншае поле палітычнага ўплыву, тым больш спакусы напаўняць талерантнасць ілюзорным зместам і тым цяжэй за яе змагацца. “Нам самім мала беларускай мовы, таму кожнага, хто размаўляе па-расійску, мы лічым здраднікам”. Так выглядае талерантнасць паміж беларускамоўнымі і рускамоўнымі, а не дай жа божа яшчэ выдаць сваю кнігу ў расійскім выдавецтве. Але чым большае гэтае поле, тым цяжэй, а бывае, і немагчыма, кіраваць групамі, якія патрабуюць талерантнасці, таму любая аўтарытарная па сутнасці ўлада імкнецца гэтага пазбегнуць. Згадаем, напрыклад, як са штогадовай рэгулярнасцю прадстаўнікі апазіцыйных партыяў выказываюць свой страх і шчырае неразуменне жадання той самай гей-супольнасці далучыцца да чарговай маніфестацыі.
Дык вось, наяўнасць кашэрнага хлеба вытворчасці звычайнага мінскага хлебзавода ў паспалітай мінскай краме робіць нас талерантнымі без навязлівай рыторыкі. Гэта нягучная магчымасць практыкаваць талерантнасць не ў сценах Дома глухіх, не замаўляючы плоў у Эль-Халіле і не купляючы квіток на берлінскі гей-парад. Навучыцца б яшчэ талераваць не-талерантнасць…
Фота — Юліі Дарашэвіч
