Напярэдадні знакавага юбілею – 500-годдзя беларускага кнігадруку – кампанія “Будзьма беларусамі!” разам з Саюзам беларускіх пісьменнікаў вырашылі вялікай грамадой скласці спіс самых важных за ўсе пяць стагоддзяў кніг, якія істотна паўплыўвалі на развіццё нас як нацыі і нашай дзяржаўнасці. Да ўдзелу ў гэтай працы былі запрошаныя як эксперты, так і шырокае кола чытачоў.
Народнае галасаванне цягнулася 10 дзён і складалася з некалькіх этапаў. Спачатку чытачам партала было прапанавана скласці спіс найбольш важных з іх пункту гледжання кніг, а пасля адбылася ўласна галасаванка па гэтым супольна складзеным спісе. Такім чынам склаўся ТОП-20 кніг, што перамаглі ў выніку народнага галасавання:
- Уладзімір Караткевіч “Каласы пад сярпом тваім”
- Францыск Скарына, Біблія
- Максім Багдановіч “Вянок”
- Васіль Быкаў “Знак бяды”
- Якуб Колас “Новая зямля”
- Мікола Гусоўскі “Песня пра зубра”
- Іван Мележ “Людзі на балоце”
- Ян Баршчэўскі “Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях”
- Статуты Вялікага Княства Літоўскага
- Адам Міцкевіч “Пан Тадэвуш”
- Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч “Пінская шляхта”
- Францішак Багушэвіч “Дудка беларуская”
- Янка Купала “Жалейка”
- Браніслаў Тарашкевіч “Беларуская граматыка для школ”
- Янка Маўр “Палескія рабінзоны”
- Рыгор Барадулін “Ксты”
- Уладзімір Караткевіч “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”
- Сымон Будны “Катэхізіс”
- Андрэй Мрый “Запіскі Самсона Самасуя”
- Кузьма Чорны “Пошукі будучыні”
Літаратурны крытык Ціхан Чарнякевіч так каментуе вынікі народнага выбару: “Галасаванне паказала аблічча актыўнай і пасіўнай беларускамоўнай аўдыторыі наогул. Я сачыў за тым, як ішла галасаванка ад пачатку – Караткевіч выйшаў у лідары амаль адразу, хоць арганізатары кампаніі “Пяцісотгоднасць” нават назвай сваёю недвухсэнсоўна ўказвалі на Скарыну як асноўнага фаварыта. Атрымалася ж, што ў чытачоў свая іерархія, незалежная ад кампаній і прапаноў. Выбар “Каласоў”, “Вянка” і Скарыны трыма кітамі беларускай кнігі паказальны. Скарына тут сімвалізуе ўсё нашае слаўнае мінулае часоў Рэнесансу, Караткевіч – паўстанцкі характар беларускай пасляваеннай літаратуры, а Багдановіч акумулюе ў сабе ідэю эстэтызму і чыстай красы (забіраючы такім чынам балы ў Дубоўкі, Жылкі, Калюгі і іншых інтэлектуалаў)”.
Ціхан Чарнякевіч
Рэйтынг, складзены адмыслоўцамі, адрозніваецца ад народнай галасаванкі. На просьбу ініцыятараў у склад экспертнай рады ўвайшло больш за два дзясяткі асобаў, сярод якіх вядомыя пісьменнікі, філосафы, крытыкі і незалежныя выдаўцы: Валянціна Аксак, Валянцін Акудовіч, Лявон Баршчэўскі, Ала Брадзіхіна, Леанід Галубовіч, Наталля Герасімюк, Ірына Дубянецкая, Аляксей Каўка, Вітаўт Кіпель, Зміцер Колас, Ігар Логвінаў, Арнольд Макмілін, Людміла Сільнова, Уладзімір Сіўчыкаў, Анатоль Сцебурака, Галіна Тварановіч, Ірына Шаўлякова, Іван Штэйнер, а таксама прадстаўнікі дзяржаўных структур Ганна Запартыка (архіў-музей літаратуры і мастацтва), Марына Запартыка (літаратурны музей Максіма Багдановіча), Вольга Праскаловіч (БДУ па рэкамендацыі Міністэрства адукацыі). Кожны з экспертаў прапанаваў свой спіс з 50 кніг, а выніковы рэйтынг быў складзены па колькасці згадак той ці іншай кнігі кожным з экспертаў.
Падаем экспертны спіс:
- Францішак Багушэвіч “Дудка беларуская”
- Максім Багдановіч “Вянок”
- Францыск Скарына, Біблія
- Якуб Колас “Новая зямля”
- Мікола Гусоўскі “Песня пра зубра”
- Ян Баршчэўскі “Шляхціц Завальня”
- Уладзімір Караткевіч “Каласы пад сярпом тваім”
- Іван Мележ “Людзі на балоце”
- Яўхім Карскі “Беларусы”
- Статут Вялікага Княства Літоўскага
- Максім Гарэцкі “Дзве душы”
- Вацлаў Ластоўскі “Кароткая гісторыя Беларусі”
- Янка Брыль, Алесь Адамовіч, Уладзімір Калеснік “Я з вогненнай вёскі”
- Васіль Быкаў “Знак бяды”
- Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч “Пінская шляхта”
- Ігнат Абдзіраловіч (Канчэўскі) “Адвечным шляхам”
- Вацлаў Ластоўскі “Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі”
- Янка Купала “Жалейка”
- Ларыса Геніюш “Споведзь”
- Адам Міцкевіч “Пан Тадэвуш”
(Поўная версія з 50 пазіцый тут)
Сваю ацэнку абодвум спісам дае Барыс Пятровіч, старшыня Саюза беларускіх пісьменнікаў: “Можна толькі парадавацца, што, калі прааналізаваць першую дзясятку, відавочна: думкі экспертаў і чытачоў практычна супалі. Такое сугучча і аднадумства бываюць рэдка. Гэта можа сведчыць пра аб’ектыўнасць праведзенага апытання. У другой дзясятцы ёсць разыходжанні. Са спісу чытачоў “выпалі” дзве кнігі Ластоўскага, а таксама Ігната Абдзіраловіча, “Я з вогненнай вёскі” Адамовіча, Брыля, Калесніка… Затое ў ім з’явіліся кнігі Андрэя Мрыя, Кузьмы Чорнага, Рыгора Барадуліна, а таксама дадаліся кнігі Янкі Маўра “Палескія рабінзоны” і Уладзіміра Караткевіча “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”… Ці не азначае гэта, што эксперты кіраваліся найперш значнасцю твораў для гісторыі Беларусі, а чытачы – папулярнасцю? Магчыма. Зрэшты, і тое, і другое, безумоўна, важна, як важныя для нас абодва спісы, абодва меркаванні. А таму дзякуй усім, хто адгукнуўся нашую прапанову і ўзяў удзел у гэтым галасаванні”.
Барыс Пятровіч
У выніку двух галасаванняў кампанія атрымала спісы найважнейшых для Беларусі кніг: аўтарскіх і перакладных, рэнесансных і новачасных – тых, якія сапраўды паўплывалі на станаўленне беларусаў як нацыі, зрабілі важкі ўнёсак у пэўную галіну грамадскага жыцця, фармавалі беларускую культуру з часоў Вялікага Княства і да нашых дзён.
Кампанія “Будзьма беларусамі!” спадзяецца, што гэты спіс стане своеасаблівым правадніком для кожнага з нас, запаўняючы магчымыя прагалы ў ведах, каб па-новаму асэнсаваць тое, што робіць нас адной нацыяй з тысячагадовай еўрапейскай гісторыяй і культурай.
