Ці мае шанцы на поспех змаганне за гендарную роўнасць? Калі так, то пры якіх умовах? Якія перыяды развіцця фемінізму выдзяляюць гісторыкі? Піша Канстанцін Семяновіч і прыгадвае храналогію прызнання выбарчых правоў жанчын у краінах, якія для нас з’яўляюцца ўзорам дэмакратыі. Даты сапраўды ўражваюць.
За раўнапраўе палоў з адным нюансам
Выступаю за раўнапраўе палоў з адным нюансам, менавіта, улікам біялагічных адрозненняў між мужчынам і жанчынай. Напрыклад, падтрымліваю даўнюю будаўнічую норму — жанчыне нельга падымаць цяжары больш за 16 кг. Калі ж яна вырашыла заняцца цяжкай атлетыкай ці бодзібілдынгам, то гэта яе вольны выбар.
Сімвал фемінісцкага руху
Супраць скасавання традыцыйнага этыкету
Таксама супраць скасавання традыцыйнага этыкету, кшталту саступіць месца жанчыне ў грамадскім транспарце ці падаць руку пры выхадзе з салона. Неяк у сярэдзіне 1990-х трапіў у нязручную сітуацыю ў Кракаве — на выхадзе з трамваю падаў руку аднагрупніцы італьянцы Серафіне. Яна жэст не прыняла ды яшчэ скрывілася і абазвала, быццам сексіст. Пастаяў з працягнутай рукой як дурань, але следам выходзіла італьянка Катажына, філолаг-славіст з вопытам стажыроўкі ў Менску, і яна руку з удзячнасцю прыняла. Усё залежыць ад таго, як на сітуацыю паглядзець — першая ўбачыла абуральную праяву няроўнасці, другая — знак павагі і ўвагі.
Выпадак у студэнцкім будатрадзе, за які дагэтуль сорамна
Нашмат лягчэй быць адэптам раўнапраўя ў душы, чым адкрыта за яго змагацца. Мушу дзеля праўды прыгадаць эпізод з юнацтва, калі ў студэнцкім будатрадзе дзялілі заробленыя грошы. Дзяўчатам прызначылі меншую плату па той прычыне (выказанай наўпрост без ніякіх намёкаў), што яны як слабейшыя фізічна не могуць выканаць столькі працы, як хлопцы.
Я быў за роўную плату, дзяўчаты працавалі кухарамі, выдатна нас кармілі і ўжо гэтым іх унёсак у агульную касу быў не меншы за кожнага здаровага мужыка. Але не змог падняцца і запратэставаць, пабаяўся «выступіць супраць калектыва». За што сорамна кожны раз, як тое ўспамінаю.
Шанцы на поспех
Увогуле змаганне за гендарную роўнасць магчымае і мае шанцы на поспех толькі ў развітых дэмакратыях, найперш краінах атлантычнай цывілізацыі. У дзяржавах недэмакратычных, якіх на зямлі большасць, тое змаганне часта прымае форму маўклівага дакору з-за кратаў.
Затрыманне суфражысткі ў Англіі. Пачатак XX ст. Фота: pinterest.com
Але нават у найбольш «спелых» дэмакратыях уражвае, як цяжка тое давалася на працягу больш як двух стагоддзяў і наколькі нядаўна дасягнутыя поспехі, для нас ужо звыклыя і, здавалася б, адвечныя.
Сёння рух за гендарнае раўнапраўе, часта агулам называны фемінізмам, мае разбудаваную ідэалогію, якая ахоплівае практычна ўсе праявы грамадскага і асабістага жыцця, ад права на роўную з мужчынамі аплату працы да недатыкальнасці цела. Некаторыя феміністкі настолькі далёка прасунуліся ў сваім змаганні, што пачалі заклікаць да ўключэння ў парадак дня фемінізму «руху за вызваленне мужчын», мэта якога — пазбаўленне ад негатыўных аспектаў «традыцыйных стэрэатыпаў мужнасці». (Як на маё кансерватыўнае ўспрыманне яўны перабор).
Карыкатура на суфражыстак
4 хвалі фемінізму
Даследчыкі гісторыі жаночага руху выявілі чатыры хвалі фемінізму, якія змяняліся ў храналагічнай паслядоўнасці, а месцамі і накладаліся адна на другую.
1. Самая драматычная і працяглая пачалася ў ХІХ ст., зместам яе былі выбарчыя правы жанчын і права на ўласнасць. Доўжылася яна больш за стагоддзе.
2. Ад 60-х гадоў ХХ ст. узнялася хваля барацьбы за роўнасць юрыдычную і сацыяльную.
3. Трэцяя хваля — ад 90-х гадоў ХХ ст.
4. Чацвёртая — прыблізна ад 2012 г.
Дзве апошнія хвалі звязаныя з сэксуальнасцю: ад адмовы гетэрасэксуальнасці да публічных абвінавачанняў у харасменце (эфект Ванштэйна).
Храналогія прызнання выбарчых правоў жанчын
Добрая ілюстрацыя таго, наколькі цяжка прабівае сабе дарогу ідэя і практыка гендарнага раўнапраўя — храналогія прызнання выбарчых правоў жанчын у краінах, якія для нас з’яўляюцца ўзорам дэмакратыі. Нават у ЗША, краіне збудаванай на дэмакратычных асновах «ад нуля», не абцяжаранай архаічнымі феадальнымі інстытутамі, канчатковае зраўнанне ў выбарчых правах жанчын адбылося толькі ў 1920 г., хоць адпаведная папраўка (ХІХ-я) да Канстытуцыі была вынесена на абмеркаванне Кангрэсу яшчэ ў 1878 г.
У Вялікабрытаніі, нягледзячы на моцны суфражысцкі рух (часам прымаў радыкальныя формы), адпаведны закон быў прыняты ў 1928 г. У Францыі — радзіме Дэкларацыі правоў чалавека і грамадзяніна 1789 г., поўнае зраўнанне ў выбарчых правах адбылося ў 1944 г.
Швайцарскія мужыкі на рэферэндуме ў 1959 г.(!) прагаласавалі супраць удзелу жанчын у выбарах. Адобрылі яго толькі на рэферэндуме 1971 г., а апошні кантон цалкам зраўняў жанчын ажно ў 1991 г.!
Жаночы марш у Нью-Ёрку, 2017 год. Фота: nytimes.com
Так што хваля ідзе за хваляй, але выглядае на тое, што справа гендарнай роўнасці не вырашаная цалкам нават у дэмакратычных краінах. Цяжка прагназаваць, як яно далей пойдзе, якія формы прыме фемінізм, адно можна з пэўнасцю сцвярджаць, што канца яму не відно.
Канстанцін Семяновіч, Budzma.org
